Gỡ 'hòn đá tảng' trong chuyển đổi số ngành văn hóa

Cần tìm cách gỡ “hòn đá tảng” trong chuyển đổi số ngành văn hóa. Ảnh: N.Lộc

Xác định đặc thù trong chuyển đổi số văn hóa

Bà Nguyễn Liên Hương - Phó Giám đốc Trung tâm hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu (TP. Hà Nội) cho biết, đại dịch Covid-19 bùng phát được xem là giai đoạn khủng hoảng, gây ra nhiều hệ lụy cho xã hội nhưng cũng là cơ hội để di tích nhìn nhận và tiếp cận những hướng đi mới.

Đến nay, đơn vị đã đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số với một số hoạt động nổi bật như: Số hóa tài liệu, hiện vật và hệ thống tham quan (áp dụng vé điện tử; sử dụng mã QR cho các tài liệu, hiện vật, sử dụng công nghệ để tăng tương tác của du khách với di tích); Xây dựng cơ sở dữ liệu số 3D (triển khai dự án số hóa toàn diện bằng giải pháp công nghệ số hóa 2D, 3D, trình chiếu Hologram, 3D mapping… ) kết hợp với nghiên cứu văn hóa - lịch sử nhằm tạo ra các sản phẩm số chất lượng cao phục vụ nghiên cứu, giáo dục và quảng bá di tích, đặc biệt phù hợp với nhu cầu trải nghiệm hiện đại của giới trẻ.

Cổng soát vé vào Văn Miếu - Quốc Tử Giám được phân luồng và nhận diện điện tử, giúp giảm tải sự tắc nghẽn so với cách soát vé thủ công trước đây. Ảnh: N.Lộc

Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ bóc tách, số hóa các hoa văn cổ trên hiện vật, trên các hạng mục kiến trúc để thiết kế sản phẩm lưu niệm đặc trưng, mang dấu ấn riêng của Văn Miếu - Quốc Tử Giám, đáp ứng nhu cầu đa dạng của du khách, đặc biệt là khách quốc tế.

"Chuyển đổi số là cơ hội vàng để thực hiện nhiệm vụ quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích” - bà Nguyễn Liên Hương cho hay.

Đặc biệt, nhờ áp dụng công nghệ, đẩy mạnh chuyển đổi số, hằng năm, Văn Miếu- Quốc Tử Giám đón hàng triệu lượt khách đến tham quan, tạo nguồn thu phục vụ tái đầu tư, tu bổ di tích cũng như đóng góp cho ngân sách nhà nước.

Những năm gần đây, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã và đang tích cực ứng dụng công nghệ số trong các hoạt động như các chương trình quản lý hiện vật, thư viện số, hay ứng dụng thuyết minh đa phương tiện iMuseum VFA, triển lãm 3D...

Đơn cử “Cổng thanh toán trực tuyến cho phép du khách mua vé, thanh toán các dịch vụ của Bảo tàng một cách nhanh chóng và tiện lợi; Hệ thống wifi miễn phí bao phủ toàn bộ khu vực tham quan Bảo tàng, giúp du khách có thể tiếp cận với hệ thống triển lãm dễ dàng, thuận tiện…” - TS. Nguyễn Anh Minh - Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam cho biết.

Khách tham quan trải nghiệm Không gian Triển lãm Mỹ thuật trực tuyến tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Khẳng định chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa là xu thế tất yếu, GS,TS. Từ Thị Loan (Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam) cho rằng, chuyển đổi số ngành văn hóa có bản chất và đặc thù khác hẳn so với các ngành kinh tế - kỹ thuật. Mục tiêu của chuyển đổi số văn hóa không chỉ hướng tới hiệu quả kinh tế hay tự động hóa, mà chú trọng bảo tồn, phát huy giá trị bản sắc, chiều sâu lịch sử, văn hóa, truyền thống, các hình thức biểu đạt sáng tạo. "Đây là một trong những vấn đề cần giải quyết để quá trình chuyển đổi số mang lại kết quả" - GS,TS. Từ Thị Loan lưu ý.

Các chuyên gia văn hóa cũng cho rằng, nút thắt lớn nhất của việc chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa đó là xây dựng cơ sở dữ liệu số ngành văn hóa. Bởi việc xây dựng cơ sở dữ liệu số ngành văn hóa rất phức tạp, số hóa không chỉ là scan một văn bản giấy mà ở đây là cả những hiện vật, công trình.

