Giữ chất men say rượu cần

Ông Hồ Văn Hùng giới thiệu về nhãn mác của rượu cần Bru - Vân Kiều.

Học để giữ nghề truyền thống

Đối với người Vân Kiều ở phía Tây tỉnh Quảng Trị, bao đời nay, rượu cần là thức uống không thể thiếu vào dịp sinh hoạt cộng đồng. Trước mỗi mùa lễ hội Ra Pứp, Cha Xa Reẻ, Côôn, bà con lại rục rịch cả tháng trời để chuẩn bị nấu rượu cần. Đặc biệt, rượu chỉ được mang ra thưởng thức sau gần một tháng chưng cất. Thế nên, mỗi bình rượu cần là sự kết tinh quá trình lao động của người Vân Kiều. Trong các lễ hội, bình rượu nhà nào ngon nhất sẽ được cả bản tôn vinh.

Trước sự xuất hiện tràn lan của các loại rượu trên thị trường, hiện nay, rượu cần đang đứng trước nguy cơ bị mai một. Ông Hồ Văn Lan, già bản Khe Xong, thị trấn Krông Klang bùi ngùi: "Bản sắc dân tộc phai mờ cùng với việc đánh mất các nghề truyền thống như rượu cần, dệt thổ cẩm, làm nhạc cụ truyền thống... Chỉ lo người Vân kiều quên đi gốc rễ thôi".

Trong bối cảnh đó, các lớp dạy làm rượu cần xuất hiện ở huyện Đakrông mang đến luồng sinh khí mới. Buổi đầu, khi nghe đặt vấn đề tham gia lớp học, một số người cười bảo: "Làm rượu cần rất khó, mất thời gian, lại không cải thiện được thu nhập thì học để làm gì?". Khi được phân tích rõ vai trò của mỗi người dân trong việc vực dậy nét văn hóa truyền thống và tiền đồ xán lạn của rượu cần, bà con dần dần mới hiểu. Thế rồi, các lớp dạy làm rượu cần nhanh chóng được chính quyền huyện Đakrông tổ chức tại các thôn Ka Lu (xã Đakrông), Phú An (xã Hướng Hiệp), Tà Rụt 1 (xã Tà Rụt)... thu hút đông đảo người dân tham gia.

Ông Pả Biên, một học viên cho biết: "Trước đây, mình làm rượu theo bí quyết ông cha truyền lại. Cứ 10 bình thì chỉ có khoảng 3 bình đạt yêu cầu. Giờ đến lớp, được học, mình mới vỡ lẽ rượu cần tuân thủ đúng quy trình thì rượu mới ngon, đỡ tốn nguyên liệu, công sức".

Niềm tin sống bằng nghề

Với mong muốn vực dậy nghề truyền thống, hơn 15 năm nay, gia đình nghệ nhân Hồ Văn Hùng đã cần mẫn gây dựng thương hiệu rượu Bru-Vân Kiều. Giờ đây, thương hiệu này đã giúp gia đình ông có thu nhập ổn định, con cái được học hành đến nơi đến chốn. Đó cũng chính là động lực giúp các học viên tin tưởng hơn vào tiền đồ của nghề.

Nghệ nhân Hồ Văn Hùng cho biết: "Xưa nay, người Vân Kiều chỉ xem rượu cần như một thức uống dành cho mùa lễ hội, chứ không hề nghĩ đến chuyện kinh doanh. Bảo tồn thì phải đi liền với phát triển nghề, nghĩ thế, tôi mở cơ sở sản xuất ngay tại gia đình mình. Giờ đây, cơ sở sản xuất rượu cần của vợ chồng tôi cũng chính là lớp học của bà con".

Để giữ gìn thương hiệu rượu Bru - Vân Kiều, nghệ nhân Hồ Văn Hùng luôn căn dặn học viên phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất. Thế nên, chỉ những người thực sự kiên trì, chăm chỉ và có tâm huyết mới bám trụ được với nghề. Ngày ngày, họ phải bỏ hàng giờ để vào rừng kiếm nguyên liệu làm men. Khi trở về nhà, các thứ lá, vỏ hoặc rễ cây sẽ được nghệ nhân cho vào cối cùng với ớt khô, trầu, men mồi để giã lấy nước cốt. Thứ nước này sẽ được trộn với bột gạo, ủ đúng ba ngày, ba đêm, rồi mới vo viên và đem đi phơi nắng.

Bên cạnh đó, khâu chưng cất cũng công phu không kém. Nếp dùng để chưng cất rượu cần phải được đãi thật sạch, nấu chín, rải đều ra chiếc A Điêng, trộn với rễ cây và trấu. Công đoạn tiếp theo là lèn nguyên liệu thật chặt vào hũ. Khi hũ gần đầy thì nghệ nhân tiếp tục bỏ thêm lớp trấu dày khoảng 10cm và lót lớp lá chuối ở bên trên, rồi đậy kín nắp để không cho gió lọt vào.

Mỗi công đoạn đều có một nguyên tắc riêng như: Phải đãi thật sạch trấu và khử trùng bằng rượu trắng, tất cả dụng cụ nấu rượu đều được rửa bằng nước nguồn, phơi khô; rượu cho vào hũ sau gần một tháng mới có thể sử dụng... Bà Hồ Thị Nhất cho biết: "Nếu đảm bảo tốt các quy trình này thì rượu mới mang đúng hương vị truyền thống và được dán tem đảm bảo chất lượng".

Tây Long