Giải ngân đầu tư công 2025: Tăng tốc mạnh mẽ nhưng chưa thể chủ quan

Nhiều tín hiệu tích cực

Báo cáo của Bộ Tài chính tại phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 5/2025 cho thấy nhiều tín hiệu khả quan. Ước đến hết tháng 5, giải ngân vốn đầu tư công đạt khoảng 199.300 tỷ đồng, tương đương 24,13% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, cao hơn 2,5 điểm phần trăm và 56.000 tỷ đồng so với cùng kỳ năm trước. Đây là mức tăng đáng kể cả về tốc độ lẫn quy mô giải ngân, cho thấy những nỗ lực triển khai chỉ đạo của Chính phủ đã bắt đầu thấm dần vào thực tiễn.

Kết quả phân bổ vốn đầu tư công cũng cho thấy sự chủ động của các bộ, ngành và địa phương. Tính đến hết tháng 5, các đơn vị đã phân bổ chi tiết 817.888 tỷ đồng, đạt 99% kế hoạch được giao. Đặc biệt, nhiều bộ, ngành trung ương và địa phương có tỷ lệ giải ngân cao vượt trội. Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam dẫn đầu với 86,43%, Đài Tiếng nói Việt Nam đạt 73,82%, Bộ Công an vượt mốc 40%. Trong khi đó, các địa phương như Phú Thọ, Thanh Hóa, Lào Cai, Thái Nguyên, Nam Định, Hà Giang, Hà Tĩnh đều ghi nhận tỷ lệ giải ngân vượt 45%, có nơi xấp xỉ 63%.

Những con số tích cực ấy là minh chứng rõ nét cho chuyển động khẩn trương của bộ máy thực thi chính sách tài khóa. Tuy nhiên, sự chuyển động đó vẫn còn phân hóa mạnh. Trong khi một số địa phương, bộ, ngành đã và đang tận dụng tốt nguồn lực đầu tư công thì vẫn còn không ít nơi có tỷ lệ giải ngân rất thấp, thậm chí dưới 10%. Đáng lưu ý, vẫn còn 16 bộ, cơ quan trung ương và 18 địa phương chưa phân bổ hết kế hoạch vốn được giao, với tổng số tiền lên tới hơn 8.000 tỷ đồng.

Những điểm nghẽn cần gỡ

Bức tranh giải ngân đầu tư công năm 2025 vì vậy không chỉ có gam màu sáng. Không ít điểm nghẽn đã được nhận diện và phân tích kỹ lưỡng trong báo cáo của Bộ Tài chính, từ vướng mắc về thể chế, pháp lý đến những yếu kém trong khâu tổ chức thực thi…

Nút thắt lớn nhất được xác định vẫn là giải phóng mặt bằng. Có tới 33 địa phương và 2 bộ, ngành trung ương phản ánh vướng mắc trong công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Sau khi Luật Đất đai năm 2024 có hiệu lực, nhiều quy định mới được áp dụng nhưng vẫn thiếu hướng dẫn chuyển tiếp rõ ràng, khiến không ít địa phương lúng túng trong việc rà soát, phê duyệt hồ sơ. Việc thay đổi căn cứ xác định giá đất giao tái định cư cũng dẫn tới chênh lệch quyền lợi giữa các hộ dân đã được đền bù trước và sau khi luật có hiệu lực, gây nên tâm lý không đồng thuận. Không chỉ vậy, công tác bồi thường với tài sản là công trình của các tổ chức cũng gặp khó, khi quy định mới yêu cầu đơn vị tự di dời, đầu tư lại công trình, trong khi khả năng chủ động về tài chính và tiến độ là rất hạn chế.

Thiếu hụt nguồn vật liệu xây dựng cũng là vấn đề phổ biến, đặc biệt với các công trình hạ tầng quy mô lớn. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng 15 địa phương đã báo cáo tình trạng khan hiếm đất đắp, cát, đá, trong khi giá các vật liệu này liên tục tăng cao so với thời điểm lập dự toán. Việc này không chỉ ảnh hưởng đến tiến độ thi công, mà còn dẫn đến nguy cơ phải điều chỉnh tổng mức đầu tư, gây khó khăn cho công tác quản lý tài chính dự án.

