Giảm nghèo bền vững: Thách thức và cơ hội từ thực tiễn cơ sở

Bên cạnh khó khăn, các chuyên gia cũng cho rằng quá trình sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính đang mở ra những cơ hội mới để tái cấu trúc nguồn lực, thiết kế chính sách linh hoạt, phù hợp hơn với thực tiễn từng địa phương.

Sau sáp nhập, thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, các xã, phường nỗ lực xây dựng các chương trình hỗ trợ giảm nghèo bền vững theo đặc trưng từng địa phương. Ảnh minh họa

Phát sinh nhiều “điểm nghẽn”

Theo Phó Chánh Văn phòng quốc gia về giảm nghèo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Nguyễn Lê Bình, quá trình tinh gọn và sáp nhập bộ máy thời gian qua đã tác động trực tiếp đến nhiều lĩnh vực quản lý nhà nước, trong đó có công tác giảm nghèo. Sau khi chuyển sang mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, Bộ đã ban hành các văn bản hướng dẫn, theo đó toàn quyền triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo được giao cho cấp tỉnh, đồng thời xác định rõ các nhiệm vụ trước đây do cấp huyện đảm nhiệm sẽ được chuyển giao cho cấp xã hoặc cấp tỉnh.

Cách làm này về lâu dài tạo sự thông suốt trong điều hành, song trong giai đoạn đầu đã phát sinh nhiều vướng mắc. Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, việc thay đổi “đầu mối” tổ chức thực hiện khiến một số chính sách giảm nghèo bị gián đoạn tạm thời, đặc biệt là các nội dung cần triển khai đồng bộ từ rà soát đối tượng, phân bổ vốn đến tổ chức thực hiện tại cơ sở.

Chỉ ra những khó khăn cụ thể, ông Nguyễn Lê Bình cho rằng, thách thức lớn nhất hiện nay nằm ở đội ngũ cán bộ cấp cơ sở. Sau sáp nhập, nhiều cán bộ mới được phân công phụ trách lĩnh vực giảm nghèo, trong khi đây là mảng công việc có hệ thống chính sách đa dạng, từ chính sách thường xuyên đến các chính sách đặc thù theo vùng, theo đối tượng.

“Không ít cán bộ lần đầu tiếp cận công tác giảm nghèo, vừa phải nghiên cứu chính sách, vừa phải làm quen với địa bàn, đối tượng thụ hưởng. Trong khi đó, các thủ tục của Chương trình mục tiêu quốc gia tương đối phức tạp, đòi hỏi hiểu biết sâu và kinh nghiệm thực tiễn”, ông Nguyễn Lê Bình phân tích.

Còn theo Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy xã Phượng Dực Bùi Thị Ngọc Lan, khó khăn đối với việc hỗ trợ hộ nghèo chính là việc phân bổ vốn chậm trong giai đoạn chuyển tiếp. Khi cấp huyện không còn thẩm quyền, cấp tỉnh phải ban hành quy định mới để phân bổ vốn trực tiếp cho cấp xã. Quá trình này đòi hỏi thời gian rà soát, hoàn thiện cơ chế... khiến một số địa phương lúng túng, nhất là trong những tháng đầu triển khai mô hình mới.

Bên cạnh đó, khó khăn còn đến từ quá trình làm việc với người dân. Cán bộ mới tiếp cận địa bàn, trong khi người dân cũng chưa quen với bộ máy mới, dẫn đến việc nắm bắt hoàn cảnh, nhu cầu thực tế của từng hộ nghèo, hộ khó khăn gặp không ít trở ngại.

Theo các chuyên gia, sau sáp nhập, cấp xã trở thành “tuyến đầu” trong tổ chức thực hiện chính sách giảm nghèo, song lại đang chịu áp lực lớn nhất. Ông Nguyễn Trần Lâm, chuyên gia Quỹ quốc tế về phát triển nông nghiệp (IFAD), nhận định, cán bộ làm công tác giảm nghèo hiện nay không chỉ thiếu, mà còn khá yếu, do nhiều người mới được tăng cường về vị trí này, chưa nắm chắc chính sách và tồn tại cần khắc phục.

