Giải phóng Quảng Trị và cuộc chiến đấu bảo vệ Thành cổ năm 1972 - dấu mốc quan trọng trong sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước
Nhằm giành thế chủ động trên chiến trường, tạo thế có lợi trong đàm phán tại Paris, Trung ương Đảng, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng quyết định mở cuộc tiến công chiến lược năm 1972 trên chiến trường miền nam, lấy Trị-Thiên làm hướng tiến công chiến lược chủ yếu.
Phút nghỉ ngơi sau trận đánh của phóng viên Đoàn Công Tính cùng các chiến sĩ Trung đoàn 48 và K8 tại Thành cổ Quảng Trị, năm 1972. (Ảnh tư liệu: Đoàn Công Tính)
Thực hiện chủ trương đó, quân và dân ta đã chiến đấu anh dũng, giải phóng tỉnh Quảng Trị, chống địch tái chiếm, giữ vững thị xã, Thành cổ Quảng Trị 81 ngày đêm, góp phần làm xoay chuyển cục diện chiến trường, buộc đế quốc Mỹ phải ký Hiệp định Paris, chấm dứt chiến tranh, rút quân Mỹ và đồng minh ra khỏi miền nam Việt Nam, đánh dấu bước ngoặt của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
Một là, sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Đảng là điều kiện tiên quyết để lần đầu tiên ta giải phóng một tỉnh ở miền nam. Tháng 5/1971, Bộ Chính trị đề ra nhiệm vụ: Đẩy mạnh tiến công quân sự, chính trị, ngoại giao, phát triển thế chiến lược tiến công mới trên toàn chiến trường miền nam và trên cả chiến trường Đông Dương, đánh bại chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” của Mỹ, đánh bại một bước quan trọng kế hoạch xâm lược của chúng ở Campuchia và Lào, giành thắng lợi quyết định trong năm 1972.
Đầu tháng 6/1971, Quân ủy Trung ương họp, dự kiến mở cuộc tiến công chiến lược trên chiến trường miền nam trong năm 1972; xác định hướng phối hợp quan trọng là miền núi Tây Trị-Thiên. Trước thực tế công tác chuẩn bị của ta khó khăn, tình hình địch thay đổi, ngày 11/3/1972, Quân ủy Trung ương quyết định điều chỉnh hướng tiến công chiến lược chủ yếu. Ngày 23/3/1972, Bộ Chính trị phê chuẩn kế hoạch cuộc tiến công chiến lược năm 1972, lấy Trị-Thiên làm hướng tiến công chiến lược chủ yếu, Đông Nam Bộ và Tây Nguyên là hai hướng phối hợp quan trọng.
Bằng đòn tiến công Trị-Thiên, ta đã giải phóng hoàn toàn tỉnh Quảng Trị. Sự kiện lần đầu tiên ta giải phóng một tỉnh ở miền nam đã cổ vũ mạnh mẽ tinh thần cho toàn dân, toàn quân ta giữ vững quyết tâm, đẩy mạnh tiến công địch; đồng thời, khẳng định sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Đảng. Kế thừa quan điểm chỉ đạo của Đảng trong chiến tranh giải phóng, toàn quân cần nâng cao năng lực dự báo tình hình, chủ động xây dựng và triển khai thực hiện các phương án bảo vệ Tổ quốc.
Tập trung xây dựng Quân đội tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng, Nhà nước và nhân dân; thực hiện có hiệu quả các chủ trương, đường lối của Đảng về tăng cường tiềm lực quốc phòng, xây dựng và phát huy mạnh mẽ “thế trận lòng dân”; xây dựng củng cố vững chắc thế trận quốc phòng toàn dân và thế trận chiến tranh nhân dân. Quán triệt và thực hiện toàn diện, đồng bộ Chiến lược bảo vệ Tổ quốc, Chiến lược quốc phòng, Chiến lược quân sự, Chiến lược bảo vệ an ninh, Chiến lược bảo vệ biên giới quốc gia, Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng và các chiến lược chuyên ngành khác. Giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp của Đảng đối với Quân đội, xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, một số quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại.
