Gỡ nút thắt tài chính cho nhà ở xã hội
Trong tuần này, Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ cho ý kiến về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội. Một trong những nội dung trọng tâm là đề xuất thành lập Quỹ phát triển nhà ở quốc gia - giải pháp được kỳ vọng sẽ tháo gỡ “nút thắt” lớn nhất hiện nay là thiếu nguồn lực tài chính ổn định và đủ mạnh cho lĩnh vực nhà ở xã hội, tạo cú hích thực hiện chủ trương, chính sách lớn, nhân văn của Đảng, Nhà nước ta về nhà ở xã hội.
Báo cáo từ các địa phương cho thấy, từ năm 2021 đến nay, cả nước có 657 dự án nhà ở xã hội được triển khai với quy mô 597.152 căn hộ, trong đó, mới chỉ có 103 dự án hoàn thành (quy mô 66.755 căn hộ), 140 dự án đã khởi công xây dựng (quy mô 124.352 căn hộ) và 414 dự án đã được chấp thuận chủ trương đầu tư với quy mô 406.045 căn. Như vậy, so với mục tiêu xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021 - 2030 thì đến nay, với số lượng 66.755 căn hộ hoàn thành, chúng ta mới chỉ đạt khoảng 15,6% mục tiêu đến năm 2025.
Theo Tờ trình của Chính phủ, việc thành lập Quỹ phát triển nhà ở quốc gia từ nguồn ngân sách nhà nước cấp và các nguồn hợp pháp khác theo quy định sẽ thực hiện hỗ trợ doanh nghiệp, tổ chức đầu tư, tạo lập nhà ở xã hội; hỗ trợ kinh phí giải phóng mặt bằng; hỗ trợ đầu tư hệ thống hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội; hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư xây dựng nhà ở xã hội và các đối tượng thụ hưởng chính sách nhà ở xã hội.
Trên thực tế, Luật Nhà ở năm 2005 đã cho phép thành lập quỹ phát triển nhà ở, tuy nhiên, đến nay cả nước mới chỉ có một số địa phương như TP. Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu... triển khai. Do quy mô nhỏ và thiếu vốn cấp bổ sung, phần lớn các quỹ này cũng đã sáp nhập vào quỹ đầu tư phát triển địa phương và hoạt động rất hạn chế. Ngay cả khi đã sáp nhập với các Quỹ đầu tư phát triển ở địa phương thì theo đánh giá của Chính phủ, các Quỹ này cũng đều đang gặp khó khăn trong hoạt động do không được cấp bổ sung vốn, dẫn đến khó có thể cung cấp vốn ưu đãi phát triển nhà ở xã hội dài hạn, bền vững. Mới chỉ có Quỹ đầu tư phát triển ở một số địa phương có hoạt động đầu tư trực tiếp nhà ở xã hội như: Lào Cai, Thái Bình, Hà Tĩnh, Đắk Lắk với tổng mức đầu tư 743 tỷ đồng và cung cấp 1.345 căn hộ nhà ở xã hội...
Luật Nhà ở năm 2023 đã quy định việc sử dụng nguồn vốn từ các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách khác để phát triển nhà ở xã hội. Tuy nhiên, các quỹ tài chính ngoài ngân sách hiện cũng đang thực hiện nhiều chức năng nên việc đầu tư hoặc hỗ trợ cho phát triển nhà ở xã hội khó có thể trở thành lĩnh vực ưu tiên.
Thực tế cho thấy, các dự án nhà ở xã hội còn vướng mắc trong việc bố trí kinh phí để bồi thường, hỗ trợ tái định cư, đầu tư hệ thống hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội ngoài phạm vi dự án; hỗ trợ với các dự án nhà ở xã hội cho thuê, thuê mua; hỗ trợ lãi suất cho vay không yêu cầu thế chấp... nhưng lại chưa được hỗ trợ các kinh phí này cũng là nguyên nhân dẫn đến phát triển nhà ở xã hội chưa đáp ứng được yêu cầu, mục tiêu đề ra.
Như vậy, việc thành lập Quỹ phát triển nhà ở quốc gia không chỉ là nhu cầu cấp bách, mà còn là bước đi chiến lược để điều phối, kích hoạt các nguồn lực đầu tư phát triển nhà ở xã hội. Đây không chỉ là một giải pháp giúp tháo gỡ “nút thắt” về tài chính trong phát triển nhà ở xã hội, mà còn khẳng định cam kết mạnh mẽ của Đảng và Nhà nước ta trong bảo đảm quyền có chỗ ở cho mọi người dân đã được quy định trong Hiến pháp.
Tất nhiên, để Quỹ phát triển nhà ở quốc gia thực sự đảm đương được "sứ mệnh" nêu trên, cần xác định rất rõ địa vị pháp lý, mô hình tổ chức bộ máy, hoạt động của Quỹ nhằm bảo đảm tính minh bạch, công khai, công bằng, hiệu quả; làm rõ cơ quan quản lý Quỹ, nguồn vốn để thành lập Quỹ, vốn điều lệ của Quỹ; làm rõ mối quan hệ của Quỹ với một số nguồn tài chính, Quỹ khác và sự kết nối của Quỹ với các quỹ địa phương, cơ chế huy động nguồn vốn ODA, vốn vay ưu đãi từ các định chế tài chính quốc tế, hoặc hợp tác công - tư, khắc phục tình trạng hành chính hóa hoặc chồng chéo, "dẫm chân" với các chương trình hỗ trợ nhà ở xã hội khác đang được thực hiện dẫn đến kém hiệu quả, lãng phí nguồn lực...
Dự thảo Nghị quyết đang được đề xuất Quốc hội xem xét, thông qua theo quy trình tại một Kỳ họp. Làm rõ các vấn đề liên quan đến Quỹ phát triển nhà ở quốc gia như đã nêu ở trên sẽ củng cố vững chắc các cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn của đề xuất thành lập Quỹ Phát triển nhà ở xã hội quốc gia, để các ĐBQH có thể yên tâm ấn nút biểu quyết.
