Gỡ 'điểm nghẽn' thoái vốn nhà nước

Thời gian gần đây, nhiều phiên đấu giá cổ phần nhà nước không đủ điều kiện tổ chức do không có nhà đầu tư đăng ký mua, từ thương vụ VNPT bán cổ phần MSB cho đến các đợt thoái vốn của Vicem, Vinataba…

Liên tiếp các thương vụ bất thành

HNX vừa thông báo hủy phiên đấu giá lô cổ phiếu của Ngân hàng TMCP Hàng hải Việt Nam (MSB) do Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam (VNPT) sở hữu.

Theo kế hoạch, phiên đấu giá dự kiến diễn ra ngày 26/12. Tuy nhiên, đến hết thời hạn đăng ký và đặt cọc, do không đáp ứng điều kiện theo quy định, phiên đấu giá không thể tổ chức.

Nhiều phiên đấu giá cổ phần nhà nước không đủ điều kiện tổ chức, từ thương vụ VNPT bán cổ phần MSB cho đến các đợt thoái vốn của Vicem, Vinataba…

Đáng chú ý, trong thời gian này, một số tập đoàn nhà nước cũng tiến hành thoái vốn tại nhiều công ty nhưng đa phần không thành công vì không có người tham gia đấu giá.

Điển hình như lô cổ phần của Tổng công ty Cổ phần Bảo hiểm Toàn Cầu do Tổng công ty Trực thăng Việt Nam sở hữu. Phiên đấu giá dự kiến được tổ chức vào 22/12 vừa qua, nhưng đến hết thời hạn đăng ký và đặt cọc, không có nhà đầu tư đăng ký mua lô cổ phần, HNX thông báo không tổ chức phiên đấu giá.

Công ty Thuốc lá Việt Nam (Vinataba) cũng không thành công khi muốn tổ chức phiên đấu giá theo lô cổ phần của CTCP Dalatbeco. Trước đó, Vinataba dự kiến chào bán công khai 502.620 cổ phần, tương đương 13,96% vốn điều lệ, với giá khởi điểm hơn 9,9 tỷ đồng và bước giá 100.000 đồng/cổ phần...

Hay như các thương vụ thoái vốn của Tổng công ty Xi măng Việt Nam (Vicem) chào bán hơn 568.000 cổ phần tại CTCP Bao bì Hoàng Thạch, dự kiến chào bán 3,4 triệu cổ phiếu của Tấm lợp - Vật liệu Xây dựng Đồng Nai… Kết quả, kế hoạch thu về hàng chục, hàng trăm tỷ đồng của Vicem đã không thành công do không có ai mua.

Ngoài ra, còn nhiều thương vụ đấu giá không thành công như đấu giá cổ phần CTCP Cảng Sài Gòn do Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam sở hữu; đấu giá cả lô cổ phần của Tổng công ty Xây dựng công trình giao thông 8 do SCIC sở hữu; hay chào bán cạnh tranh cổ phần của CTCP Phát triển Đông Dương Xanh, CTCP Thương mại và Dịch vụ Dầu khí Việt Nam do Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng Quốc gia Việt Nam sở hữu…

Định giá là nguyên nhân cốt lõi

Theo các đề án tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, Nhà nước dự kiến rút vốn khỏi nhiều lĩnh vực không cần nắm giữ, tập trung vào những ngành then chốt như năng lượng, hạ tầng, quốc phòng – an ninh. Thoái vốn được kỳ vọng vừa tạo nguồn thu cho ngân sách, vừa góp phần cải thiện quản trị doanh nghiệp thông qua sự tham gia của nhà đầu tư chiến lược.

Tuy nhiên, trên thực tế, tiến độ thoái vốn nhà nước thường chậm hơn nhiều so với kế hoạch. Nhiều thương vụ được công bố rầm rộ nhưng sau đó phải lùi thời hạn, hủy đấu giá hoặc không tìm được nhà đầu tư phù hợp. Điều này đặt ra câu hỏi về tính khả thi của các phương án thoái vốn cũng như cách thức triển khai.

Một trong những nguyên nhân cốt lõi khiến các thương vụ thoái vốn nhà nước bất thành là vấn đề định giá. Tâm lý “sợ trách nhiệm” khiến nhiều cơ quan chủ quản và doanh nghiệp đưa ra mức giá khởi điểm cao, nhằm tránh rủi ro bị quy kết làm thất thoát vốn nhà nước.

Trong khi đó, nhà đầu tư lại tiếp cận thương vụ theo logic thị trường: đánh giá dòng tiền, triển vọng tăng trưởng và rủi ro tiềm ẩn. Khi hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp không tương xứng với mức giá chào bán, khoảng cách kỳ vọng giữa bên bán và bên mua trở nên quá lớn, dẫn đến việc không có nhà đầu tư tham gia đấu giá.