Vướng mắc trong định mức, đơn giá là một thực trạng khác chưa được giải quyết dứt điểm. Có ít nhất 12 địa phương phản ánh thiếu hệ thống định mức kinh tế kỹ thuật trong các lĩnh vực như công nghệ thông tin, hạ tầng số, khoa học - công nghệ… Trong khi đó, đây là những lĩnh vực đầu tư đang được Nhà nước khuyến khích nhằm thúc đẩy chuyển đổi số, phát triển bền vững. Sự chậm trễ trong hoàn thiện khung định mức không chỉ gây ách tắc khi lập, thẩm định dự án mà còn ảnh hưởng đến tính khả thi trong triển khai.

Không thể không nhắc đến những khó khăn phát sinh từ quá trình sắp xếp, tinh gọn bộ máy hành chính theo Nghị quyết số 18-NQ/TW. Việc sáp nhập địa giới, thay đổi mô hình tổ chức chính quyền hai cấp, điều chuyển chức năng giữa các sở, ngành đã khiến cho việc tiếp nối các thủ tục đầu tư công bị gián đoạn. Nhiều dự án đã tạm dừng khởi công để chờ phương án tổ chức lại bộ máy; một số dự án khác phải điều chỉnh lại toàn bộ hồ sơ đầu tư để phù hợp với đơn vị mới được phân công. Tình trạng thay đổi thẩm quyền thẩm định, thanh toán, ký kết hợp đồng sau sáp nhập đã làm phát sinh độ trễ trong tổ chức thực hiện, đặc biệt tại các địa phương có địa bàn rộng hoặc đơn vị đầu mối mới chưa đủ năng lực triển khai đồng bộ.

Bộ Tài chính cũng chỉ rõ rằng, bên cạnh những nguyên nhân khách quan, vấn đề tổ chức thực thi vẫn là điểm nghẽn chủ yếu dẫn tới giải ngân chậm. Với cùng một hành lang pháp lý, vẫn có sự phân hóa rõ rệt giữa các đơn vị. Có nơi chủ động, quyết liệt nên giải ngân tốt; nhưng cũng có không ít nơi chưa thực sự nỗ lực, vai trò người đứng đầu mờ nhạt, tinh thần trách nhiệm còn hình thức.

Tổ chức thực thi là chìa khóa: Không quyết liệt, không thể về đích

Trên cơ sở đánh giá toàn diện các điểm nghẽn, Bộ Tài chính đã đề xuất nhiều giải pháp để tháo gỡ và đảm bảo hoàn thành mục tiêu giải ngân 100% kế hoạch vốn đầu tư công năm 2025. Tinh thần xuyên suốt là chuyển hóa những chỉ đạo vào hành động quyết liệt tại thực địa, từ tư duy “trách nhiệm buộc phải làm” sang tinh thần chịu trách nhiệm đến cùng với kết quả với nhiệm cụ được giao, xắn tay vào làm với tính kỷ luật, trách nhiệm và vai trò cá nhân được đề cao.

Một trong những khuyến nghị đáng chú ý là việc tổ chức thực hiện phải tuân theo nguyên tắc “6 rõ”: rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền, rõ thời gian, rõ kết quả. Từng dự án, từng đầu việc cần được giao cụ thể đến cá nhân chịu trách nhiệm, coi kết quả giải ngân là một chỉ tiêu đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ cuối năm của cán bộ.