Sau sáp nhập, cán bộ cấp xã thường phải kiêm nhiệm nhiều mảng công việc. Có nơi, một cán bộ phụ trách cùng lúc từ kinh tế, khuyến nông, giảm nghèo đến địa chính, môi trường. “Một người làm 4–5 việc thì khó có thể đi sâu, làm kỹ từng nội dung”, ông Nguyễn Trần Lâm nói.

Yếu tố địa lý cũng là thách thức không nhỏ. Khi địa giới hành chính xã mở rộng, cán bộ phải di chuyển quãng đường dài hơn để đi cơ sở, nắm bắt tình hình từng thôn, từng hộ. Áp lực này càng gia tăng vào thời điểm rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo cuối năm, khi khối lượng công việc dồn dập trong thời gian ngắn.

Mở rộng không gian chính sách

Dù còn nhiều khó khăn, các chuyên gia cho rằng việc sáp nhập đơn vị hành chính và triển khai mô hình chính quyền hai cấp cũng mang lại những thuận lợi căn bản cho công tác giảm nghèo.

Xã Suối Hai hỗ trợ người dân đăng ký mua phân bón trả chậm, mở rộng sản xuất. Ảnh: Khuất Duyên

Theo Phó Chánh Văn phòng quốc gia về giảm nghèo Nguyễn Lê Bình, khi địa bàn rộng hơn và nguồn lực được gom lại ở quy mô lớn, các tỉnh, thành phố có điều kiện chia sẻ nguồn lực hiệu quả hơn giữa vùng thuận lợi và vùng khó khăn. Điều này giúp hỗ trợ tốt hơn cho những địa bàn còn nhiều thiếu thốn, đồng thời lan tỏa những cách làm hay, mô hình hiệu quả.

Ở góc độ thực tiễn, ông Nguyễn Trần Lâm, chuyên gia Quỹ quốc tế về phát triển nông nghiệp (IFAD) dẫn ví dụ tại Quảng Trị, nơi các xã vùng biên giới Trường Sơn đã tận dụng vai trò của hợp tác xã và doanh nghiệp để phát triển mô hình trồng nấm, nuôi gà bản địa. “Trong lúc chính quyền xã còn bận rộn với nhiều việc, thì sự tham gia của hợp tác xã đã giúp chia sẻ gánh nặng, tạo sinh kế cho người dân rất hiệu quả”, ông Nguyễn Trần Lâm nhận xét.

Với quy mô đơn vị hành chính đủ lớn, các địa phương cũng có điều kiện thiết kế chính sách giảm nghèo sát thực tiễn hơn, thay vì áp dụng cứng nhắc các mô hình chung.

Tại Hà Nội, nơi hiện không còn hộ nghèo theo chuẩn đa chiều, công tác giảm nghèo đang chuyển mạnh sang mục tiêu ngăn ngừa tái nghèo và nâng cao chất lượng sống cho nhóm yếu thế. Tuy nhiên, những khó khăn về tổ chức bộ máy sau chuyển đổi mô hình cũng đặt ra yêu cầu mới đối với chính quyền cơ sở.

Theo Bí thư Đảng ủy xã Suối Hai Đỗ Mạnh Hưng, kinh nghiệm quan trọng nhất là chính quyền phải đi từng ngõ, gõ từng nhà, nắm chắc hoàn cảnh từng hộ để có phương án hỗ trợ phù hợp. “Giảm nghèo hay hỗ trợ hộ khó khăn không thể làm chung chung. Cán bộ phải gần dân, hiểu dân thì chính sách mới trúng và đúng”, ông Đỗ Mạnh Hưng chia sẻ.

