Gìn giữ vốn quý của dân tộc Dao

Hòa chung không khí hân hoan đón chào năm mới, người dân xóm Thung Dao Bắc, xã Tú Sơn (Kim Bôi) bước vào năm mới Ất Tỵ với niềm tin về những điều tốt đẹp trong cuộc sống. Là một trong số ít dân tộc có chữ viết và được sử dụng khá thường xuyên cho đến nay, chữ viết Nôm Dao được cộng đồng dân tộc Dao ở các địa phương trong tỉnh tham gia bảo tồn, phát huy. Về chữ viết, dân tộc Dao không có văn tự riêng mà sử dụng chữ Hán đã được Dao hóa và gọi là chữ Nôm Dao. Dành trọn tâm huyết, hiện nay, một số người cao tuổi dân tộc Dao ở xóm Thung Dao Bắc miệt mài truyền dạy vốn quý của dân tộc. Từ đó góp phần giúp thế hệ trẻ dân tộc Dao thêm hiểu biết, trân trọng, tự hào, cùng có ý thức gìn giữ bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc.

Những cuốn sách cổ được gia đình ông Dương Minh Dũng (bên phải) nâng niu, trân trọng.

"Cây cao bóng cả” truyền dạy chữ Nôm Dao

Anh Triệu Xuân Tình, Trưởng xóm Thung Dao Bắc cho biết: "Xóm hiện có 70% là người dân tộc Dao. Các lớp truyền dạy chữ Nôm Dao được duy trì hoạt động nhiều năm qua. Xóm đã tạo điều kiện thuận lợi để con em đồng bào dân tộc Dao học tập, gìn giữ chữ viết của dân tộc mình”.

Đến xóm Thung Dao Bắc, hỏi thăm về ông Dương Minh Dũng, không ai là không biết bởi ông là người có uy tín của xóm và cũng từng là người thầy đầy tâm huyết trong truyền dạy chữ Nôm Dao cho người dân. Khi được hỏi về chữ viết của dân tộc Dao, ông hồ hởi mang "báu vật” ra khoe. Trong ngôi nhà đơn sơ, những cuốn sách cổ được thế hệ cha ông lưu truyền là niềm tự hào, tài sản vô giá mà gia đình ông hết mực nâng niu, trân trọng. Đặc biệt, có những cuốn sách cổ đến nay đã trên 100 năm tuổi.

Trò chuyện với ông Dương Minh Dũng được biết: "Các lớp truyền dạy chữ Nôm Dao cho người dân ở xóm đã có từ rất lâu. Trong đó, gia đình tôi có truyền thống nhiều thế hệ dạy chữ Nôm Dao, "cha truyền con nối”, từ thế hệ ông nội, bố tôi rồi đến hai anh em tôi. Bản thân tôi bắt đầu dạy chữ Nôm Dao từ năm 1990, đến năm 2014 chuyển giao cho người em trai tiếp tục thực hiện công việc truyền dạy này. Với tôi, các thế hệ con cháu người dân tộc Dao phải biết về chữ viết và tiếng nói của dân tộc mình để chung sức bảo tồn, gìn giữ, phát huy những nét văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, trường tồn mãi về sau. Khi đã có nền tảng về kiến thức, tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình sẽ giúp bảo tồn tốt hơn những tinh hoa văn hóa dân tộc. Nhất là phải vun bồi tình yêu văn hóa dân tộc của thế hệ trẻ”.

Tiếp nối nhiệt huyết, truyền thống quý báu của gia đình, đến nay, ông Dương Minh Dũng đã mở được 4 lớp dạy chữ Nôm Dao cho người dân. Gần đây nhất là lớp học thứ 4, bắt đầu từ năm 2019 đến nay với 16 học viên, độ tuổi từ 15 - 55 tuổi. Mỗi lớp học trong khoảng từ 1- 5 năm. Lớp thứ 4 thời gian lâu hơn bởi chương trình học bị gián đoạn.

Ông Lý Sinh Toàn (thứ 2 từ trái sang) là học sinh cao tuổi nhất lớp dạy chữ Nôm Dao ở xóm Thung Dao Bắc.

Lớp học không bảng, không phấn nhưng tất cả học sinh đều hăng say học tập.

Ông Dũng chia sẻ thêm: "Mỗi chữ viết Nôm Dao được tạo thành bởi nhiều ký tự ghép lại và không thể đánh vần, do đó, việc học rất khó. Sách học chữ Nôm Dao cũng được chia thành nhiều cấp bậc. Tham gia lớp học, các học sinh phải hoàn thành lần lượt 9 quyển sách, tương đương với cấp 1 - 2 (từ lớp 1 đến lớp 9). Kết thúc cấp học này, học sinh sẽ nắm được kiến thức cơ bản, có thể đọc, viết chữ. Tiếp đến là cấp bậc cao hơn, tương đương với cấp 3 gồm có 5 quyển sách, song chỉ có một số ít học sinh học lên đến cấp bậc này. Học chữ Nôm Dao không dễ nên đòi hỏi học sinh phải thực sự yêu thích, đam mê và kiên trì mới có thể hoàn thành chương trình học”.

