Giải pháp 'kép' cho giáo dục vùng khó khăn

Từ năm 2018 đến nay, việc sắp xếp điểm trường lẻ được đẩy mạnh trong cả nước, nhất là ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi. Đây là một giải pháp quan trọng nhằm triển khai hiệu quả Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) 2018.

Tổng Bí Thư Tô Lâm đến dự Lễ khởi công Trường liên cấp Tiểu học, Trung học cơ sở xã Si Pa Phìn, tỉnh Điện Biên. (Ảnh: Thống Nhất/TTXVN)

Mặc dù đã đạt được một số kết quả nhưng việc sắp xếp điểm trường lẻ ở vùng núi, khu vực biên giới vẫn đang là một bài toán khó của ngành giáo dục. Địa hình chia cắt, giao thông đi lại khó khăn, tâm lý phụ huynh lo con nhỏ phải học xa nhà là những rào cản cho nỗ lực sắp xếp, giảm điểm trường lẻ.

Vì vậy, việc xây dựng các trường nội trú liên cấp khu vực biên giới là giải pháp góp phần giảm điểm trường lẻ, đảm bảo chất lượng dạy học và tạo môi trường học tập, sinh hoạt an toàn, thuận lợi cho học sinh vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Điểm trường lẻ “níu chân” trẻ vùng khó

Nghệ An là một trong những địa phương triển khai khá hiệu quả quy hoạch mạng lưới trường lớp. Theo báo cáo của Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) Nghệ An, giai đoạn 2020-2025, toàn tỉnh giảm 200 điểm trường lẻ.

Tuy nhiên, ở vùng núi của tỉnh, mạng lưới trường lớp vẫn “rải mành mành”. Số liệu tại phiên họp thường kỳ tháng 5/2025 của Thường trực HĐND tỉnh Nghệ An cho thấy, toàn tỉnh hiện vẫn còn 882 điểm trường lẻ, tập trung ở khu vực miền núi.

Ở những điểm trường lẻ ở khu vực biên giới, việc có được lớp học kiên cố vốn đã khó thì để có đủ trang thiết bị dạy học theo Chương trình GDPT 2018 càng gian nan gấp bội. Ở nhiều điểm trường lẻ của Nghệ An, học sinh phải “học chay” một số môn, nhất là Tin học.

Trường Phổ thông Dân tộc bán trú (DTBT) Tiểu học Mỹ Lý 2, xã biên giới Mỹ Lý, tỉnh Nghệ An, có 202 học sinh, theo học tại 1 điểm trường chính và 4 điểm trường lẻ ở các bản dọc biên giới Việt-Lào. Theo ông Trần Sỹ Hà, Hiệu trưởng nhà trường, ở các điểm trường lẻ, cơ sở vật chất rất tạm bợ, không đáp ứng yêu cầu dạy học.

“Nhất là ở điểm trường bản Cha Nga, cách trung tâm xã khoảng 30km. Điểm trường này gần như không có hạ tầng giáo dục tối thiểu” - ông Hà cho biết.

Ông Hà thông tin thêm, bản Cha Nga và một số bản khác có điểm lẻ của Trường PTDTBT Tiểu học Mỹ Lý 2 không có điện lưới, không sóng điện thoại và internet... Từ năm học 2022-2023 đến nay, nhà trường chỉ duy trì lớp 1, lớp 2 ở điểm lẻ; còn từ lớp 3 đến lớp 5, HS phải học ở điểm trường chính.

“Nhưng cơ sở vật chất của trường hiện chưa đáp ứng được nhu cầu bán trú của toàn bộ HS từ lớp 3 đến lớp 5. Trường hiện chỉ có 89/202 HS được ăn ở bán trú”, ông Hà chia sẻ.

Trường PTDTBT Tiểu học Mỹ Lý 2, xã Mỹ Lý, tỉnh Nghệ An tan hoang sau cơn bão số 5 tháng 7/2025. (Ảnh: Việt Hòa)

Dù rất chật vật nhưng nhà trường vẫn phải “thắt lưng buộc bụng”. Thực hiện Chương trình GDPT 2018, học sinh lớp 3 phải học môn Tin học, chưa nói tới phương tiện, thiết bị thì việc ở các điểm trường không có điện lưới đã là một thách thức không thể vượt qua.

“Điểm trường chính có 22 bộ máy tính, cơ bản đáp ứng nhu cầu dạy học môn Tin học cho học sinh. Nhưng mưa lũ do hoàn lưu bão số 5 đã vùi lấp toàn bộ, cùng với 1,7 tấn gạo dự trữ và sách vở, đồ dùng cá nhân của học sinh bán trú cũng như chăn màn, giường tủ của giáo viên” - ông Hà thông tin thêm.

Gian nan “gom lớp”, “dồn trường”

Không riêng Nghệ An mà hiện nhiều địa phương vùng đồng bào DTTS và miền núi, hệ thống trường lớp “rải mành mành” đang là lực cản trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, nhất là trong thực hiện Chương trình GDPT 2018.

Tại Thanh Hóa, báo cáo tham luận tại Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ XX, nhiệm kỳ 2025-2030 (diễn ra ngày 16/10), Quyền Giám đốc Sở GD&ĐT Tạ Hồng Lựu cho biết, giai đoạn 2021-2025, toàn tỉnh giảm 59 cơ sở giáo dục và 368 điểm trường.

“Việc sắp xếp, giảm điểm trường lẻ đã giúp tiết kiệm nguồn lực đầu tư, nâng cao chất lượng dạy học và thuận lợi trong triển khai Chương trình GDPT 2018 trên địa bàn tỉnh” - ông Lựu nói.