Trong bối cảnh sáp nhập bộ máy hành chính, các địa phương cần đặc biệt lưu ý đến tính liên tục trong tổ chức thực thi. Hồ sơ, dữ liệu, kế hoạch đầu tư công của các dự án cần được bàn giao đầy đủ, không để xảy ra “khoảng trống thực hiện” khi đơn vị cũ chấm dứt hoạt động mà đơn vị mới chưa kịp tiếp quản. Bộ Tài chính nhấn mạnh: cần bố trí đủ nhân sự tiếp nối, trong đó cán bộ cũ có trách nhiệm phối hợp đến khi hoàn tất chuyển giao, cán bộ mới phải nhanh chóng nắm bắt, rà soát, đôn đốc tiến độ. Đối với những thay đổi về đơn vị quản lý, cần kịp thời điều chỉnh kế hoạch vốn, hồ sơ pháp lý để không làm đình trệ dòng chảy giải ngân.

Một mũi giải pháp khác là tăng tốc công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng. Bộ Tài chính kiến nghị cần ưu tiên bố trí vốn cho GPMB trước, sau đó mới bố trí phần xây lắp. Song song, chủ đầu tư và ban quản lý dự án cần tích cực phối hợp với chính quyền địa phương để công bố quy hoạch, cắm mốc, cung cấp hồ sơ, thực hiện đúng quy trình. Việc tuyên truyền, vận động nhân dân cũng phải được triển khai đồng bộ, có sự vào cuộc của các tổ chức chính trị - xã hội.

Để giải quyết vấn đề thiếu vật liệu xây dựng, các địa phương cần chủ động làm việc với Bộ Tài nguyên và Môi trường để đẩy nhanh cấp phép khai thác mỏ, xử lý nghiêm tình trạng đầu cơ, nâng giá, tạo khan hiếm giả. Công bố giá vật liệu xây dựng cần được cập nhật kịp thời, làm cơ sở điều chỉnh tổng mức đầu tư chính xác theo thực tế.

Trong công tác thanh toán và quyết toán vốn đầu tư, Bộ Tài chính đề nghị thời gian thực hiện các thủ tục thanh toán trong thời hạn 05 ngày làm việc sau khi có khối lượng nghiệm thu, không để dồn thanh toán vào cuối năm. Những dự án đã hoàn thành cần lập hồ sơ quyết toán đúng biểu mẫu, thời gian quy định; xử lý nghiêm các trường hợp chậm trễ, thiếu trách nhiệm trong lập báo cáo. Đồng thời, siết chặt kỷ cương giải ngân, thay thế kịp thời những cán bộ yếu kém, tiêu cực; tăng cường kiểm tra thực địa và xử lý vướng mắc từ cơ sở.

Cuối cùng, việc đẩy mạnh cải cách hành chính trong đầu tư công cũng được xác định là khâu then chốt. Bộ Tài chính đề xuất nghiên cứu xây dựng mô hình “một cửa” giải quyết toàn bộ thủ tục đầu tư công tại địa phương, qua đó tiếp nhận và xử lý tất cả thủ tục hành chính liên quan đến dự án đầu tư công, chuyển từ nhà nước quản lý sang nhà nước phục vụ.

Nhìn tổng thể, 5 tháng đầu năm 2025 là một khởi đầu tích cực cho giải ngân đầu tư công, nhưng sẽ là không đủ nếu bộ máy hành chính các cấp không đồng lòng, không hành động thực chất, quyết liệt, bản lĩnh và trách nhiệm.

Để hoàn thành mục tiêu giải ngân 100% vốn đầu tư công trong năm 2025, không thể chờ đợi sự thuận lợi từ bên ngoài hay trông cậy vào các yếu tố khách quan. Thành công sẽ phụ thuộc vào chính nỗ lực tổ chức thực hiện trong từng khâu, từng cấp, từng cá nhân phụ trách. Đầu tư công không thể chạy theo “quán tính” mà đòi hỏi một bộ máy vận hành nhịp nhàng, trách nhiệm và không có chỗ cho sự lơ là, trì trệ. “Mùa giải ngân” đã bước vào giai đoạn cao điểm, và để tránh lặp lại tình trạng “nước đến chân mới nhảy” vào cuối năm, cần nỗ lực hành động khẩn trương và quyết liệt ngay từ lúc này.

Lê Đỗ