Góp ý dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng Hoàn thiện thể chế kinh tế - nền tảng quan trọng để phát triển nhanh và bền vững

"Hạ tầng mềm” quyết định tốc độ, chất lượng tăng trưởng

Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng nhận định, xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế là mũi nhọn chiến lược, nền tảng để phát triển năng suất, nâng cao tốc độ và góp phần bảo đảm, chất lượng tăng trưởng.

Bản chất thể chế kinh tế ở Việt Nam được định hướng xây dựng theo mô hình kinh tế thị trường định hướng XHCN, trong đó thể chế chính trị đóng vai trò trung tâm, thể chế kinh tế giữ vai trò trọng tâm.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại phiên họp toàn thể của Quốc hội, chiều 4/11. Ảnh: Hồ Long

Điều này có nghĩa là, Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, quản lý, đồng thời tạo lập các điều kiện pháp lý để thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển nhanh và bền vững, nâng cao vai trò chủ đạo của doanh nghiệp nhà nước trong các lĩnh vực chiến lược, các cân đối lớn của nền kinh tế, như an ninh năng lượng, tài nguyên, hạ tầng lớn và lĩnh vực then chốt.

Trong 4 thập kỷ đổi mới, hệ thống pháp luật kinh tế của Việt Nam đã được xây dựng khá toàn diện với gần 270 bộ luật, luật và văn bản liên quan. Các bộ luật dân sự, doanh nghiệp, đầu tư, thuế, đất đai, lao động… tạo thành khung pháp lý vững chắc cho hoạt động kinh tế đa dạng. Tuy nhiên, song hành với sự phát triển mở rộng này, vẫn còn những "lỗ hổng" thể chế cần giải quyết nhằm tránh xuất hiện những "điểm nghẽn" làm giảm tốc độ phát triển và kìm hãm đổi mới sáng tạo trong kinh tế.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Mặc dù hệ thống pháp luật phong phú, nhưng thực tiễn cho thấy, chất lượng, tính đồng bộ và khả năng thích ứng của thể chế kinh tế với biến động thực tế và kỷ nguyên số vẫn còn nhiều hạn chế. Việc dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV đã đặt trọng tâm vào hoàn thiện thể chế để giải quyết căn cơ những “điểm nghẽn” về thể chế, xây dựng nền kinh tế số, kinh tế xanh, và đồng thời bảo đảm tính công bằng, minh bạch, và hiệu quả trong thị trường là hết sức đúng đắn, đáp ứng sự mong mỏi của người dân và cộng đồng doanh nghiệp.

"Điểm nghẽn" căn bản và nguyên nhân gốc rễ

Thể chế kinh tế Việt Nam hiện còn nhiều "điểm nghẽn" ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh và sự bền vững của nền kinh tế.
Một điểm nghẽn quan trọng chính là cơ chế phân bổ nguồn lực xã hội chưa thực sự hiệu quả do việc vận hành các thị trường thiết yếu như thị trường tài chính, đất đai, lao động và năng lượng còn nhiều bất cập. Doanh nghiệp nhà nước chưa phát huy hiệu quả chức năng chủ đạo trong các lĩnh vực kinh tế trọng yếu, trong khi doanh nghiệp tư nhân còn nhỏ bé, sức cạnh tranh kém do khả năng tiếp cận công nghệ và tài chính còn hạn chế.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại phiên họp. Ảnh: Hồ Long

Về mặt pháp luật và chính sách, sự chồng chéo, chưa đồng bộ và đôi khi thiếu tính minh bạch là nguyên nhân dẫn đến môi trường kinh doanh thiếu ổn định, kém hấp dẫn các nhà đầu tư. Tình trạng thủ tục hành chính phức tạp, rườm rà, cùng với bao cấp, “xin - cho”, tham nhũng vẫn còn tồn tại, tạo ra méo mó thị trường, hạn chế cạnh tranh và đổi mới sáng tạo.

Các nguyên nhân gốc rễ, sâu xa của những hạn chế thể chế này là do thiếu quyết tâm cải cách đồng bộ và quyết liệt, sự sợ trách nhiệm của đội ngũ cán bộ cũng như tư duy quản lý còn mang nặng tính hành chính bao cấp. Một số nơi, cải cách mang tính đối phó, không có chiến lược bài bản, dẫn đến kết quả hạn chế, chưa khai thác triệt để tiềm năng. Sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bộ, ngành, địa phương khiến chính sách bị rời rạc, thiếu đồng bộ, gây lãng phí nguồn lực và giảm hiệu quả thực tiễn.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu tại phiên họp toàn thể của Quốc hội, chiều 4/11. Ảnh: Phạm Thắng

Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số - những nhân tố then chốt thúc đẩy tăng trưởng hiện đại - vẫn còn đứng sau do thiếu nguồn lực đầu tư, trình độ công nghệ và nhân lực chưa phù hợp với yêu cầu phát triển trong bối cảnh toàn cầu hóa và Cách mạng Công nghiệp 4.0.

