Giải mã văn hóa Việt qua biểu tượng

Tư liệu quý về đời sống tâm linh Việt Nam thế kỷ XIX

Để thấu hiểu một dân tộc, không gì quan trọng hơn tìm hiểu những giá trị văn hóa tinh thần và tín ngưỡng của họ. Ở người Việt, tục thờ cúng tổ tiên chính là một minh chứng sống động cho điều này. Mỗi gia đình Việt Nam, dù trong hoàn cảnh nào, đều dành một không gian trang nghiêm nhất trong nhà làm nơi thờ phụng.

Chính vì vậy, cuốn sách ghi chép và nghiên cứu về tập tục thờ cúng cổ truyền như “Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam” của học giả Gustave Dumoutier vừa ra mắt độc giả Việt Nam không chỉ là tài liệu về mặt học thuật, mà còn là chìa khóa giúp mở ra cánh cửa để hiểu sâu sắc hơn về tâm hồn, tính cách và bản sắc của người Việt.

Công trình khảo cứu ghi chép và diễn giải nhiều biểu tượng từ quen thuộc đến xa xưa

Trên ban thờ, mỗi món đồ thờ tự, từ bát hương, đèn nến đến những đồ cúng phẩm đều mang những ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Theo đó, các biểu tượng thường gặp trên các món đồ cúng như chữ phúc, thọ, hình âm dương, hà đồ, lạc thư và nhiều hình tượng khác đã được ghi chép cẩn thận. Điều đặc biệt là tác giả không chỉ dừng lại ở mô tả bề ngoài, mà còn đi sâu tìm hiểu những giá trị văn hóa, tâm linh ẩn chứa trong mỗi vật phẩm.

Đi kèm diễn giải về ý nghĩa là những ứng dụng của các biểu tượng này trong đời sống tín ngưỡng và thờ cúng của người Việt; những niềm tin và điều kiêng kị. Nguồn gốc của những biểu tượng này cũng được nghiên cứu kỹ càng, đối chiếu với sử sách và được chú thích cặn kẽ để độc giả tiện tra cứu trong quá trình đọc.

Hệ thống tư liệu hình ảnh minh họa trực quan

Gustave Dumoutier (1850 - 1904) là một trong những học giả am tường về xứ Đông Dương với những khảo cứu nổi trội về khảo cổ học, địa lý học lịch sử, dân tộc học và truyền thống dân gian. Trong mảng khảo cứu về Bắc kỳ, Dumoutier được xem là nhân vật tiên phong và ghi dấu ấn bằng nhiều khảo cứu có giá trị trên các phương diện như quan hệ thương mại cổ giữa Đông Dương với Nhật, về chùa chiền ở Hà Nội; về Trấn Vũ quán, thành Cổ Loa, thành nhà Mạc, Phố Khách ở Hưng Yên; về những truyền thuyết lịch sử liên quan đến xứ Bắc kỳ, bản đồ hải cảng An Nam thế kỷ XV; những biểu tượng và khí cụ thờ cúng, phù thuật và bói toán…

Trong cuốn sách “Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam” có hệ thống tư liệu hình ảnh minh họa phong phú, chi tiết về các món đồ thờ cúng của người Việt Nam cuối thế kỷ XIX, giúp các thế hệ sau có thể hình dung một cách cụ thể về đời sống tâm linh của người Việt hơn một thế kỷ trước. Những hình vẽ minh họa này là tài liệu lịch sử quan trọng trong việc nghiên cứu về văn hóa tín ngưỡng Việt Nam.

Với mỗi biểu tượng, học giả Gustave Dumoutier đều cẩn thận đưa vào 1 - 2 hình ảnh từ hàng trăm năm trước, giúp độc giả nhiều thế hệ, ở nhiều thời kỳ có sự so sánh, đối chiếu với giai đoạn của mình. Dễ thấy, nhiều biểu tượng được giữ vẹn nguyên qua nhiều thế hệ, đến nay vẫn mang đầy đủ ý nghĩa sâu sắc như được ghi chép trong cuốn sách của Dumoutier.

Đi cùng với hình ảnh minh họa là chú thích chữ Nôm trong hình, góp phần diễn giải cho độc giả hiểu thêm về biểu tượng được khảo cứu.

Lưu giữ giá trị truyền thống

Sự kiện ra mắt sách “Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người An Nam” của tác giả Gustave Dumoutier, ngày 22.2

Nhà nghiên cứu Mai Anh Tuấn nhận xét, với sự tò mò của người nước ngoài khi nhìn về văn hóa Việt, Dumoutier đã nghiên cứu về đồ thờ, biểu tượng để hiểu hơn về tâm tính, đời sống tinh thần của cả một dân tộc. Tác giả không thiên về diễn giải quá sâu, mà chủ yếu mô tả, là nét phác thảo đầu tiên để người Pháp thời kỳ đó hiểu người An Nam kỹ lưỡng, đầy đủ hơn. "Đường biên rộng" mà Dumoutier phác thảo ra cuối thế kỷ XIX sẽ là gợi ý cho các thế hệ độc giả hôm nay.

Trong khi đó, nhà nghiên cứu Trần Trọng Dương khẳng định, biểu tượng là "linh hồn" của văn hóa. Trong văn hóa Việt Nam, có những biểu tượng đã thất truyền, có những biểu tượng còn hiển hiện trước mắt nhưng thế hệ sau không biết đến hoặc không hiểu hết về nó. May mắn là nhiều thế hệ học giả đã nghiên cứu, làm rõ và “Biểu tượng, phù hiệu và đồ thờ của người Việt Nam” diễn giải dung dị, để sau 100 năm, với độ lùi về thời gian, có những điều chúng ta đã biết, và có điều vẫn mới mẻ.

Ng. Phương