Giáo dục quốc tế: Đổi mới trong thi cử và đánh giá năng lực

Học sinh Phần Lan chỉ cần tham gia một kì thi duy nhất.

Tuy nhiên, trong bối cảnh thế kỷ 21 với những thay đổi sâu rộng về kinh tế, xã hội và công nghệ, các nước đang tìm cách cải cách thi cử để phản ánh tốt hơn năng lực toàn diện của học sinh và chuẩn bị cho họ trước một thế giới không ngừng thay đổi.

Giáo dục không điểm số

Phần Lan luôn được biết đến như một hình mẫu về cải cách giáo dục. Một trong những đổi mới nổi bật nhất là việc giảm bớt sự phụ thuộc vào các kỳ thi tiêu chuẩn và điểm số.

Thay vì tập trung vào các bài kiểm tra định kỳ, hệ thống giáo dục Phần Lan khuyến khích đánh giá liên tục dựa trên sự tiến bộ cá nhân của học sinh. Giáo viên đóng vai trò quan sát, ghi nhận và phản hồi chi tiết để học sinh hiểu rõ điểm mạnh và điểm cần cải thiện. Hệ thống này giúp giảm áp lực học tập và khuyến khích học sinh tập trung vào việc học để hiểu thay vì học để thi.

Điểm đáng chú ý là Phần Lan không áp dụng các kỳ thi quốc gia cho học sinh tiểu học và trung học cơ sở. Chỉ đến THPT, học sinh mới tham gia một kỳ thi duy nhất để xét vào đại học. Tại kỳ thi này, các em được đánh giá và chấm điểm bởi giáo viên, người đã theo các em trong thời gian dài. Thậm chí, nếu không muốn có đánh giá này, học sinh hoàn toàn có thể từ chối.

Không tập trung vào điểm số, giáo dục Phần Lan ưu tiên các điều cốt lõi sau: Thứ nhất, giáo dục là công cụ cân bằng xã hội. Thứ hai, tất cả học sinh đều được học tập cá nhân hóa, phát huy tối đa năng lực, sở thích cá nhân. Thứ ba, học sinh có thể dễ dàng tiếp cận các dịch vụ y tế, chăm sóc sức khỏe và học tập miễn phí.

Cách tiếp cận này đã giúp Phần Lan đạt được những thành tựu vượt bậc trong các bảng xếp hạng giáo dục toàn cầu như chương trình đánh giá học sinh quốc tế PISA.

Cân bằng giữa truyền thống và hiện đại

Học sinh Trung Quốc ôn luyện cho kì thi tuyển sinh đại học 'gaokao'.

Trung Quốc từ lâu nổi tiếng với kì thi tuyển sinh đại học khốc liệt nhất thế giới, hay còn gọi là “gaokao”. Tuy nhiên, những năm gần đây, Chính phủ Trung Quốc đã tiến hành một loạt cải cách để giảm bớt áp lực và thúc đẩy sự sáng tạo.

Một trong những thay đổi quan trọng là việc bổ sung các tiêu chí đánh giá khác ngoài kết quả thi cử, chẳng hạn như hoạt động ngoại khóa, thành tích nghệ thuật và thể thao.

Cụ thể, trước khi cải cách, thí sinh Trung Quốc lựa chọn thi đại học theo hai khối Khoa học Tự nhiên (Vật lý, Hóa học, Sinh học) và Khoa học Xã hội (Chính trị, Lịch sử, Địa lý). Nhưng theo hình thức mới, thí sinh thi 3 môn Toán, Văn, Ngoại ngữ bắt buộc và chọn 3 trong 6 môn thuộc Khoa học Tự nhiên và Khoa học Xã hội.

Điểm thi đại học căn cứ vào thành tích 3 môn bắt buộc, 3 môn tự chọn và tham khảo đánh giá tổng hợp về phẩm chất đạo đức, kết quả học tập, sức khỏe, nhận thức xã hội...

Ngoài ra, năm 2020, Bộ Giáo dục thí điểm dự án tuyển sinh vào các trường đại học hàng đầu Trung Quốc đối với những thí sinh có năng khiếu đặc biệt trong các lĩnh vực như Toán, Lý, Hóa, Sinh, Lịch sử, Triết học, chữ Hán cổ... Khoảng 18 nghìn sinh viên đã ghi danh vào 39 trường đại học hàng đầu trong khuôn khổ dự án.

Sau nhiều năm Trung Quốc cải cách thi đại học, đông đảo học sinh bày tỏ hoan nghênh hình thức này. Còn các giáo viên, chuyên gia giáo dục nhận định, thay đổi khuyến khích học sinh tìm hiểu các môn học khác nhau.

Từ đó, các em có cơ hội khám phá sở thích, điểm mạnh, điểm yếu của bản thân và lựa chọn nghề nghiệp tốt hơn. Bên cạnh kì tuyển sinh đại học toàn quốc, các địa phương đang thử nghiệm nhiều mô hình đánh giá linh hoạt hơn.

Một số khu vực đã áp dụng hệ thống đánh giá dựa trên năng lực toàn diện, cho phép học sinh được phát triển đồng đều cả về kiến thức lẫn kỹ năng mềm. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu tình trạng học tủ, học lệch mà còn chuẩn bị tốt hơn cho học sinh trước những thách thức của nền kinh tế toàn cầu.

