Giải pháp căn cơ để phát triển ngành hàng sầu riêng xuất khẩu

Phân lân được sử dụng nhiều để kích thích sầu riêng ra hoa, là một trong những nguyên nhân gây tồn dư Cadimi.

Cadimi tồn dư trong đất xuất phát từ thói quen canh tác

Theo Tiến sĩ Dương Minh Viễn, Trưởng khoa Khoa học đất, Trường Nông nghiệp (Đại học Cần Thơ) đã công bố một số kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ đáng lo ngại về tình trạng tích tụ Cadimi trong đất và trên cây sầu riêng, một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng trái khi xuất khẩu.

Cadimi là kim loại nặng có tính di động cao, dễ hòa tan và hấp thu trong đất. Chính đặc tính này khiến Cadimi không thể bị phân hủy, dễ tồn lưu lâu dài trong môi trường đất. Các nghiên cứu cũng cho thấy, Cadimi tồn dư trong đất trồng sầu riêng xuất phát từ thói quen canh tác, sử dụng nhiều phân lân, đặt ra yêu cầu cần kiểm soát chặt.

Thời gian qua, những nghiên cứu trong và ngoài nước đều cho thấy nguồn chính gây tích lũy Cadimi trong đất là phân lân, với mức độ nhiễm phụ thuộc nhiều vào mức độ tạp nhiễm Cadimi trong mỏ đá phosphoric, nguyên liệu chính sản xuất phân lân.

Bên cạnh đó, một số loại phân bón hữu cơ, nếu nguyên liệu đầu vào có nguồn gốc thực vật, cũng có nguy cơ bị nhiễm Cadimi.

Khảo sát đất tại vườn trồng sầu riêng 7-8 năm tuổi ở thành phố Cần Thơ và tỉnh Đồng Tháp cũng cho thấy, tổng Cadimi dao động từ 200-1.400 µg/kg. Tiến sĩ Viễn đánh giá mức độ tồn dư này vẫn ở mức trung bình, ngoài thói quen bón nhiều phân lân, nông dân còn sử dụng lượng lớn phân đạm và kali, khiến Cadimi trong đất di động hơn và dễ bị cây hấp thu.

Đáng chú ý, sầu riêng hiện không chỉ được trồng trên đất phù sa ngọt, mà ngày càng được mở rộng sang vùng đất phèn.

Để cải thiện đặc tính đất phèn và kích thích sầu riêng ra hoa, bà con phải bón nhiều phân lân, có nơi lên tới 5-6 kg/gốc (super lân, phân lân nung chảy), chưa kể các loại DAP, NPK. Chính điều này làm hàm lượng Cadimi tích tụ trong đất gia tăng.

Ông Trịnh Thanh Dũng, Giám đốc kinh doanh Tập đoàn Vinacam, một trong những nhà nhập khẩu và cung ứng phân bón lớn cho biết, cây sầu riêng rất “ưa” phân lân. Khi giá sầu riêng tăng cao, nông dân càng có xu hướng bón nhiều phân lân, để nâng năng suất, vô tình làm gia tăng tích tụ Cadimi.

Theo quy định hiện hành, các sản phẩm phân bón nhập khẩu cũng như trong nước đều phải bảo đảm đạt chuẩn Việt Nam, với hàm lượng Cadimi tối đa 12 mg/kg.

Tuy nhiên, trước đây chưa có quy định cụ thể về mức Cadimi tồn dư trong đất và nông sản. Vấn đề chỉ “bùng lên” khi Trung Quốc đưa ra giới hạn Cadimi trong sầu riêng nhập khẩu, buộc các doanh nghiệp phân bón, trong đó có Vinacam phải rà soát lại mức độ Cadimi trong sản phẩm.

Nông dân kiểm tra sinh trưởng của vườn sầu riêng.

Nhiều giải pháp phát triển ngành hàng sầu riêng

Ông Nguyễn Văn Sử, Chủ tịch Hội Nông dân thành phố Cần Thơ cho biết, sầu riêng đã khẳng định vị thế là một trong những loại cây ăn trái chủ lực của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, mang lại thu nhập cao cho hàng nghìn hộ nông dân.

