Gỡ vướng pháp lý để bảo đảm nguồn cung vật liệu xây dựng cho TP.HCM

Nguồn tài nguyên lớn nhưng thiếu vật liệu

Ngày 23/12, phát biểu tại tọa đàm “Đầu tư công: Gỡ nút thắt để bứt phá tăng trưởng năm 2026”, ông Phan Tấn Đạt, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp khoáng sản TP.HCM cho biết, sau khi sáp nhập tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, TP.HCM hiện nay là khu vực có trữ lượng khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường rất lớn.

Theo số liệu đã được các cơ quan chuyên môn đánh giá, thăm dò, phê duyệt và trình Thủ tướng Chính phủ, trữ lượng khoáng sản tính đến độ sâu từ -70 m đến -120 m có thể đạt hàng nghìn triệu mét khối, đủ điều kiện đưa vào hoạt động khai thác làm vật liệu xây dựng.

Ngoài ra, trữ lượng đá ở các tầng sâu hơn còn rất lớn và hoàn toàn có thể khai thác trong tương lai khi điều kiện kỹ thuật, công nghệ cho phép, nhằm phục vụ nhu cầu xây dựng của khu vực. Tuy nhiên, thị trường lại rơi vào tình trạng khan hiếm đá nghiêm trọng.

Ông Phan Tấn Đạt, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp khoáng sản TP.HCM phát biểu tại Tọa đàm.

Theo ông Đạt, bất cập lớn nhất là các mỏ hiện hữu, dù đã hoạt động hết công suất theo giấy phép, vẫn không đủ cung cấp cho các công trình. Thực trạng này dẫn đến hệ lụy là các công trình trọng điểm sử dụng vốn ngân sách nhà nước, dù được hưởng nhiều cơ chế ưu tiên đặc thù, vẫn thiếu vật liệu xây dựng và đối mặt nguy cơ chậm tiến độ và phát sinh chi phí, ảnh hưởng lớn đến kế hoạch đầu tư công.

Nghiêm trọng hơn, do sản lượng đá khai thác chủ yếu phải ưu tiên cho các công trình nhà nước, thị trường dân dụng rơi vào tình trạng khan hiếm vật liệu. Người dân và các doanh nghiệp tư nhân gần như không thể mua được đá để xây dựng các công trình thiết yếu phục vụ đời sống và sản xuất kinh doanh, trong khi đây là nhu cầu chính đáng cần được giải quyết.

TS. Võ Minh Đức, Phó chủ tịch Hội vật liệu xây dựng Việt Nam cũng cho rằng, các mỏ khoáng sản đã cấp tại TP.HCM hiện tại có độ sâu cấp phép nông, chưa đạt độ sâu phân bố tài nguyên đã được phê duyệt quy hoạch, nhiều mỏ gần hết thời hạn cấp phép, sản lượng khai thác thấp. Tuy nhiên, việc xin nâng công suất, xin khai thác xuống sâu, mở rộng và thông moong chưa thực hiện được. Nên khả năng cung ứng vật liệu cho thị trường gặp khó khăn.

“Với nhu cầu của TP.HCM tính riêng cho đầu tư công năm 2026 đã khoảng 26 triệu m3 vật liệu đá xây dựng, nếu phải đáp ứng cho các công trình trọng điểm khu vực miền Đông và Đồng bằng sông Cửu Long thì nhu cầu gần gấp đôi, trong lúc đó việc cung ứng thực hiện theo cơ chế liên tỉnh, liên kết vùng là chưa có lời giải”, ông Đức nói.

Kiến nghị tháo gỡ nhiều vướng mắc

Từ thực trạng trên, Hiệp hội Công nghiệp khoáng sản TP.HCM kiến nghị, cần có chính sách tháo gỡ các nút thắt để bảo đảm nguồn cung vật liệu xây dựng, đáp ứng nhu cầu sử dụng của xã hội, hoặc tạo điều kiện để nguồn cung lớn hơn nhu cầu ở mức độ phù hợp nhằm bình ổn giá và hạn chế phát sinh tăng vốn cho các công trình hạ tầng.