Đánh giá để phát triển

Bhutan tích hợp triết lí về hạnh phúc vào đánh giá học sinh.

Khác biệt hoàn toàn so với các quốc gia khác, Bhutan đã tích hợp triết lí “tổng hạnh phúc quốc gia” (Gross National Happiness - GNH) vào hệ thống giáo dục. Trong các trường học ở Bhutan, học sinh không chỉ được đánh giá dựa trên kết quả học tập mà còn dựa trên các yếu tố thuộc về đời sống tinh thần, môi trường, văn hóa và mối quan hệ xã hội.

Các tiêu chí như kỹ năng xã hội, tinh thần cộng đồng, và ý thức bảo vệ môi trường cũng được xem xét trong quá trình đánh giá. Giáo viên sẽ quan sát học sinh trên nhiều yếu tố như sự phát triển đạo đức, khả năng giải quyết xung đột, tư duy phản biện, sự kết nối với thiên nhiên.

Singapore, một trong những quốc gia dẫn đầu về chất lượng giáo dục, cũng đã có những cải cách đáng kể trong hệ thống thi cử và đánh giá. Năm 2019, Bộ Giáo dục Singapore đã tuyên bố loại bỏ xếp hạng học sinh trong các kì thi cấp tiểu học và THCS. Thay vào đó, hệ thống tập trung vào việc cung cấp phản hồi chi tiết để học sinh hiểu rõ các em cần cải thiện ở đâu.

Singapore cũng đã áp dụng mô hình “Đánh giá vì sự phát triển” (Assessment for Learning - AfL), trong đó giáo viên sử dụng các công cụ đánh giá để theo dõi quá trình học tập và định hướng cho học sinh. Cách tiếp cận này không chỉ giúp học sinh tiến bộ một cách liên tục mà còn khuyến khích sự sáng tạo và tư duy phản biện - những kỹ năng quan trọng cho thế kỷ 21.

Tương tự, New Zealand là một trong những quốc gia tiên phong áp dụng phương pháp học tập và đánh giá dựa trên năng lực cá nhân (Competency-based Learning and Assessment). Thay vì tập trung vào việc học thuộc lòng kiến thức, hệ thống giáo dục New Zealand đánh giá học sinh dựa trên khả năng áp dụng kiến thức vào thực tế.

Ví dụ, trong các môn học như khoa học và công nghệ, học sinh được yêu cầu thực hiện các dự án thực tế để chứng minh khả năng phân tích và giải quyết vấn đề. Điểm số không phải là yếu tố quyết định, mà là cách học sinh thể hiện sự hiểu biết và kỹ năng của mình. Điều này giúp tạo ra những cá nhân tự tin, linh hoạt và sẵn sàng đối mặt với những thách thức trong tương lai.

Nhìn ra thế giới

Singapore đi đầu về chất lượng giáo dục.

Trên toàn thế giới, các quốc gia đang hướng đến những phương pháp đánh giá đa chiều, linh hoạt và lấy học sinh làm trung tâm. Một số xu hướng nổi bật bao gồm:

Thứ nhất là đánh giá liên tục. Các quốc gia như Phần Lan và Singapore đang sử dụng đánh giá liên tục thay vì chỉ tập trung vào các kỳ thi lớn. Điểm số lúc này không phải để so sánh giữa học sinh với nhau mà để theo dõi sự tiến bộ mỗi ngày của từng cá nhân. Điều này cũng giúp các em giảm bớt áp lực, căng thẳng do thi cử.

Thứ hai là tích hợp đánh giá năng lực với kĩ năng mềm. Nhiều hệ thống giáo dục như Bhutan đánh giá học sinh dựa trên điểm số và kĩ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm, và giải quyết vấn đề. Điều này giúp học sinh nhận thức rõ ràng hơn rằng điểm số không phải “đích đến” cuối cùng của quá trình học tập. Thay vào đó, các em cần trau dồi thêm các kĩ năng cần thiết để có thể làm chủ tương lai mà công nghệ đang phát triển mạnh mẽ.

Thứ ba là đánh giá dựa trên dự án. Học sinh được khuyến khích thực hiện các dự án thực tế để chứng minh năng lực, như ở New Zealand. Điều này giúp học sinh vận dụng hiệu quả kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống thay vì chỉ học thuộc lòng. Phương pháp này cũng góp phần nuôi dạy những cá nhân học tập suốt đời.

Nhìn chung, các phương pháp đánh giá năng lực đều có chung mục tiêu là giảm áp lực thi cử cho học sinh và phụ huynh. Các cải cách ở Trung Quốc hay Singapore - những quốc gia châu Á coi trọng điểm số, đều nhằm tháo gỡ bài toán trên và mang lại nền giáo dục công bằng, tự do và sáng tạo hơn.

Những đổi mới này không chỉ giúp học sinh phát triển toàn diện hơn mà còn đảm bảo rằng họ sẵn sàng bước vào một thế giới đầy biến động và cạnh tranh. Tuy nhiên, việc áp dụng các mô hình này đòi hỏi sự thay đổi không chỉ ở cấp độ chính sách mà còn trong tư duy của giáo viên, phụ huynh và toàn xã hội.

Phạm Khánh (TH)