GST 2.0 - nước cờ táo bạo giữa bão giông của Thủ tướng Modi

“Món quà Diwali”

Thuế Hàng hóa và Dịch vụ (GST) được Ấn Độ chính thức áp dụng từ ngày 1/7/2017, là một trong những cải cách thuế lớn nhất trong lịch sử nước này. GST là loại thuế gián thu (hình thức thuế gián tiếp qua một đơn vị trung gian, thường là các doanh nghiệp, đánh vào người tiêu dùng cuối) thống nhất trên toàn quốc, thay thế hơn 15 loại thuế chồng chéo trước đó, bao gồm thuế dịch vụ, thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế bán hàng liên bang.

Đặc điểm nổi bật của GST Ấn Độ là mô hình thuế kép, với mỗi giao dịch chịu đồng thời thuế trung ương (CGST) và thuế cấp bang (SGST), trong khi giao dịch liên bang áp dụng thuế tích hợp (IGST). Hệ thống gồm 4 mức thuế chính: 5%, 12%, 18% và 28%, cùng một số mức bổ sung đặc biệt đối với hàng hóa xa xỉ hoặc có tính chất “gây hại”.

Thủ tướng Narendra Modi đã công bố một cuộc “đại cải tổ” hàng hóa và dịch vụ, có hiệu lực vào tháng 10/2025.

Sau 8 năm triển khai, GST trở thành nguồn thu chủ lực của cả chính phủ trung ương và các bang, đóng góp khoảng 250 tỷ USD doanh thu hằng năm. Riêng tháng 7/2025, tổng thu ngân sách từ GST đạt hơn 1.700 tỷ rupee (tương đương 20 tỷ USD). Tuy nhiên, hệ thống thuế cũng bộc lộ nhiều bất cập như sự phân loại sản phẩm phi lý, thủ tục rườm rà, chi phí tuân thủ cao gây khó khăn cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, trong khi người tiêu dùng chịu gánh nặng về giá cả. Điều này đặt ra yêu cầu cải tổ mạnh mẽ về một hệ thống thuế đơn giản, minh bạch, thực sự thúc đẩy tăng trưởng và làm lợi cho doanh nghiệp, cho xã hội.

Trong lần cải cách này, Chính phủ Thủ tướng Modi công bố kế hoạch loại bỏ hoàn toàn mức thuế 28%, đồng thời giảm đa số các mặt hàng từ mức 12% xuống 5%, chỉ giữ lại 2 mức cơ bản là 5% cho hàng hóa thiết yếu và 18% cho phần lớn các mặt hàng còn lại. Một số mặt hàng xa xỉ (như ôtô hạng sang) hoặc có tính chất nguy hại như thuốc lá và rượu vẫn duy trì mức thuế đặc biệt 40%.

Theo Bộ Tài chính Ấn Độ, việc loại bỏ các mức thuế 28% và 12% trước đây sẽ dẫn đến thất thu ngân sách khoảng 20 tỷ USD mỗi năm, song các cơ quan phân tích như IDFC First Bank dự báo cải cách này có thể giúp GDP tăng thêm 0,6 điểm phần trăm trong vòng 12 tháng nhờ kích cầu tiêu dùng nội địa.

Số liệu của Deloitte cho thấy tiêu dùng nội địa chiếm tới 61,4% GDP trong tài khóa 2024-2025, tuy nhiên đang sụt giảm do lương thực tế tăng chậm, tiết kiệm hộ gia đình giảm và gánh nặng tín dụng tiêu dùng tăng. Việc cắt giảm GST được kỳ vọng sẽ tạo cú hích cho các ngành tiêu dùng chủ lực như thực phẩm đóng gói, đồ uống, may mặc và dịch vụ lưu trú, đồng thời thúc đẩy mở rộng thị trường.

Ngay sau thông báo cải cách, thị trường chứng khoán Ấn Độ phản ứng tích cực với chỉ số Nifty 50 tăng 1% và BSE Sensex tăng 0,84%. Cổ phiếu các hãng xe cũng có động lực phục hồi mạnh, như Maruti Suzuki tăng 8,75% và Hyundai Motor India tăng 8,15%. Dự báo tiêu dùng tư nhân trong tài khóa kết thúc tháng 3/2026 có thể tăng 6,9%, vượt tốc độ tăng trưởng GDP dự kiến là 6,3%.

Không chỉ một lý do

Cải cách GST được công bố chỉ một ngày sau khi Thủ tướng Modi kêu gọi người dân tăng cường sử dụng hàng hóa sản xuất trong nước và kêu gọi tẩy chay một số thương hiệu Mỹ như McDonalds, Coca-Cola, Amazon và Apple. Thông điệp này vừa nhằm kích thích tiêu dùng nội địa, vừa thể hiện tinh thần “Swadeshi” (tự lực tự cường) trong bối cảnh căng thẳng thương mại với Washington dưới thời Tổng thống Donald Trump.

Ngày 6/8/2025, Nhà Trắng thông báo Tổng thống Trump đã ký sắc lệnh hành pháp áp thuế bổ sung 25% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Ấn Độ, hiệu lực từ ngày 27/8. Điều này nâng tổng mức thuế mà Mỹ áp lên nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới lên 50% - mức thuế cao nhất trong số các đối tác thương mại lớn của Mỹ. Đồng thời, ông Trump cũng tuyên bố áp thuế 100% đối với các sản phẩm chip bán dẫn nhập khẩu vào Mỹ nhằm bảo vệ ngành sản xuất chip trong nước.

