Góp ý Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng: Cần sự đột phá phát triển nhân lực khoa học và công nghệ trẻ

Đầu tư cho con người bảo đảm nền tảng tự chủ công nghệ

Từ Đại hội XII đến nay, các nội dung Văn kiện, Nghị quyết của Đảng đều thể hiện sự chỉ đạo biện chứng, thống nhất trong phát triển khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, phát triển nhân lực khoa học và công nghệ, nhân lực chất lượng cao; phát triển doanh nghiệp tư nhân… như một khung lý thuyết phát triển mới mang tính dân tộc và thời đại dựa trên nguyên lý phát triển hài hòa, đồng bộ giữa Con người - Công nghệ - Sản xuất, kinh doanh.

Qua các kỳ Đại hội, Đảng ta nhận thức các nội dung từ thận trọng đến thí điểm, khuyến khích; từ “thành phần” chuyển sang “động lực”, “ưu tiên cao”, “nòng cốt”; từ chủ trương chuyển sang xây dựng cơ chế, thể chế cụ thể; từ nghiên cứu khoa học sang ứng dụng, áp dụng trong sản xuất kinh doanh; từ nhập khẩu, áp dụng máy móc, công nghệ tiên tiến trên thế giới sang thúc đẩy nghiên cứu, sáng tạo công nghệ mới, làm chủ công nghệ; từ những doanh nghiệp sản xuất đơn lẻ sang các mô hình liên kết, kiến tạo hệ sinh thái khoa học và công nghệ gắn với doanh nghiệp và tăng trưởng kinh tế…

Dự thảo Báo cáo chính trị cũng như Dự thảo Chương trình hành động của Ban Chấp hành Trung ương thực hiện Nghị quyết Đại hội XIV tiếp tục thể hiện sự nâng cấp tư duy, tầm nhìn chiến lược của Đảng trong việc xác lập mô hình tăng trưởng mới, cơ cấu lại nền kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính. Đây là định hướng mang tính chiến lược, tạo bước phát triển đột phá của đất nước trong giai đoạn tới.

Nhân viên Trung tâm Khoa học - công nghệ (Sở Khoa học và Công nghệ Đồng Nai) thực hiện hoạt động kiểm định, đo lường. Ảnh: Lê Cảnh

Đặc biệt, Dự thảo Báo cáo chính trị đã nêu rõ một trong những nhiệm vụ trọng tâm là: tập trung triển khai đột phá về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tạo nền tảng cho phát triển lực lượng sản xuất mới, hiện đại, ưu tiên phát triển một số ngành công nghiệp, công nghệ chiến lược, trọng tâm là trí tuệ nhân tạo; đẩy mạnh đào tạo, sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao, tạo động lực then chốt nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, giá trị gia tăng, năng lực cạnh tranh của sản phẩm, doanh nghiệp và của nền kinh tế.

Đầu tư vào con người chính là bảo đảm phát triển lực lượng sản xuất hài hòa, không rơi vào tình trạng “thừa máy móc, thiếu trí tuệ”, “thừa công nghệ, thiếu nhân lực”, và cũng là bảo đảm nền tảng lâu dài cho tự chủ, sáng tạo công nghệ và nâng cao sức cạnh tranh quốc gia.

Dù đã được Đảng và Nhà nước rất quan tâm song thực tế phát triển khoa học và công nghệ nói chung, nhân lực khoa học và công nghệ nói riêng còn có nhiều khó khăn, điểm nghẽn, nhất là nhân lực trẻ, nhân lực trong doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Kết quả nghiên cứu đề tài cấp nhà nước “Chính sách và giải pháp phát triển nhân lực khoa học công nghệ trẻ trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030” được Viện Nghiên cứu Truyền thông và Phát triển thực hiện trong giai đoạn 2022 - 2025 phản ánh năng lực khoa học và công nghệ của khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện nay còn yếu. Tỷ lệ doanh nghiệp có bộ phận nghiên cứu, phát triển (R&D) dưới 5%, tỷ lệ đầu tư cho khoa học và công nghệ chỉ chiếm dưới 1% doanh thu. Số lượng nhân lực khoa học và công nghệ trẻ làm việc trong doanh nghiệp vừa thiếu, chất lượng chưa cao và chưa được sử dụng hiệu quả.