Bên cạnh đó, là người có uy tín trong cộng đồng, ông Dương Minh Dũng còn ra sức vận động người dân trong xóm chấp hành nghiêm chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, tuyệt đối tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng; xóa bỏ hủ tục lạc hậu, tệ nạn mê tín dị đoan; đoàn kết, thi đua phát triển kinh tế, chung sức, đồng lòng xây dựng quê hương ngày càng giàu mạnh.

Ghi nhận những nỗ lực, tâm huyết, đóng góp đó, năm 2022, Chủ tịch UBND tỉnh tặng bằng khen cho ông Dương Minh Dũng vì đã có thành tích tiêu biểu xuất sắc trong công tác, góp phần phát triển KT-XH trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, giai đoạn 2020 - 2022…

Rộn ràng lớp học chữ Nôm Dao

Theo dòng chảy của cuộc sống hiện đại ngày nay, ngôn ngữ của đồng bào các dân tộc đứng trước nguy cơ mai một. Điều đáng mừng là đồng bào dân tộc Dao ở xóm Thung Dao Bắc hiện nay vẫn giữ được bản sắc văn hóa là thường xuyên sử dụng tiếng dân tộc Dao trong cuộc sống thường ngày. Thế nhưng, không phải ai cũng biết đọc, biết viết chữ của dân tộc mình.

Chúng tôi đến nhà văn hóa xóm Thung Dao Bắc, đứng từ xa đã nghe thấy rộn ràng tiếng đọc chữ Nôm Dao của học sinh. Lớp học không bảng, không phấn nhưng điều ấn tượng nhất đó là tất cả học sinh, từ già đến trẻ, ai cũng đều hăng say học tập.

Nay đã ngoài 55 tuổi, ông Lý Sinh Toàn là một học sinh đặc biệt của lớp học chữ Nôm Dao. Tham gia lớp học từ những buổi đầu tiên, ông chia sẻ: "Tuy đã sử dụng thông thạo tiếng nói của dân tộc Dao, thế nhưng với tôi, việc học chữ viết khá khó khăn. Ban đầu, tôi rất băn khoăn, lo lắng liệu rằng mình đã ở tuổi ngũ tuần còn có thể học được nữa không? Sau đó, được các thầy và gia đình không ngừng động viên, tôi tham gia lớp học chữ Nôm Dao từ những ngày đầu. Mỗi buổi học, các thầy đều tận tình chỉ dạy, hướng dẫn chi tiết về cách viết chữ, tập phát âm. Sau 4 năm kiên trì, bền bỉ học tập, đến nay, tôi đã tự tin đọc và viết chữ Nôm Dao. Trong chương trình học, tôi đặc biệt yêu thích nội dung dạy về đạo đức và cách làm người trong các cuốn sách cổ…”. Ngoài những kiến thức cơ bản được dạy trên lớp, khi về nhà hoặc có thời gian rảnh rỗi, ông Toàn đều tự ôn luyện bài. Nhờ chăm chỉ, cố gắng học tập, học sinh cao tuổi nhất lớp dạy chữ Nôm Dao Lý Sinh Toàn còn là một học sinh xuất sắc.

Lớp học chữ Nôm Dao thứ 4 tại xóm Thung Dao Bắc duy trì lịch học vào buổi chiều hoặc tối Chủ nhật hàng tuần tại nhà văn hóa xóm. Mỗi buổi học kéo dài khoảng từ 2 - 3 giờ đồng hồ. Định kỳ mỗi tháng 1 lần, các thầy sẽ kiểm tra kiến thức của học sinh để phát huy tính tự giác, chủ động ôn luyện tại nhà, đồng thời có hướng truyền dạy hiệu quả hơn.

Là 1 trong 2 người thầy trực tiếp dạy tại lớp học chữ Nôm Dao, ông Dương Tài Linh (em trai ông Dương Minh Dũng) bộc bạch: "Cả thầy và trò đều bận rộn với việc học tập, lao động, sản xuất trong cuộc sống hàng ngày, thế nhưng đến lịch học, mọi người đều cố gắng sắp xếp thời gian, bố trí công việc để đi học đầy đủ, thường xuyên. Trước đây, không có địa điểm để tổ chức lớp học thì phải học tại nhà của các thầy. Giờ đây, được xóm tạo điều kiện mở lớp học tại nhà văn hóa, không gian lớp học rộng rãi và thuận lợi hơn”.

Những lớp truyền dạy chữ viết Nôm Dao được duy trì hoạt động hiệu quả đã góp phần khuyến khích con em đồng bào dân tộc Dao thêm yêu thích, ra sức học tập, bảo tồn, gìn giữ nét văn hóa truyền thống tốt đẹp được cha ông truyền lại. Và cũng chính thế hệ trẻ dân tộc Dao hôm nay sẽ là những hạt nhân, thế hệ kế cận trong việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong tương lai.

Ngọc Ngân