Giáo sư toán 66 tuổi đoạt giải thưởng trị giá 1,2 triệu USD

Hội đồng Giải thưởng Shaw ghi nhận giáo sư Fukaya là người đề xuất và xây dựng “phạm trù Fukaya” (Fukaya category) - khái niệm mô tả mối quan hệ sâu sắc giữa hình học và đại số trong không gian đối xứng. Đây là một khái niệm mang tính đột phá, mở ra hướng nghiên cứu mới trong tô pô học đối xứng, đối xứng gương (mirror symmetry) và lý thuyết gauge. Công trình của ông mở ra bước ngoặt trong tư duy toán học hiện đại, đồng thời tạo ảnh hưởng sâu rộng tới vật lý lý thuyết và hình học đại số.

Trong cuộc phỏng vấn với Viện Toán học (Đài Loan, Trung Quốc), giáo sư Kenji Fukaya chia sẻ ông bắt đầu nghiêm túc với toán học từ cuối những năm trung học. Khi đó, dù chương trình học ở Nhật Bản đã có phần giải tích, ông vẫn tự tìm đọc thêm nhiều tài liệu nâng cao như sách của Serge Lang về giải tích và cuốn Functional Analysis của Frigyes Riesz và Béla Szőkefalvi-Nagy, một lĩnh vực ông đặc biệt yêu thích.

Giáo sư Kenji Fukaya. Ảnh: Ithems Riken.

Sinh năm 1959 tại Yokohama (Nhật Bản), giáo sư Kenji Fukaya bảo vệ thành công luận án tiến sĩ Toán học tại Đại học Tokyo năm 1986, nghiên cứu về các đa tạp Riemann. Ông từng giảng dạy tại Đại học Kyoto với nhiều công trình nền tảng, trước khi gia nhập Trung tâm Simons về Hình học và Vật lý (Đại học Stony Brook, Mỹ) năm 2013. Từ năm 2024, ông giữ cương vị giáo sư tại Viện Khoa học Toán học và Ứng dụng Bắc Kinh (BIMSA) và Trung tâm Khoa học Toán học Yau (YMSC), Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc).

Ông từng chia sẻ: "Toán học, theo một nghĩa nào đó, là tự do. Trong thế giới ấy, chúng ta có thể tạo nên những chuỗi sự kiện – những định lý – bằng trí tưởng tượng và cảm quan về cái đẹp. Ở đó, vẻ đẹp cá nhân hòa quyện cùng sự kiểm chứng logic - và chính điều ấy làm nên sức hấp dẫn tuyệt vời của toán học”.

Theo SCMP, trong sự nghiệp của mình, Fukaya đã nhận được nhiều giải thưởng danh giá như Giải thưởng Hình học năm 1989 của Hội Toán học Nhật Bản, Giải Inoue cho Khoa học (2002), Giải Hàn lâm Nhật Bản (2003), Giải Asahi (2009) và Giải Fujiwara (2012). Ông cũng là thành viên của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Nhật Bản.

Các nhà khoa học quốc tế đánh giá cao tầm ảnh hưởng của ông. Giáo sư Mohammed Abouzaid (Đại học Stanford, Mỹ) nhận xét: “Công trình của Fukaya đã kết nối một lĩnh vực dựa nhiều vào trực giác hình học với những ngành có cấu trúc đại số sâu sắc, tạo ra một phong cách toán học hoàn toàn mới”.

Trong khi đó, giáo sư Denis Auroux (Đại học Harvard) khẳng định: “Tư duy và tầm nhìn của Kenji Fukaya đã định hình sự phát triển của hình học đối xứng trong hơn ba thập kỷ qua. Việc ông được trao Giải thưởng Shaw là sự ghi nhận xứng đáng cho cả một đời cống hiến”.

Giải thưởng Shaw, được mệnh danh là “Giải Nobel của châu Á”, được trao hằng năm nhằm tôn vinh các nhà khoa học có đóng góp đột phá cho nhân loại. Mỗi hạng mục trị giá 1,2 triệu USD (hơn 31 tỷ đồng), do Quỹ Giải thưởng Shaw (Hồng Kông, Trung Quốc) quản lý.

Việc giáo sư Kenji Fukaya được vinh danh năm nay không chỉ là sự công nhận quốc tế đối với trí tuệ xuất chúng và những đóng góp xuất sắc của ông, mà còn khẳng định vị thế ngày càng quan trọng của châu Á trong bản đồ toán học thế giới.

Hoàng Linh