Theo ông Nguyễn Thành Phúc - Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ lưu ý, dù có những điểm khác biệt, song việc chuyển đổi số trong ngành văn hóa cũng cần đặc biệt chú trọng đến công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), vì AI sẽ có tác động lớn, đem lại đột phá về năng lực sản xuất, cạnh tranh và thúc đẩy sự phát triển của văn hóa. Đặc biệt “chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa phải xuất phát từ yêu cầu thực tiễn, không chạy theo trào lưu, phong trào” - ông Phúc lưu ý.

Thu hút nguồn lực cho chuyển đổi số văn hóa

Chuyển đổi số sẽ mang lại ưu thế lớn, song quá trình này được dự báo sẽ không dễ dàng đối ngành văn hóa, khi đây là lĩnh vực có nhiều đặc thù, cũng như nguồn lực tài chính cho lĩnh vực này chưa thực sự đảm bảo.

Dẫn chứng từ lĩnh vực bảo tàng, TS. Nguyễn Anh Minh cho biết, ứng dụng công nghệ đòi hỏi sự đầu tư lớn về cơ sở vật chất và nguồn nhân lực. Với nguồn lực tài chính hiện tại (khoảng dưới 4% kinh phí chi thường xuyên) của các bảo tàng chưa đủ đáp ứng nhu cầu ứng dụng công nghệ thông tin, do đó rất cần huy động nguồn lực tài chính ở từ ngân sách cũng như từ xã hội.

Tuy nhiên, quá trình huy động nguồn lực này đang vướng phải “hòn đá tảng” do chưa có chính sách cụ thể nhằm quy định rõ trách nhiệm, quyền lợi của các bên khi tham gia hợp tác; trong khi văn hóa vốn bị coi là lĩnh vực rất ít lợi nhuận… nên nhiều doanh nghiệp không mặn mà tham gia.

“Trong khi chưa có những chính sách cụ thể về hợp tác công - tư cho hoạt động chuyển đổi số, mỗi bảo tàng cần có tư duy năng động, sáng tạo để từng bước ứng dụng công nghệ cho phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của đơn vị mình” - TS. Minh gợi mở.

Bên cạnh đó, rất cần đầu tư đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng nhu cầu của chuyển đổi số, bởi đây chính là yếu tố quyết định sự thành công trong chuyển đổi số tại các bảo tàng.

Nêu khó khăn của điện ảnh trong hoạt động chuyển đổi số, ông Đỗ Lệnh Hùng Tú - Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam cho rằng, ở nước ta hiện nay, điện ảnh chủ yếu phụ thuộc vào tư nhân, sự đầu tư cho điện ảnh của Nhà nước còn khiêm tốn. Chính vì vậy, khi tiến hành chuyển đổi số, điện ảnh rất cần có sự quan tâm, đầu tư từ nhà nước; đồng thời có sự phối hợp giữa đầu tư công và đầu tư tư để có sự chia sẻ cần thiết.

Đại biểu Quốc hội Bùi Hoài Sơn (Đoàn TP. Hà Nội) nhấn mạnh, thu hút đầu tư cho văn hóa nói chung và hoạt động chuyển đổi số nói riêng đang gặp khó khăn từ góc độ pháp lý để thu hút doanh nghiệp tư nhân tham gia.

Do đó, các ngành chức năng cần sớm xem xét xây dựng, hoàn thiện chính sách, quy định pháp luật nhằm tạo ra hành lang pháp lý giúp các đơn vị triển khai một cách hiệu quả và bền vững, trong đó, ưu tiên hàng đầu là cơ chế hợp tác công - tư với sự tham gia của Nhà nước và doanh nghiệp trong vấn đề này.

“Vừa qua, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về chủ trương đầu tư cho Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035 là một bước đột phá nhằm tháo gỡ "điểm nghẽn" lớn nhất trong lĩnh vực văn hóa, ấy là hạn chế về nguồn lực” - đại biểu Bùi Hoài Sơn cho biết.

Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phan Tâm cho rằng, chuyển đổi số trong văn hóa không chỉ là sự chuyển đổi đơn thuần về công nghệ mà là sự chuyển đổi toàn diện và sâu sắc trong hành động của các tổ chức, cá nhân trong toàn bộ công đoạn của chuỗi giá trị văn hóa.

Đồng thời cho rằng đây là quá trình diễn ra liên tục, đòi hỏi phải có sự tham gia vào cuộc của các ngành, trong đó, cần có cơ chế phù hợp để huy động nguồn lực cho vấn đề này./.

N.LỘC