Đến năm 2025 cơ bản xây dựng Quân đội tinh, gọn, mạnh tạo tiền đề vững chắc, phấn đấu năm 2030 xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.
Hai là, lần đầu tiên trên chiến trường miền nam, ta tiến hành một chiến dịch tiến công hiệp đồng binh chủng quy mô lớn, dài ngày, đánh dấu bước phát triển của nghệ thuật tác chiến chiến dịch. Quân và dân ta đã kết hợp chặt chẽ giữa tiêu diệt địch và phá thế phòng thủ của chúng, vừa tổ chức đột phá mạnh, vừa tổ chức thọc sâu, vu hồi, chia cắt để tiêu diệt địch, giải phóng tỉnh Quảng Trị và ba xã thuộc huyện Hương Điền tỉnh Thừa Thiên.
Quá trình chiến đấu, bộ đội chủ lực phối hợp với bộ đội địa phương, du kích liên tục tiến công, phá vỡ các tuyến phòng thủ kiên cố của địch. Phối hợp với bộ đội chủ lực, lực lượng vũ trang địa phương liên tục tác chiến ở tây đường 12, tiêu diệt lực lượng bảo an, dân vệ và phá vỡ hệ thống chính quyền tay sai của địch ở địa phương, thúc đẩy phong trào nổi dậy của quần chúng.
Kết quả hoạt động của các lực lượng vũ trang và lực lượng chính trị đã làm cho chương trình bình định trong chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” bị thất bại nghiêm trọng. Từ ngày 28/6/1972, địch bắt đầu phản công ồ ạt. Các đơn vị chủ lực và bộ đội địa phương vừa đánh địch vừa tạo thế, vừa điều chỉnh kế hoạch tác chiến, vừa khẩn trương hoàn chỉnh thế trận, đánh bại phản công của địch, giữ vững vùng giải phóng và mở rộng địa bàn chiến lược.
Lực lượng du kích vừa làm nhiệm vụ dẫn đường, vừa đánh địch rộng khắp, vừa đưa nhân dân ở những nơi địch đánh phá ác liệt ra vùng giải phóng. Quân và dân Mặt trận Quảng Trị đã nêu cao chủ nghĩa anh hùng cách mạng, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, kìm giữ một bộ phận lớn lực lượng cơ động chiến lược của địch, tạo điều kiện cho các mặt trận khác tiến công địch.
Kế thừa truyền thống, kinh nghiệm của cuộc chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị, cần coi trọng xây dựng lực lượng thường trực hợp lý, lực lượng dự bị động viên hùng hậu, lực lượng dân quân tự vệ vững mạnh và rộng khắp, có chất lượng tổng hợp, trình độ, sức mạnh và khả năng phối hợp tác chiến cao, làm lực lượng nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ quốc phòng. Tiếp tục phát huy vai trò nòng cốt của Quân đội trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân.
Quán triệt, thực hiện tốt Nghị quyết số 28-NQ/TW, ngày 22/9/2008 của Bộ Chính trị (khóa X) về “Tiếp tục xây dựng tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thành khu vực phòng thủ vững chắc trong tình hình mới” và Kết luận số 64-KL/TW, ngày 30/10/2019 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 28-NQ/TW. Kết hợp chặt chẽ xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân; xây dựng thế trận khu vực phòng thủ các cấp vững chắc.
Ba là, lần đầu tiên trên chiến trường miền nam, ta tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực và phương tiện chiến tranh của địch. Sau hơn một tháng từ khi Chiến dịch Trị-Thiên mở màn, ta đã đánh bại những đơn vị tinh nhuệ nhất của địch. Trong phản công tái chiếm thị xã và Thành cổ Quảng Trị, địch phải sử dụng đại bộ phận lực lượng cơ động chiến lược, nhưng vẫn bị ta đánh bại.