Ở những địa bàn còn nhiều khó khăn như xã Ba Vì, Chủ tịch UBND xã Nguyễn Giáp Đông cho rằng, thách thức lớn nhất hiện nay vẫn là nhân lực làm công tác giảm nghèo. Ông đề xuất cần có chính sách ổn định đội ngũ cán bộ chuyên trách, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, đồng thời có cơ chế hỗ trợ phù hợp để cán bộ yên tâm công tác lâu dài tại cơ sở.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Tạ Văn Tường, từ thực tiễn triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững trong bối cảnh tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, có thể thấy, muốn chính sách đi vào cuộc sống thì trước hết phải tháo gỡ những “nút thắt” về cơ chế và con người ngay từ cơ sở.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Tạ Văn Tường cho rằng, việc hoàn thiện và vận hành thông suốt cơ chế phân bổ vốn là yêu cầu cấp thiết. Đối với Hà Nội, địa phương có quy mô lớn, địa bàn rộng và tính chất đô thị, nông thôn đan xen, nếu việc phân bổ nguồn lực chậm hoặc chưa rõ đầu mối sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ triển khai các mô hình hỗ trợ sinh kế, đào tạo nghề và chăm lo nhóm yếu thế. Do đó, cần sớm ổn định quy trình phân bổ vốn theo hướng rõ trách nhiệm, đúng tiến độ, sát nhu cầu từng xã, bảo đảm nguồn lực đến đúng đối tượng, đúng thời điểm.

Xã Suối Hai không chỉ dừng lại ở việc giữ vững "không còn hộ nghèo", mà còn hướng tới nâng cao chất lượng sống và an sinh bền vững cho người dân. Ảnh: Khuất Duyên

Bên cạnh nguồn lực tài chính, ông Tạ Văn Tường nhấn mạnh yếu tố con người là then chốt. Trong điều kiện cấp xã hiện nay phải đảm đương nhiều nhiệm vụ sau sắp xếp bộ máy, việc đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác giảm nghèo cần được coi là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục, gắn với thực tiễn địa bàn. Cán bộ phải hiểu chính sách, nắm chắc đối tượng và am hiểu địa phương thì mới có thể tư vấn, hỗ trợ người dân đúng và trúng; đồng thời cần từng bước giảm tình trạng kiêm nhiệm quá nhiều lĩnh vực ở cấp xã để cán bộ có điều kiện đi sâu, theo sát cơ sở.

Để giảm áp lực cho chính quyền cơ sở, cần phát huy mạnh mẽ vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội, hợp tác xã, doanh nghiệp trong hỗ trợ sinh kế, tạo việc làm cho người dân. Thực tiễn Hà Nội cho thấy, nhiều mô hình liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản, kinh tế tập thể, làng nghề truyền thống đã trở thành “bệ đỡ” quan trọng giúp người dân nâng cao thu nhập, phòng ngừa tái nghèo, góp phần giữ vững thành quả Thủ đô không còn hộ nghèo.

Ông Tạ Văn Tường đề xuất đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và theo dõi hộ nghèo, hộ khó khăn, tiến tới xây dựng hệ thống dữ liệu đồng bộ, liên thông từ thành phố đến cấp xã. Việc số hóa dữ liệu sẽ giúp công tác rà soát, đánh giá, hỗ trợ trở nên chính xác, minh bạch và hiệu quả hơn, đồng thời nâng cao năng lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực giảm nghèo.

“Trong bối cảnh bộ máy đang từng bước ổn định sau sắp xếp, nếu kịp thời tháo gỡ những điểm nghẽn về nhân lực, nguồn vốn và cơ chế phối hợp, mô hình chính quyền địa phương hai cấp sẽ trở thành động lực mới, giúp công tác giảm nghèo của Hà Nội đi vào chiều sâu, thực chất, không chỉ dừng lại ở việc giữ vững "không còn hộ nghèo" mà còn hướng tới nâng cao chất lượng sống và an sinh bền vững cho người dân”, ông Tạ Văn Tường nhấn mạnh.