Đặc biệt, từ khi thị trường Trung Quốc mở cửa cho nhập khẩu chính ngạch sầu riêng Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu tăng trưởng nhanh chóng, đưa sầu riêng trở thành điểm sáng của ngành nông nghiệp.

Tuy nhiên, người tiêu dùng ngày càng yêu cầu khắt khe hơn về chất lượng, về kiểm dịch thực vật và an toàn vệ sinh thực phẩm, đặc biệt là tồn dư Cadimi...

“Cơ hội chỉ thật sự mở ra khi chúng ta tuân thủ đầy đủ, nghiêm ngặt các quy định từ thị trường đối tác. Phải làm thật tốt việc tổ chức lại sản xuất, chuẩn hóa quy trình, xây dựng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, truy xuất nguồn gốc, bảo đảm quản lý chất lượng sản phẩm từ gốc”, ông Sử chia sẻ thêm.

Nông dân bày bán sầu riêng trên các tuyến đường giao thông.

Cũng theo ông Trịnh Thanh Dũng, Giám đốc kinh doanh Tập đoàn Vinacam, ngay cả khi phân bón đạt chuẩn, việc nông dân bón quá nhiều trong nhiều năm, vẫn khiến Cadimi tích tụ trong đất.

Để ứng phó, trong 2 năm qua Vinacam đã phối hợp các nhà máy đưa ra dòng phân bón có hàm lượng Cadimi dưới 1 mg/kg, nhằm giảm thiểu nguy cơ tích lũy cho đất và cây.

Đây được xem là tín hiệu tích cực, nhất là khi Cadimi khó xử lý tận gốc và các thị trường xuất khẩu có thể tiếp tục siết chặt quy định.

Để kiểm soát tốt hơn, ngày 30/6/2025, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã ban hành Quyết định 1899/QĐ-TTTV-TTBVTV về quy trình canh tác sầu riêng bền vững, bảo đảm an toàn thực phẩm.

Trong đó có đưa ra các quy chuẩn về việc sử dụng phân bón. Quy chuẩn yêu cầu sử dụng phân bón đã được công nhận lưu hành tại Việt Nam và hàm lượng kim loại nặng phải tuân thủ mức quy định tại Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng phân bón. Đối với phân bón hữu cơ, phải sử dụng phân có hàm lượng kim loại nặng dưới ngưỡng cho phép.

Để loại bỏ Cadimi ra khỏi đất, Tiến sĩ Dương Minh Viễn cho rằng, bà con nông dân có thể áp dụng các biện pháp để Cadimi thuận lợi chuyển hóa từ trạng thái dễ hấp thu, dễ di động sang trạng thái kết tủa, cây ít hấp thu.

Một số giải pháp đã được chứng minh hiệu quả như sử dụng thực vật có khả năng hấp thu Cadimi mạnh như cải xanh, cải xoong… để giảm Cadimi trong đất.

Ngoài ra, việc nâng pH đất bằng cách bón vôi, cũng làm giảm sự hấp thu Cadimi trong đất. Hay bón phân hữu cơ sạch (tức không nhiễm Cadimi) giúp cải tạo đất, hạn chế nguy cơ tồn dư Cadimi.

Thống kê cho thấy, toàn thành phố Cần Thơ hiện có 90 mã số vùng trồng sầu riêng, với diện tích gần 1.900ha, trong đó trên 7.300ha đang cho trái, với sản lượng 95.000 tấn, phần lớn sản lượng sầu riêng trên địa bàn thành phố được tiêu thụ thông qua hệ thống thu mua của thương lái ở địa phương bằng phương thức thu mua tại vườn của từng hộ.

Bên cạnh đó, một số tổ chức kinh tế tập thể, hộ nông dân đã bước đầu thực hiện liên kết tiêu thụ, cung cấp trái cây cho các cơ sở bán lẻ hoặc tiêu thụ thông qua hình thức du lịch sinh thái vườn.

Qua đó góp phần tháo gỡ những khó khăn trước mắt, hướng đến xây dựng một chiến lược phát triển lâu dài cho ngành hàng sầu riêng thành phố Cần Thơ nói riêng và Việt Nam nói chung.

VĂN ÚT