Động thái của Mỹ khiến xuất khẩu của Ấn Độ sang Mỹ trị giá gần 87 tỷ USD - đặc biệt trong các ngành dệt may, giày dép, đá quý và trang sức - đứng trước nguy cơ thiệt hại nặng nề. Tác động kép của căng thẳng thương mại khiến tốc độ tăng trưởng nội địa của Ấn Độ chững lại, thị trường chứng khoán ảm đạm, lạm phát giảm trong khi tiêu dùng chưa thực sự hồi phục. Sự mạnh tay của Washington đã khiến dư luận quốc tế phải đặt dấu hỏi lớn bởi đây là mức thuế quan chưa từng có đối với hàng hóa nhập khẩu từ Ấn Độ, một trong những đối tác chiến lược quan trọng nhất của Mỹ tại châu Á.

Không chỉ là phản ứng thể hiện sự “cứng cỏi” trước áp lực từ Mỹ, nước cờ GST của Thủ tướng Modi còn được giới quan sát nhìn nhận là nhằm tạo cú hích cho tiêu dùng, khuyến khích sản xuất, đồng thời gửi thông điệp trực tiếp tới cử tri về cam kết cải thiện đời sống kinh tế.

Việc giảm GST thực tế tác động tới hầu hết người dân, được đánh giá có sức lan tỏa chính trị mạnh hơn so với giảm thuế thu nhập - vốn chỉ liên quan tới khoảng 3-4% dân số.

Nước cờ GST 2.0 đầy tham vọng và quyết tâm của Thủ tướng Modi.

Khôn ngoan hay mạo hiểm?

Dù cải cách GST được đánh giá là bước đi táo bạo, mang lại lợi ích trước mắt cho người tiêu dùng và doanh nghiệp, song bản thân chính sách này cũng ẩn chứa nhiều rủi ro khó lường đối với nền tài chính công.

Với mức thất thu ngân sách ước tính 20 tỷ USD/năm, chính phủ trung ương và các bang buộc phải cắt giảm chi tiêu hoặc vay nợ nhiều hơn để bù đắp. Áp lực này có thể khiến tỷ lệ nợ công của Ấn Độ gia tăng, gây khó khăn cho mục tiêu duy trì kỷ luật tài khóa và có nguy cơ ảnh hưởng đến thành tích xếp hạng tín nhiệm quốc tế vừa mới được nâng lên vào trung tuần tháng 8/2025. Trong bối cảnh nhu cầu vốn cho hạ tầng, y tế, giáo dục và quốc phòng ngày càng tăng, ngân sách eo hẹp sẽ là bài toán nan giải cho New Delhi.

Tất nhiên, nhiều chuyên gia kinh tế nhận định, nếu cải cách GST thành công trong việc kích thích tiêu dùng, nguồn thu thuế gia tăng từ sản lượng và tiêu dùng mở rộng sẽ phần nào bù đắp khoản hụt thu này. Kinh nghiệm của Ấn Độ trong cuộc khủng hoảng toàn cầu 2008 cho thấy sức bật từ thị trường nội địa có thể đóng vai trò “bộ giảm xóc” hiệu quả trong bối cảnh biến động toàn cầu.

Không chỉ tài khóa, cơ chế phân bổ nguồn thu mới còn tiềm ẩn bất đồng chính trị giữa trung ương và các bang. Việc tinh giản mức thuế được hoan nghênh rộng rãi, nhưng thách thức lớn nhất vẫn nằm ở khâu thực thi, bao gồm sự hợp tác của các bang trong việc chia sẻ nguồn thu và năng lực công nghệ để xử lý hoàn thuế, khai báo điện tử nhanh chóng, minh bạch. Những bang giàu có và dựa nhiều vào nguồn thu từ GST có thể phản đối mạnh khi thấy lợi ích bị suy giảm.

Hội đồng GST, cơ quan tối cao điều phối và quyết định chính sách GST, vốn được thiết kế để bảo đảm đồng thuận, có nguy cơ trở thành diễn đàn đối đầu về lợi ích ngân sách. Nếu thiếu sự chia sẻ hợp lý, căng thẳng tài chính có thể biến thành mâu thuẫn chính trị, ảnh hưởng tới sự ổn định của toàn bộ liên bang. Thêm vào đó, việc duy trì mức thuế 40% đối với hàng hóa xa xỉ cũng có thể tạo ra tranh luận về tính công bằng và định nghĩa “xa xỉ” mang nhiều sắc thái tương đối.

Ở bình diện thị trường, hiệu ứng giảm thuế cũng chưa chắc đã phát huy trọn vẹn kỳ vọng. Khi giá giảm, một số doanh nghiệp có thể lợi dụng để điều chỉnh lợi nhuận thay vì chuyển hoàn toàn lợi ích cho người tiêu dùng, làm méo mó những tác động được kỳ vọng là tích cực. Các lỗ hổng trong quản lý thuế còn có thể tạo điều kiện cho tình trạng trốn thuế, gian lận hóa đơn, khiến ngân sách càng thêm áp lực. Trong khi đó, nếu đồng rupee mất giá hoặc giá dầu thế giới tăng cao, tác động tích cực từ giảm thuế sẽ nhanh chóng bị triệt tiêu bởi lạm phát nhập khẩu, gia tăng gánh nặng cho đời sống của người dân.

Xét cho cùng, đây rất có thể là một phép thử không chỉ cho bản lĩnh lãnh đạo của Thủ tướng Modi, mà còn cho sức bền của cả bộ máy quản trị Ấn Độ trong việc duy trì cân bằng giữa cải cách và ổn định.

Thái Hân