Mặc dù sử dụng tối đa lực lượng, nhưng địch chỉ chiếm lại được Thành cổ sau khi ta rút khỏi thị xã (16/9/1972). Lực lượng tổng dự bị chiến lược của địch bị tổn thất nặng nề, buộc phải rút ra hoặc chuyển sang chiếm đóng để củng cố. Chúng ta đã thắng địch trong cuộc đọ sức quyết liệt nhất ở thời điểm quan trọng của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
Để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ chiến đấu bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, toàn quân cần tiếp tục đổi mới nâng cao chất lượng huấn luyện, giáo dục và đào tạo. Thực hiện tốt phương châm huấn luyện “cơ bản, thiết thực, vững chắc”; coi trọng huấn luyện đồng bộ và chuyên sâu, sát thực tế chiến đấu. Phát huy thành tựu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vào nghiên cứu phát triển khoa học-công nghệ quân sự, công nghiệp quốc phòng, làm chủ vũ khí, trang bị hiện đại.
Bốn là, cuộc chiến đấu bảo vệ thị xã và Thành cổ Quảng Trị đánh dấu sự thành công của việc kết hợp chặt chẽ giữa đấu tranh quân sự với đấu tranh ngoại giao. Với mong muốn đàm phán trên thế mạnh, địch tập trung tối đa lực lượng để chiếm lại thị xã và Thành cổ bằng mọi giá.
Đối với ta, trụ vững, bảo vệ thị xã và Thành cổ Quảng Trị càng lâu càng tốt là một yêu cầu rất cao đối với các đơn vị giữ Thành. Giữ được thị xã và Thành cổ 81 ngày đêm, ta đã đánh bại ý đồ tái chiếm hoàn toàn tỉnh Quảng Trị của địch, bảo vệ được 85% diện tích của tỉnh cho đến ngày ký Hiệp định Paris, góp phần buộc đế quốc Mỹ chấm dứt chiến tranh bằng thương lượng trong thế thua. Đó là thắng lợi của sự phối hợp nhịp nhàng và hiệu quả giữa mặt trận quân sự với mặt trận ngoại giao ở giai đoạn quyết định của cách mạng miền nam.
Thực hiện phương châm chiến lược “vừa đánh vừa đàm” năm 1972 để đi tới ký kết Hiệp định Paris là bài học quý trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Đại hội XIII của Đảng xác định: Đẩy mạnh và làm sâu sắc hơn quan hệ hợp tác song phương với các đối tác, đặc biệt là đối tác chiến lược, đối tác toàn diện và các đối tác quan trọng khác, tạo thế đan xen lợi ích và tăng độ tin cậy. Chủ động, tích cực tham gia các cơ chế đa phương về quốc phòng, an ninh theo tư duy mới về bảo vệ Tổ quốc. Công tác đối ngoại quốc phòng cần chủ động vừa hợp tác, vừa đấu tranh, kiên định mục tiêu, nguyên tắc chiến lược; vận dụng linh hoạt, mềm dẻo sách lược theo phương châm “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”.
Tích cực tham gia đầy đủ, hiệu quả các diễn đàn đa phương khu vực và quốc tế; đẩy mạnh tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc và nâng tầm đối ngoại đa phương; gắn đối ngoại quốc phòng với các mặt trận đối ngoại. Chủ động nghiên cứu đề xuất xây dựng Chiến lược Hội nhập quốc tế và đối ngoại quốc phòng đến năm 2025, tầm nhìn 2030 và những năm tiếp theo, vì lợi ích quốc gia dân tộc, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Giải phóng tỉnh Quảng Trị và thắng lợi của cuộc chiến đấu bảo vệ Thành cổ năm 1972 đã ghi dấu mốc quan trọng trong sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Dưới sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Đảng, quân và dân Mặt trận Quảng Trị đã chiến đấu anh dũng, kiên cường, làm nên chiến công vang dội, góp phần quan trọng buộc Mỹ phải ký Hiệp định Paris, hoàn thành nhiệm vụ chiến lược “đánh cho Mỹ cút”, tạo điều kiện, thời cơ tiến lên “đánh cho ngụy nhào”, giải phóng hoàn toàn miền nam, thống nhất đất nước.