Cụ thể, Hiệp hội kiến nghị cho phép các mỏ đang hoạt động được thực hiện các hồ sơ, thủ tục để mở rộng khai thác xuống sâu, tăng công suất khai thác và chế biến ngay. Nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường, tránh lãng phí tài nguyên đã được thăm dò và bảo đảm quyền tiếp cận vật liệu xây dựng với giá hợp lý cho cả các công trình nhà nước và người dân địa phương.

Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp khoáng sản TP.HCM kiến nghị nhiều giải pháp để bảo đảm nguồn cung vật liệu xây dựng.

Bên cạnh đó, ông Phan Tấn Đạt cũng nêu những vướng mắc pháp lý trong việc nâng công suất khai thác để phục vụ các công trình cấp bách của TP.HCM trong giai đoạn cuối năm 2025 và năm 2026.

Cụ thể, kiến nghị cho phép doanh nghiệp được khai thác nâng công suất trong phạm vi khối lượng khoáng sản đã được cấp phép và thi công theo các thông số kỹ thuật an toàn trong hồ sơ thiết kế mỏ đã được phê duyệt mà không phải thực hiện điều chỉnh thiết kế.

“Đây là giải pháp then chốt để đảm bảo kịp thời nguồn vật liệu cho các công trình trọng điểm của Thành phố”, ông Đạt nói.

Liên quan đến việc khoanh định khu vực đấu giá và không đấu giá quyền khai thác khoáng sản, ông Đạt cho biết, Luật Địa chất và Khoáng sản 2024 đã có chủ trương ưu tiên tổ chức, cá nhân đang khai thác hợp pháp được thăm dò xuống sâu và mở rộng mỏ mà không phải đấu giá, nhằm khai thác triệt để thân khoáng sản và hạn chế chia cắt mỏ lớn thành các mỏ nhỏ.

Tuy nhiên, việc triển khai thực tế còn gặp vướng mắc do quy định hiện hành yêu cầu phải thực hiện khoanh định khu vực đấu giá và không đấu giá trước khi cấp phép thăm dò mở rộng. Nhiều khu vực mặt bằng là sân chế biến tiếp giáp mỏ hiện hữu, đã được đền bù và nằm trong quy hoạch, nhưng vẫn bị đề xuất đưa vào đấu giá, ảnh hưởng đến quyền ưu tiên của doanh nghiệp, gây chia nhỏ mỏ và tiềm ẩn rủi ro mất an toàn.

Hiệp hội cũng phản ánh bất cập trong công tác đấu giá quyền khai thác khoáng sản khi Nhà nước đấu giá khoáng sản trong lòng đất, trong khi quyền sử dụng đất phía trên thuộc về tổ chức, cá nhân khác.

Dù Luật Đất đai 2024 quy định thu hồi đất cho hoạt động khoáng sản, nhưng thực tế quy trình thu hồi đất của dân rất phức tạp, kéo dài và khó dứt điểm. Doanh nghiệp thường xuyên bị ép giá đền bù gấp 5 đến 10 lần giá thị trường, dẫn đến nhiều dự án trúng đấu giá nhưng bị treo vì không thể thỏa thuận đền bù, không thể hoàn thiện thủ tục cấp phép, gây lãng phí lớn nguồn lực xã hội và tài nguyên quốc gia.

Xuất phát từ thực tiễn đó, Hiệp hội kiến nghị đối với khu vực mỏ đã quy hoạch đấu giá, Nhà nước cần thực hiện giải tỏa đền bù thành đất sạch 100% trước khi tiến hành đấu giá quyền khai thác khoáng sản cùng với quyền sử dụng đất.

“Cách làm này sẽ giúp doanh nghiệp trúng đấu giá nhanh chóng đưa mỏ vào hoạt động. Trong trường hợp Nhà nước chưa bố trí được nguồn vốn giải phóng mặt bằng và muốn huy động nguồn lực xã hội, chúng tôi kiến nghị không thực hiện đấu giá hoặc có chính sách ưu tiên cấp phép không qua đấu giá cho các doanh nghiệp đã tự bỏ chi phí đầu tư đền bù đất đai để thực hiện dự án”, ông Đạt nói.

Việt Dũng