Giáo sư hàng đầu về thần kinh học muốn hỗ trợ Việt Nam trong lĩnh vực can thiệp đột quỵ

Giáo sư Valery Feigin là Giáo sư Thần kinh học và Dịch tễ học, Giám đốc Viện nghiên cứu Đột quỵ và Khoa học thần kinh ứng dụng quốc gia, Đại học Công nghệ Auckland (New Zealand); Giáo sư liên kết của Đại học Washington (Hoa Kỳ).

Phóng viên Báo Nhân Dân đã có cuộc trò chuyện ngắn với Giáo sư Valery Feigin trong khuôn khổ Tuần lễ Khoa học-Công nghệ VinFuture năm nay. Ông đã chia sẻ về thực trạng gia tăng người trẻ mắc đột quỵ và những hợp tác của ông với Việt Nam tới đây.

Người trẻ cần sớm nhận ra yếu tố rủi ro liên quan đến đột quỵ

Phóng viên: Tỷ lệ đột quỵ ở người trẻ ngày càng gia tăng, đặc biệt tại Việt Nam. Theo Giáo sư, nguyên nhân là gì và chúng ta có thể làm gì để giảm thiểu?

Giáo sư Valery Feigin: Đột quỵ ở Việt Nam là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu và cũng là nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng khuyết tật trên toàn cầu. Gánh nặng đột quỵ ở Việt Nam, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi, đang tăng rất nhanh.

Nguyên nhân chính là huyết áp cao, lối sống không lành mạnh, đặc biệt thói quen hút thuốc, thiếu hoạt động thể chất, chế độ ăn uống không lành mạnh như sử dụng quá nhiều rượu bia và một số rối loạn nhịp tim. Để kiểm soát những vấn đề này, mọi người cần nhận thức được nguy cơ đột quỵ và những yếu tố rủi ro cần đặc biệt kiểm soát.

Nhưng hầu hết mọi người không nhận thức được nguy cơ của bệnh. Trên thực tế, cứ 3 người ở Việt Nam thì có 1 người đã và sẽ bị đột quỵ trong đời. Các yếu tố rủi ro đột quỵ ở mỗi người trẻ tuổi lại khác nhau. Vì vậy, mọi người cần nhận thức được các yếu tố rủi ro của mình và cách kiểm soát chúng hiệu quả.

Đó chính xác là những gì chúng tôi đang hỗ trợ cho Việt Nam - các chiến lược phòng ngừa đột quỵ nguyên phát và thứ phát dựa trên các công cụ kỹ thuật số mà chúng tôi đã phát triển tại trường đại học của mình. Các công cụ này đã được xác thực và triển khai trên cả phạm vi quốc gia và quốc tế.

Phóng viên: Về việc thông tin về đột quỵ ở người trẻ, một số người cho rằng tiêm vaccine Covid-19 là nguyên nhân. Theo ông, liệu có căn cứ không?

Giáo sư Valery Feigin: Thực tế, hiện tượng này không chỉ xảy ra ở Việt Nam, mà ngay cả các quốc gia có thu nhập cao cũng thấy có xu hướng đột quỵ xảy ra ở người trẻ tuổi. Đây được dựa trên cả nghiên cứu tổng hợp lẫn nghiên cứu có hệ thống. Các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ người dưới 55 tuổi bị đột quỵ đang gia tăng ở nhiều nước trên thế giới, và đây là một xu hướng chung trong vòng 10-15 năm đổ lại đây. Số liệu thống kê có ý nghĩa trước đây đã chỉ ra rằng cơn đột quỵ xảy ra ở người cao tuổi, nhưng giờ tỷ lệ đột quỵ ở người dưới 70 tuổi chiếm đến 53%.