Đột phá về thể chế kinh tế cho giai đoạn phát triển mới

Đất nước ta đã có những giai đoạn phát triển bùng nổ nhờ có chủ trương, đường lối và chính sách pháp luật tốt. Cho nên, để giải quyết được bài toán tăng trưởng nhanh và bền vững, thoát ra khỏi các "điểm nghẽn" đang kìm hãm sự phát triển, dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV đã nhấn mạnh phải tiếp tục hoàn thiện đồng bộ thể chế kinh tế, ưu tiên xây dựng hệ thống pháp luật minh bạch, hiệu quả, phù hợp với sự phát triển nhanh, đa dạng của thị trường tài chính, lao động, công nghệ, và môi trường.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn tham gia phiên thảo luận tại Tổ 11 về dự thảo Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, chiều 4/11. Ảnh: Lâm Hiển

Quy trình xây dựng thể chế, chính sách cần được coi là một quy trình hình thành tư duy sáng tạo, huy động nguồn lực và tổ chức vận hành thực chất từ các bên liên quan thay vì mang tính hình thức thủ tục. Trong đổi mới quy trình làm chính sách cần đặt trọng tâm vào tính nhất quán, hiệu quả triển khai và phối hợp liên ngành. Việc triển khai chính sách cần dựa vào ma trận đánh giá chất lượng liên tục và hệ thống các chỉ tiêu đo lường theo từng mục tiêu, nhiệm vụ của chính sách nhằm bảo đảm hiệu quả và trách nhiệm giải trình. Đặc biệt, việc đánh giá thành công của chính sách cần dựa trên kết quả đầu ra, mức độ tín nhiệm trong Nhân dân và khả năng tương tác trong quản lý, tăng tính minh bạch và nâng cao giá trị gia tăng của nền kinh tế theo hướng phát triển bền vững và sáng tạo.

Thảo luận tại tổ 7 (gồm Đoàn ĐBQH các tỉnh Nghệ An và Lâm Đồng) chiều 4/11, các đại biểu đã đóng góp nhiều ý kiến sâu sắc đối với Dự thảo Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng

Trong tác phẩm “Nắm vững quy luật, đổi mới quản lý kinh tế” (Nhà xuất bản Sự thật, 1984, trang 8), Tổng Bí thư Lê Duẩn đã chỉ rõ “Nếu không nhận thức rõ những vấn đề có tính quy luật chung, không quán triệt những tư tưởng cơ bản của đường lối, thì sẽ không thể có những quyết định đúng về quản lý kinh tế”.

Trong xây dựng pháp luật hiện nay, chúng ta đã chú ý nhiều hơn tới phân cấp, phân quyền với phương châm chính quyền các cấp phải nâng cao năng lực, tính tự chủ và tự trách nhiệm trong quản lý phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn cụ thể, phát huy tối đa tiềm năng từng địa phương, vùng miền và thích ứng linh hoạt với thực tiễn thay đổi đa dạng, phong phú mỗi ngày.

Quang cảnh phiên thảo luận của Tổ 8 (gồm Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Ninh và Cà Mau) về dự thảo Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, chiều 4/11. Ảnh: An Nhiên

Các chính sách, pháp luật nhằm tăng cường, củng cố và phát huy vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước cần được tiếp tục quan tâm, nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung để không ngừng hoàn thiện, nhất là trong các lĩnh vực, ngành nghề trọng điểm.

Để phát huy tối đa động lực, huy động mọi nguồn lực của khu vực kinh tế tư nhân, cần thường xuyên cập nhật, đổi mới các cơ chế, chính sách, pháp luật trong hỗ trợ doanh nghiệp, tập trung vào phát triển khoa học kỹ thuật, thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, nhất là các lĩnh vực sản xuất mới như công nghiệp công nghệ số, vi mạch bán dẫn, năng lượng mới hydrogen... Các chính sách thúc đẩy kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn cần được xây dựng phù hợp để có tác động cộng hưởng tới phát triển, vừa bảo vệ, giảm thiểu rủi ro môi trường.

Quang cảnh thảo luận tại Tổ 16 (gồm các Đoàn ĐBQH TP. Đà Nẵng và các tỉnh Tuyên Quang, Cao Bằng), đóng góp nhiều ý kiến sâu sắc đối với Dự thảo Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng. Ảnh: Phạm Thắng

Việc triển khai đổi mới, cải cách, hoàn thiện thể chế phải đồng bộ, có hệ thống, loại bỏ chủ quan, lợi ích cục bộ, tăng cường phối hợp liên ngành và phát huy vai trò của nhân dân trong giám sát, phản biện xã hội. Mỗi cải cách pháp luật phải gắn với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội rõ ràng, minh bạch, dựa trên phân tích khoa học và thực tiễn, tránh ban hành các chính sách thiếu tính khả thi hay tạo ra xung đột pháp luật mới.

Những nội dung này hoàn toàn phù hợp với chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm trong phát biểu tại Kỳ họp thứ Mười, Quốc hội Khóa XV ngày 4/11 vừa qua về thể chế và pháp luật, trong đó nêu rõ, ban hành luật là để quản lý xã hội bằng pháp luật, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân nhưng trong thực tiễn vẫn có những đạo luật, nghị định, thông tư ban hành rất công phu, nhưng cán bộ cơ sở không dám làm; doanh nghiệp loay hoay; người dân lúng túng. Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã yêu cầu, phải hướng tới hệ thống pháp luật “dễ nhớ, dễ hiểu, dễ thực hiện”. Chính sách ban hành ra phải đo được tác động, kiểm soát được rủi ro, đặc biệt là phải tạo thuận lợi chứ không tạo thêm thủ tục. Một đạo luật tốt không phải là đạo luật viết hay, mà là đạo luật đi được vào cuộc sống.

TS. Trần Văn - ĐBQH Khóa XII, XIII