Một trong những nguyên nhân chủ yếu là thiếu các cơ chế, chính sách mang tính đặc thù, đủ mạnh và đủ hấp dẫn để thu hút, phát triển và giữ chân nhân lực khoa học và công nghệ trẻ trong doanh nghiệp. Doanh nghiệp cũng chưa tạo ra môi trường thuận lợi để nguồn nhân lực này phát huy năng lực và cống hiến. Các chính sách hiện hành khi thực hiện còn phân tán, chồng chéo, thiếu khung pháp lý riêng cho nhân lực khoa học và công nghệ nói chung, nhân lực khoa học và công nghệ trẻ nói riêng; thiếu cơ chế ràng buộc trách nhiệm thực hiện giữa các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp; thiếu sự liên kết hiệu quả giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp, chưa hình thành hệ sinh thái khoa học và công nghệ đủ mạnh, lấy nhân lực khoa học và công nghệ, sáng tạo công nghệ làm trung tâm.

Đầu tư cho nhân lực trẻ chính là đầu tư cho sức mạnh dân tộc

Từ thực tế đó, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV cần tiếp tục khẳng định rõ và mạnh mẽ hơn triết lý phát triển đặt nhân lực (con người) ngang hàng với công nghệ trong phát triển lực lượng sản xuất, xem nhân lực khoa học và công nghệ là nhân tố thúc đẩy chuyển giao công nghệ từ khu vực hàn lâm sang khu vực kinh tế. Phát triển nhân lực khoa học và công nghệ trẻ về số lượng, chất lượng phải được xem là điều kiện tiên quyết để làm chủ các lĩnh vực công nghệ chiến lược như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, dữ liệu lớn, an toàn mạng, công nghệ sinh học, vật liệu mới và năng lượng tái tạo.

Dự thảo Văn kiện cần tinh thần quyết liệt hơn trong thúc đẩy hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) trong doanh nghiệp. Cần đưa chỉ tiêu tỷ lệ doanh nghiệp có bộ phận R&D đạt ít nhất 40% vào năm 2030 tiếp tục tăng vào các năm sau. Cần chỉ đạo hình thành các trung tâm nghiên cứu, phát triển, đổi mới sáng tạo liên kết vùng, tạo điều kiện để doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa dễ dàng tiếp cận hạ tầng nghiên cứu, vốn đầu tư công nghệ và nguồn nhân lực chất lượng cao. Đồng thời, cần chỉ đạo hình thành Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia lấy nhân lực khoa học và công nghệ làm trung tâm, gồm các cụm đổi mới sáng tạo, mạng lưới chuyên gia trẻ, chương trình cố vấn công nghệ và sàn giao dịch ý tưởng công nghệ, tập trung nhà khoa học trẻ, kỹ sư, doanh nhân công nghệ và chuyên gia dữ liệu được đào tạo, trao cơ hội, được thử nghiệm, được tôn vinh và được bảo vệ bằng chính sách.

Phát triển nhân lực khoa học và công nghệ nói chung, nhân lực khoa học và công nghệ trẻ nói riêng trong doanh nghiệp nhỏ và vừa không chỉ là nhiệm vụ kinh tế mà là sứ mệnh quyết định tương lai độc lập tự chủ công nghệ và vị thế quốc gia trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo. Đầu tư cho nhân lực trẻ hôm nay chính là đầu tư cho sức mạnh dân tộc ngày mai. Khi nội dung này được đề cập trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV sẽ mở đường cho một thời kỳ bứt phá về tri thức, công nghệ và con người Việt Nam, biến khát vọng phát triển thành động lực nội sinh mạnh mẽ, và đưa Việt Nam vững bước trở thành quốc gia sáng tạo, quốc gia công nghệ, quốc gia tri thức trong thế kỷ XXI.

TS. Đặng Vũ Cảnh Linh - Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam