Giữ lửa làng gốm Thanh Hà

Du khách tham quan làng gốm Thanh Hà.

Độc đáo gốm Thanh Hà

Làng gốm Thanh Hà được thành lập khoảng thế kỷ 16, 17 do một số thợ thủ công từ Thanh Hóa, Nghệ An đến sinh sống, làm ăn, lập làng gốm. Trong quá khứ, làng Thanh Hà tồn tại hai dòng gốm: gốm đỏ và gốm sành nâu. Sản phẩm gốm, sành truyền thống Thanh Hà đa dạng về loại hình với hơn 40 loại sản phẩm, gồm các đồ gia dụng (hũ, bình vôi, vại, nồi, thạp, diệm, trả, om,... các loại) dùng để đựng nước, muối, mắm, gạo, các loại ngũ cốc, thổ sản…; gạch, ngói đất nung dùng trong các công trình xây dựng tại phố cổ Hội An. Đến nay, qua hơn 550 năm tồn tại, làng gốm Thanh Hà vẫn bảo lưu được vốn tri thức dân gian khá phong phú về kỹ thuật sản xuất gốm truyền thống.

Nghệ nhân Lê Văn Xê – người cả đời gắn bó với làng gốm Thanh Hà cho biết: Cả làng hiện có hơn 300 hộ, trong đó có khoảng 50 hộ tham gia làm du lịch thường xuyên, trình diễn cách quay gốm và bán các sản phẩm gốm để phục vụ du khách. Nhiều nghệ nhân, cả người lớn tuổi hay trong độ tuổi thanh niên vẫn hàng ngày say mê chuốt gốm và giúp du khách cùng trải nghiệm làm gốm. Đó là một nét độc đáo lưu giữ hình ảnh đẹp về con người làng gốm Thanh Hà trong lòng du khách.

Bên cạnh công đoạn làm đất là công đoạn chuốt gốm, tức tạo hình phôi sản phẩm. Gốm được chuốt trên bàn xoay làm bằng gỗ mít có đường kính từ 60 - 100cm. Thợ đẩy có nhiệm vụ đẩy bàn xoay và nặn con đất trên ghế nhồi đất để chuyển cho thợ chuốt gốm. Thợ chuốt đặt con đất vào bàn xoay, hai tay áp vào khối đất để nặn thành phôi. Trong suốt công đoạn này, thợ chuốt và thợ đẩy bàn xoay luôn phối hợp nhịp nhàng với nhau. Phối hợp với người chuốt gốm còn có người nhắm phơ và hoàn thiện phôi gốm. Họ giúp thợ chuốt gốm uốn nắn hình thể phôi gốm sao cho cân đối, sau đó trông coi việc phơi phôi và hoàn thiện các phôi này. Phôi sau khi được hoàn thiện sẽ đem phơi cho cứng hẳn và phơi càng khô càng tốt. Phôi gốm phơi khô được đưa vào lò nung…

Làng gốm Thanh Hà có nhiều giá trị văn hóa đặc sắc liên quan đến làng nghề, bao gồm các công trình kiến trúc và tín ngưỡng nghề nghiệp. Xuân thu nhị kỳ, làng gốm Thanh Hà tổ chức lễ tế Tổ nghề nhằm tạ ơn trời đất, tạ ơn các vị thần cùng các bậc tiền nhân đã độ trì công việc làm ăn của dân làng được thuận lợi. Lễ tế xuân được thợ làng gốm tổ chức vào ngày mồng 10 tháng Giêng, khởi đầu một năm sản xuất và cầu xin nhân hòa vật thuận, công việc làm ăn được hanh thông. Kết thúc một năm sản xuất, vào ngày mồng 10 tháng 7 âm lịch thợ gốm Thanh Hà lại tổ chức tế thu, tạ ơn các vị thần đã độ trì cho công việc làm ăn của dân làng...