Mặc dù đã đạt được một số kết quả, nhưng theo Quyền Giám đốc Sở GD&ĐT tỉnh Thanh Hóa, công tác sắp xếp, quy hoạch mạng lưới trường lớp vẫn còn nhiều khó khăn, nhất là việc giảm điểm trường lẻ ở khu vực miền núi, biên giới.

Trường Tiểu học Sơn Thủy là ngôi trường xa trung tâm nhất của huyện Quan Sơn (cũ), tiền thân là Trường THCS Sơn Thủy, được thành lập năm 1984. Quy mô của trường khoảng 400 học sinh, trong đó có gần 200 học sinh thực hiện chính sách bán trú.

Theo Hiệu trưởng Hoàng Văn Sáu, nhà trường hiện vẫn phải duy trì 04 điểm lẻ tại các bản: Xía Nọi, Mùa Xuân, Khà, Hiết. Trong đó, có điểm trường cách xa điểm chính hơn 30km.

“Những năm qua, nhà trường đã phối hợp với địa phương vận động đưa học sinh về điểm chính. Nhưng do khoảng cách quá xa, giao thông cách trở, việc dồn lớp, dồn trường vẫn gặp khó khăn”, ông Sáu cho biết.

Ông Sáu cho biết thêm, hiện cơ sở vật chất nhà trường cơ bản đáp ứng được yêu cầu dạy học 2 buổi/ngày và thực hiện chính sách bán trú. Năm 2022, trường đã được đầu tư xây thêm 9 phòng học; nhà bán trú gồm 20 phòng ở cho học sinh được xây khép kín.

Giải pháp “kép” cho mục tiêu đầy thách thức

Với sự quan tâm của Nhà nước, cơ sở vật chất trường lớp ở vùng đồng bào DTTS và miền núi không ngừng được đầu tư. Theo báo cáo của Bộ GD&ĐT, đến năm 2025, toàn vùng có hơn 20.000 trường học, tăng 1.500 trường so với năm 2015.

Công tác quy hoạch mạng lưới trường lớp, theo chủ trương tăng cường củng cố điểm chính, giảm dần điểm lẻ, cũng được triển khai tích cực. Tuy nhiên, kết quả vẫn chưa được như mong đợi. Theo số liệu của Bộ GD&ĐT, cả nước vẫn còn khoảng 18 nghìn điểm trường lẻ ở bậc mầm non và hơn 15 nghìn điểm trường lẻ ở bậc tiểu học.

Từ năm học 2025 - 2026, mở rộng thực hiện Chương trình GDPT 2018, nhiều trường sẽ dồn học học sinh từ lớp 3 đến lớp 5 về điểm trường chính để bảo đảm dạy học. Nhưng khoảng cách địa lý xa, học sinh nhỏ tuổi không thể đi lại hàng ngày khiến việc “gom” trò rất khó khăn.

Tại Trường Tiểu học Trung Lý 2, tỉnh Thanh Hóa, theo Hiệu trưởng Nguyễn Văn Hảo, năm học 2025 - 2026, nhà trường có 392 học sinh, phân bố tại 5 điểm trường, một số điểm cách điểm trường chính 15km, giao thông đi lại rất khó khăn.

“Ở các điểm trường lẻ, rất khó để tổ chức học 2 buổi/ngày, rèn luyện kỹ năng sống và hoạt động tập thể cho học sinh; giáo viên ở điểm lẻ ít có điều kiện tập huấn, sinh hoạt chuyên môn định kỳ. Do đó, giải pháp căn cơ nhất là xây dựng trường nội trú tại điểm chính” – ông Hảo cho biết.

Vấn đề này đã được đại diện Bộ GD&ĐT, Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, Ủy ban Văn hóa Giáo dục của Quốc hội thảo luận kỹ tại Hội thảo quốc gia “Đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo ở vùng đồng bào DTTS và miền núi; thực trạng, thách thức và giải pháp”, ngày 26/8/2025.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính; Tổng Tham mưu trưởng QĐND Việt Nam Nguyễn Tân Cương; Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung và các đại biểu thực hiện nghi thức bấm nút khởi công dự án Trường nội trú, bán trú liên cấp tiểu học và trung học cơ sở xã Tây Giang, TP. Đà Nẵng ngày 16/10/2025. (Ảnh: Bộ Dân tộc và Tôn giáo)

Tại hội thảo này, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long đã đề nghị tính toán, quy hoạch lại mạng lưới trường lớp khoa học, hợp lý, đặc biệt gắn với chính quyền địa phương 2 cấp. Theo Phó Thủ tướng, trường lớp có nơi thừa, cũng có những nơi thiếu, có những chỗ thì cơ sở vật chất chưa bảo đảm.

“Chúng ta hãy xem xét, chỗ nào thiếu thì xây mới, chỗ nào có sẵn thì nâng cấp để có một hệ thống trường, lớp đảm bảo yêu cầu”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Trong bối cảnh ngành giáo dục đang loay hoay sắp xếp, giảm điểm trường lẻ thì chủ trương đầu tư, xây dựng trường dân tộc nội trú liên cấp ở khu vực biên giới được xem là giải pháp “lưỡng dụng”; vừa “gom” được trường lớp, vừa huy động, tập trung được nguồn lực đầu tư phát triển giáo dục vùng khó khăn.

Theo kế hoạch, từ nay đến hết tháng 8/2026, 100 trường dân tộc nội trú liên cấp sẽ được đầu tư xây mới hoặc cải tạo, nâng cấp; sau đó sẽ nhân rộng tại 248 xã biên giới trên đất liền trong vài năm tới. Chiến dịch “thần tốc” xây trường liên cấp cho học sinh khu vực biên giới đã được khởi động, đem lại niềm tin mới cho giáo viên, học sinh và đồng bào các dân tộc ở vùng “phên dậu”.

Sỹ Hào