Về Covid-19, đúng là nó có thể là một yếu tố nguy cơ gây đột quỵ, nhưng chỉ là một trong những yếu tố đó. Cho đến nay, chưa có bằng chứng xác thực rằng việc tiêm vaccine Covid-19 tăng nguy cơ đột quỵ. Tuy nhiên, có thể có hiện tượng chảy máu trong não sau khi mắc Covid-19, điều này có thể dẫn đến đột quỵ, chứ không phải do dùng vaccine. Nhưng nguyên nhân chính dẫn đến đột quỵ vẫn là sự kết hợp của nhiều yếu tố như tăng huyết áp, lối sống, và các bệnh lý khác.

Phóng viên: Theo Giáo sư, đâu là thách thức lớn nhất mà Việt Nam đang phải đối mặt để ngăn ngừa và điều trị đột quỵ?

Giáo sư Valery Feigin: Thách thức lớn nhất là đột quỵ đang gia tăng và vẫn chưa có chiến lược hiệu quả nào để phòng ngừa. Chúng tôi đang cung cấp các công cụ hữu hình để giải quyết vấn đề này và chúng tôi khuyến nghị Bộ Y tế Việt Nam tài trợ cho chương trình này.

Chúng tôi có bằng chứng thuyết phục cho thấy giải pháp này có thể giảm 50% các trường hợp đột quỵ ở Việt Nam và các quốc gia khác. Giải pháp cũng đã được Tổ chức Đột quỵ Thế giới hỗ trợ.

Phóng viên: Ông có thể chia sẻ một chút về quá trình nghiên cứu của mình và tại sao ông lại chọn lĩnh vực nghiên cứu về đột quỵ?

Giáo sư Valery Feigin: Về lý do cá nhân tôi quan tâm đến nghiên cứu đột quỵ, cách đây 40 năm, lúc đó, tôi vừa tốt nghiệp trường y và là bác sĩ đa khoa chuyên về thần kinh. Nhưng sau khi bố tôi qua đời vì đột quỵ, tôi bắt đầu chuyển hướng nghiên cứu về đột quỵ nhiều hơn.

Thời điểm đó, thế giới chưa có chiến lược hoặc chương trình cụ thể nào để phòng ngừa rủi ro đột quỵ. Mọi người vẫn nghĩ rằng đột quỵ xảy ra ngẫu nhiên và có thể đến với bất kỳ ai, ở bất kỳ thời điểm nào. Nhưng bây giờ quan điểm đó đã thay đổi.

Nếu không phòng ngừa tốt, sẽ có rất nhiều tổn thất đối với gia đình và xã hội. Chẳng hạn, ở Việt Nam, thiệt hại do đột quỵ có thể lên đến 10 tỷ USD một năm, bao gồm cả chi phí cấp cứu, chăm sóc sau đó và hồi phục. Tuy nhiên, 70% thiệt hại đó xuất phát từ việc mất đi khả năng lao động hoặc năng suất lao động giảm, trong khi rất nhiều bệnh nhân đột quỵ đang ở độ tuổi lao động.

Ngoài tổn thất xã hội, gia đình còn phải đối mặt với chi phí tài chính và những vấn đề tâm lý, cảm xúc. Đó là lý do tại sao chúng tôi mong muốn thảo luận với Bộ Y tế của Việt Nam để giảm thiểu những chi phí đó, và mức giảm có thể lên đến 2-3 tỷ USD nếu chúng ta có thể thực hiện chương trình phòng ngừa.

Phóng viên: Xin Giáo sư chia sẻ nhiều hơn về các công cụ kỹ thuật số mà ông đang nghiên cứu để giúp ngăn ngừa đột quỵ?

Giáo sư Valery Feigin: Các giải pháp kỹ thuật số bao gồm hai công cụ. Một công cụ dành cho người bình thường: Stroke Riskometer - một ứng dụng miễn phí, được dịch sang 25 ngôn ngữ và được sử dụng tại hơn 100 quốc gia.

Công cụ còn lại là Prevents MD Web App, được thiết kế cho các bác sĩ lâm sàng như bác sĩ, y tá và chuyên gia y tế giúp họ xây dựng các khuyến nghị phòng ngừa theo nhu cầu cá nhân, tập trung vào bệnh nhân, tập trung vào các yếu tố rủi ro trong lối sống của bệnh nhân.