Thực tế đã có những trường hợp cổ phần nhà nước tại doanh nghiệp niêm yết được chào bán cao hơn đáng kể so với thị giá trên sàn, khiến các phiên đấu giá liên tiếp “ế khách”.

Chẳng hạn, thương vụ đấu giá cổ phần MSB của VNPT, mức giá khởi điểm 18.239 đồng cao hơn khoảng 45% so với thị giá cổ phiếu MSB đóng cửa phiên giao dịch ngày 23/12 (12.600 đồng/cp).

VNPT cũng từng dự kiến bán toàn bộ hơn 10 triệu cổ phiếu tại CTCP Viễn thông – Tin học Bưu điện, tương ứng 31,43% vốn điều lệ. Lô cổ phần này được chào bán với giá khởi điểm 74.106 đồng/cp, cao gấp khoảng 4 lần thị giá quanh mức 18.000 đồng/cp. Tổng giá trị theo giá khởi điểm lên tới gần 750 tỷ đồng, song phiên đấu giá không đủ điều kiện để tổ chức.

Tương tự, các kế hoạch thoái toàn bộ vốn tại CTCP Công nghệ và Truyền thông Việt Nam và CTCP VINACAP Kim Long cũng không đạt được kết quả như mong muốn.

Một nghịch lý phổ biến là thoái vốn nhưng doanh nghiệp chưa được tái cấu trúc đầy đủ. Nhiều DNNN hoặc công ty có vốn nhà nước được đưa ra bán trong tình trạng hiệu quả kinh doanh suy giảm, nợ phải trả lớn, bộ máy cồng kềnh và quản trị kém linh hoạt.

Không ít doanh nghiệp còn tồn tại các vấn đề kéo dài như tranh chấp đất đai, nghĩa vụ tài chính chưa quyết toán, hoặc các dự án thua lỗ chưa được xử lý dứt điểm. Trong bối cảnh đó, thoái vốn giống như “bán cái khó”, trong khi nhà đầu tư tư nhân thường chỉ sẵn sàng trả giá cao cho những tài sản đã được làm sạch và có triển vọng rõ ràng.

Ngoài ra, khung pháp lý điều chỉnh hoạt động thoái vốn nhà nước vẫn còn nhiều điểm chồng chéo, đặc biệt liên quan đến đất đai, tài sản công và trách nhiệm của người đại diện vốn. Quy trình thoái vốn thường phải trải qua nhiều bước phê duyệt, từ doanh nghiệp, bộ chủ quản đến các cơ quan quản lý cấp cao hơn, khiến thời gian kéo dài.

Trong khi đó, thị trường luôn biến động. Một phương án thoái vốn được xây dựng trong bối cảnh thuận lợi có thể trở nên kém hấp dẫn chỉ sau vài tháng, khi lãi suất tăng, dòng tiền đầu tư suy giảm hoặc ngành nghề kinh doanh gặp khó khăn. Sự chậm trễ về thủ tục đã khiến nhiều cơ hội “vàng” trôi qua.

Theo các chuyên gia, thoái vốn nhà nước không thành công không chỉ gây lãng phí thời gian và nguồn lực, mà còn tạo áp lực lớn lên doanh nghiệp. Việc kéo dài tình trạng “nửa vời” khiến doanh nghiệp khó đưa ra các quyết định chiến lược dài hạn, bởi luôn phải chờ đợi phương án thoái vốn.

Nhìn rộng hơn, các thương vụ bất thành liên tiếp có thể làm suy giảm niềm tin của thị trường vào quyết tâm cải cách khu vực doanh nghiệp nhà nước. Đối với nhà đầu tư nước ngoài, những vướng mắc kéo dài về thủ tục và tính minh bạch là rào cản lớn khi cân nhắc tham gia các thương vụ M&A có yếu tố nhà nước.

Để hạn chế các thương vụ thoái vốn nhà nước bất thành, nhiều chuyên gia cho rằng cần thay đổi cách tiếp cận. Thoái vốn không nên chỉ là hành động bán cổ phần, mà phải là quá trình chuẩn bị toàn diện, bao gồm tái cấu trúc doanh nghiệp, minh bạch hóa tài chính và xử lý dứt điểm các tồn tại.

Bên cạnh đó, cần có cơ chế bảo vệ người thực thi khi đã làm đúng quy định, đồng thời chấp nhận nguyên tắc thị trường trong định giá. Việc bán được vốn nhà nước với mức giá hợp lý, thu hút được nhà đầu tư có năng lực và tạo ra giá trị gia tăng lâu dài cho doanh nghiệp cần được nhìn nhận như một thành công, thay vì chỉ tập trung vào con số chênh lệch so với sổ sách.

Hải Giang