Giáo sư chuyên nghiên cứu về nói dối bị thu hồi học hàm vì gian lận dữ liệu

Francesca Gino, giáo sư nổi tiếng tại Trường Kinh doanh Harvard (Harvard Business School), người từng được ca ngợi với các công trình nghiên cứu về sự trung thực và hành vi phi đạo đức, đã chính thức bị thu hồi học hàm sau khi bị phát hiện chỉnh sửa dữ liệu trong nhiều nghiên cứu khoa học. Đây là lần đầu tiên kể từ những năm 1940, Đại học Harvard đưa ra quyết định này, theo xác nhận của trường.

Theo The Wall Street Journal, bà Gino bị cáo buộc thao túng dữ liệu trong ít nhất bốn bài nghiên cứu học thuật bà là đồng tác giả. Ba bài trong số đó đã bị rút khỏi các tạp chí khoa học. Những nghiên cứu này chủ yếu liên quan đến hành vi gian lận, cảm giác tội lỗi và động lực đạo đức - những chủ đề mà Gino từng được xem là chuyên gia hàng đầu.

Francesca Gino, một giáo sư nổi tiếng tại Trường Kinh doanh Harvard, đã bị sa thải trong tuần qua sau khi nhà trường phát hiện bà làm giả dữ liệu trong các nghiên cứu về sự không trung thực. Ảnh: Linkedin

Vào tháng 6/2023, sau cuộc điều tra nội bộ kéo dài 18 tháng, Harvard kết luận Gino có hành vi “sai phạm trong nghiên cứu” và quyết định đình chỉ công tác không lương, đồng thời thu hồi toàn bộ chức vụ học thuật của bà. Sau gần hai năm kể từ khi cáo buộc xuất hiện, đến tháng 5/2025, trường chính thức thu hồi học hàm giáo sư - một hành động vô cùng hiếm gặp tại các trường đại học danh tiếng.

Từ chuyên gia đạo đức học đến bị cáo trong vụ kiện 25 triệu USD

Bà Francesca Gino bắt đầu công tác tại Harvard Business School từ năm 2010 và được bổ nhiệm học hàm giáo sư chính thức vào năm 2014. Bà từng giữ chức Trưởng bộ môn Đàm phán, Tổ chức và Thị trường trong giai đoạn 2018-2021. Tên tuổi của bà gắn liền với các nghiên cứu về lý do con người nói dối, vai trò của cảm xúc như tội lỗi trong điều chỉnh hành vi đạo đức. Nghiên cứu của bà từng được trích dẫn rộng rãi trên The New York Times, The Wall Street Journal, Harvard Business Review, NPR và nhiều kênh truyền thông uy tín khác.

Tuy nhiên, sự nghiệp của bà bắt đầu lung lay từ năm 2021, khi ba nhà nghiên cứu hành vi - Leif Nelson, Uri Simonsohn và Joe Simmons - điều hành blog Data Colada, đã công bố nghi vấn về tính hợp lệ của dữ liệu trong một số công trình mà Gino là đồng tác giả. Họ cho biết đã tìm thấy “dấu vết can thiệp thủ công vào dữ liệu gốc”, làm thay đổi kết quả theo hướng tích cực hơn cho nghiên cứu.

Trường Kinh doanh Harvard - nơi bà Francesca Gino về dạy từ năm 2010. Ảnh: Facebook Harvard Business School

Sau khi Harvard nhận được báo cáo của nhóm Data Colada, trường bắt đầu điều tra và giữ bí mật kết quả cho đến tháng 6/2023. Gino sau đó đệ đơn kiện Harvard và nhóm nghiên cứu trên với yêu cầu bồi thường 25 triệu USD, cáo buộc rằng trường đã vi phạm chính sách nội bộ, áp dụng một quy trình kỷ luật được "thiết kế riêng" để xử lý bà. Trong đơn kiện, Gino phủ nhận mọi hành vi sai phạm và gọi các cáo buộc là "vô căn cứ".

Harvard giữ im lặng, giới học thuật chấn động

Theo CNBC News, người phát ngôn của Harvard xác nhận việc thu hồi học hàm nhưng từ chối cung cấp thêm thông tin, viện dẫn lý do liên quan đến quyền riêng tư nhân sự. Trong khi đó, The Harvard Crimson - tờ báo sinh viên của Đại học Harvard, cho biết, kể từ khi Hiệp hội Các Giáo sư Đại học Hoa Kỳ (AAUP) thiết lập quy tắc về chấm dứt biên chế vào thập niên 1940, chưa từng có giáo sư nào bị thu hồi học hàm tại trường này.

Tòa án liên bang đã bác bỏ phần kiện phỉ báng trong vụ kiện của Gino vào tháng 9/2023, với lập luận rằng những phân tích từ Data Colada được bảo vệ bởi Tu chính án thứ nhất (quyền tự do ngôn luận). Tuy nhiên, đơn kiện liên quan đến cáo buộc Harvard vi phạm hợp đồng vẫn đang được tiếp tục xem xét.

Bà Gino hiện duy trì một website cá nhân cập nhật về tiến trình vụ kiện, trong đó bà khẳng định: "Tôi chưa bao giờ gian lận trong nghiên cứu học thuật. Khi được trình bày trước tòa, với sự hỗ trợ từ các chuyên gia (dù Harvard đã ngăn tôi tiếp cận), sự thật sẽ được sáng tỏ".

Vụ việc trên gây chấn động không chỉ vì Gino là một trong những gương mặt nổi bật nhất ở lĩnh vực nghiên cứu đạo đức và hành vi, mà còn vì tình huống này đặt ra câu hỏi lớn về khả năng giám sát và xác minh dữ liệu trong khoa học xã hội - một lĩnh vực đang ngày càng có ảnh hưởng rộng rãi đến chính sách, giáo dục và doanh nghiệp.

Giới học thuật nhận định, vụ việc sẽ tạo tiền lệ quan trọng cho cách các trường đại học đối xử với các sai phạm học thuật, đồng thời thúc đẩy yêu cầu về sự minh bạch, kiểm chứng độc lập và đạo đức nghiên cứu trong cộng đồng khoa học toàn cầu.

Hoàng Linh