"Chúng tôi đang cung cấp một chiến lược phòng ngừa đột quỵ và bệnh tim mạch thông qua các công cụ kỹ thuật số"

Phóng viên: Giáo sư đánh giá các chương trình phòng ngừa bệnh tim mạch và đột quỵ ở Việt Nam như thế nào và nghiên cứu của ông giúp cộng đồng người Việt cải thiện các chương trình đó như thế nào?

Giáo sư Valery Feigin: Các chương trình phòng ngừa hiện có tại Việt Nam không khác biệt nhiều so với các chương trình ở các quốc gia có thu nhập thấp đến trung bình khác. Tuy nhiên, đã được chứng minh rằng các chương trình này không đủ hiệu quả trong việc giảm gánh nặng đột quỵ.

Do đó, chúng tôi đang cung cấp một chiến lược mới mang tính cách mạng để phòng ngừa đột quỵ và bệnh tim mạch thông qua các công cụ kỹ thuật số, vốn đã được chứng minh là có hiệu quả ở một số quốc gia khác.

Phóng viên: Được biết trong lần đến Việt Nam này, ông có triển khai thêm một số dự án đối với chính phủ Việt Nam. Ông có thể chia sẻ rõ hơn về công việc của mình trong lần sang Việt Nam này được không?

Giáo sư Valery Feigin: Chúng tôi đã mang đến một chương trình hợp tác và triển khai các chiến lược phòng ngừa tại Việt Nam, ở cả cấp độ quốc gia và khu vực. Chúng tôi sẽ thảo luận về điều này vì đây là sự hợp tác nghiên cứu - triển khai.

Chúng tôi cũng có kế hoạch nộp đơn xin tài trợ cho các dự án nghiên cứu quốc tế, như từ Liên minh châu Âu, và tiến hành nghiên cứu triển khai với các nhà khoa học và giáo sư Việt Nam, đặc biệt là Giáo sư Thorn và các bác sĩ thần kinh, đột quỵ hàng đầu khác tại Việt Nam.

Chúng tôi đã hợp tác chặt chẽ trong nghiên cứu Gánh nặng bệnh tật toàn cầu – một nghiên cứu khoa học được đăng tải gần đây nhất trên tạp chí The Lancet Neurology, 12 nhà khoa học Việt Nam đã đóng góp với tư cách là đồng tác giả.

Chúng tôi cũng mang theo một chương trình dự kiến, mong muốn hợp tác với bên phía Bộ Y tế của Việt Nam để cải thiện công tác phòng ngừa đột quỵ. Chúng tôi cũng có một số phương án để thực hiện chương trình này và dự kiến sẽ thảo luận với bên phía Bộ Y tế. Chúng tôi mong muốn sẽ kêu gọi tài trợ từ phía VinFuture.

Phóng viên: Giáo sư có những lời khuyên đặc biệt gì cho người dân Việt Nam để bảo vệ sức khỏe tim mạch?

Giáo sư Valery Feigin: Những công cụ mà chúng tôi đưa ra cần được sử dụng kết hợp với các chiến lược phòng ngừa khác, chẳng hạn như thuốc polypill để giảm huyết áp và kiểm soát lipid máu như cholesterol. Khi kết hợp với các giải pháp này, các công cụ kỹ thuật số đặc biệt hiệu quả và đã được ghi nhận kết quả khả quan trong thực tế.

Phóng viên: Giáo sư đánh giá thế nào về tầm quan trọng của các giải thưởng quốc tế trong nghiên cứu khoa học và công nghệ?

Giáo sư Valery Feigin: Đây là lần đầu tiên tôi đến Việt Nam. Giải thưởng VinFuture là 1 trong 2 giải thưởng danh giá nhất thế giới cùng với Nobel. Không có gì ngạc nhiên khi một số người đoạt giải sau này đã trở thành người chiến thắng giải Nobel.

Xin cảm ơn Giáo sư Valery Feigin!

THẢO LÊ - THIÊN LAM (thực hiện)