Bảo tồn, phát huy , lan tỏa giá trị tinh hoa làng nghề

Để thích ứng với việc phát triển du lịch tại làng gốm Thanh Hà, những người thợ gốm ngày càng sáng tạo thêm những sản phẩm mỹ nghệ có tính thẩm mỹ cao, kích thước nhỏ, mang nhiều giá trị văn hóa được sử dụng làm đồ gốm trang trí nội, ngoại thất, lưu niệm... Các sản phẩm mỹ nghệ này khá đa dạng gồm đèn gốm áp tường, con tiện, chậu, lọ hoa, mô hình các di tích kiến trúc, hộp, gạt tàn thuốc, mặt nạ gốm... Trong đó đáng chú ý sản phẩm con thổi còn gọi là con tò he. Đây là sản phẩm được rất nhiều du khách ưa thích và chọn làm quà lưu niệm khi đến tham quan làng nghề. Nhiều lò nung như hộ ông Nguyễn Ngữ, ông Nguyễn Lanh, bà Nguyễn Thị Nhung… vẫn đỏ lửa mỗi ngày tiếp tục làm những sản phẩm truyền thống và hiện đại. Đồng thời, những thợ gốm trẻ đã sáng tạo, kết nối đưa sản phẩm gốm đi muôn nơi. Tại làng gốm Thanh Hà hiện nay, cơ sở sản xuất gốm Sơn Thủy của gia đình ông Viết Sơn, Viết Lâm có hơn 200 mẫu mã thuộc dòng gốm men, mỗi năm tiêu thụ hơn 500 sản phẩm các loại cung cấp cho thị trường nhờ tìm hiểu các xu hướng mới, mở kênh mua bán sản phẩm trên Zalo, Facebook, các trang thương mại điện tử nên sản phẩm gốm lan tỏa khắp tại Đà Nẵng, Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và xuất khẩu qua Mỹ, Pháp.

Bà Lê Thị Hồng Thảo – Phó Chủ tịch UBND phường Hội An Tây (TP Đà Nẵng) cho biết: Cùng với việc chỉnh trang đô thị, phường Hội An Tây tiếp tục chỉnh trang khu vực nội bộ của làng gốm, đặc biệt là nâng cao chất lượng phục vụ, đa dạng hóa sản phẩm để ngày càng thu hút nhiều hơn nữa du khách đến tham quan và trải nghiệm tại làng gốm Thanh Hà. Qua đó tạo công ăn việc làm ổn định cho bà con làng nghề và góp phần bảo tồn, phát huy giá trị tinh hoa làng nghề. Điều mà du khách thích thú nhất chính là làng nghề vẫn bảo lưu nguyên vẹn phương thức sản xuất truyền thống gắn với sự sáng tạo mới, thích ứng với thị hiếu hiện đại. Đây cũng là minh chứng rõ nhất cho quá trình phục hồi, bảo tồn và phát huy làng nghề truyền thống ở Hội An.

Mỗi ngày làng gốm Thanh Hà đón hàng trăm lượt du khách đến thưởng ngoạn. Không chỉ được tham quan làng nghề, tìm hiểu các công đoạn sản xuất để tạo ra các sản phẩm thủ công truyền thống mà du khách còn có thể mua tại chỗ các sản phẩm mình ưa thích. Điều đặc biệt, du khách còn được các nghệ nhân hướng dẫn tự tay thực hiện các sản phẩm gốm theo trí tưởng tượng của mình. Chính vì vậy, làng gốm Thanh Hà là một trong những điểm du lịch thu hút đông đảo khách ghé thăm mỗi khi đến phố cổ Hội An. Thanh Hà cũng là làng nghề thủ công làm du lịch cộng đồng tốt nhất ở TP Đà Nẵng hôm nay. Qua hơn 550 năm tồn tại, làng gốm Thanh Hà vẫn cho thấy sức sống bền bỉ và khả năng thích ứng, sáng tạo tuyệt vời của một làng nghề truyền thống. Đây là nguồn động viên để cộng đồng làng nghề gốm Thanh Hà tiếp tục giữ gìn phát huy di sản quý giá này bên bờ sông Mẹ Thu Bồn xứ Quảng…

Quyên Quyên