Hà Nội - Từ mùa Thu năm ấy

Tất cả vì… tình yêu nước

Trong những ngày tháng lịch sử của dân tộc, qua những hiện vật, hồi ký, di tích, lời kể của những chứng nhân lịch sử, người Hà Nội hiện lên thấm đẫm tình yêu nước với nét hào hoa, tinh tế, thanh lịch không thể lẫn của đất Hà thành.

Đông đảo Nhân dân tập trung tại vườn hoa Ba Đình nghe Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945. Ảnh tư liệu

Tại Bảo tàng Cách mạng Việt Nam hiện đang trưng bày bộ quần áo kaki Bác Hồ đã mặc trong ngày lễ Tuyên ngôn Độc lập. Người may bộ quần áo này cho Bác là ông Phú Thịnh, chủ hiệu may có tiếng ở phố Hàng Quạt. Biết tính Bác ưa giản dị, ông Vũ Đình Huỳnh - thư ký của Bác khi đó, đưa ra ý kiến với ông Phú Thịnh: “Chất liệu bằng vải kaki, kiểu cách là áo có bốn túi, cổ kín, có khuy cài khi có việc quan trọng, lúc thường nhật thì mở khuy cho thoải mái, đi giày, đi dép đều hợp”. Ông Phú Thịnh hiểu người mặc quần áo này không phải là người thường. Dựa vào gợi ý của ông Vũ Đình Huỳnh, ông Phú Thịnh tính toán kiểu rồi tự cắt và cho thợ giỏi may. Hai ngày sau, bộ quần áo đã hoàn thành. Ông Vũ Đình Huỳnh mang về để Bác ướm thử và Người rất hài lòng.

Công việc thiết kế lễ đài - nơi Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập được giao cho kiến trúc sư trẻ Ngô Huy Quỳnh. Ban tổ chức thống nhất địa điểm, vị trí đặt lễ đài rồi kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh khảo sát và bắt tay vào thiết kế. Trong thời gian chờ đợi, ông Ngô Huy Quỳnh hoàn thành bản vẽ, ông Phạm Văn Khoa (thành viên Ban tổ chức) đã tìm đến nhà ông Quyến, một thợ mộc giỏi ở phố Hàng Hành. Ông Quyến nhận lời và dẫn ông Phạm Văn Khoa đến các cửa hàng mượn gỗ, vải và xin đinh thuyền, dây thép. Khi được đặt vấn đề, chủ cửa hàng nào cũng đồng ý ngay và họ còn tự chở vật liệu tập kết tại Ba Đình. 12 giờ trưa ngày 1/9, việc thi công bắt đầu.

Để công trình hoàn thành theo thời gian mà Ban tổ chức yêu cầu, ông Quyến đã mời 10 bạn thợ cùng làm. Hội Truyền bá Quốc ngữ huy động 40 anh em ở Ban Cổ động, Ban Khánh tiết, Ban Giáo khoa đến giúp chuyển vật liệu. Trong suốt thời gian thi công, kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh đồng hành cùng những người thợ, tận tình chỉ bảo những chi tiết khó. Và 3 giờ sáng ngày 2/9, việc thi công lễ đài hoàn thành, đảm bảo đúng yêu cầu.

Qua cuốn Hồi ký Phạm Văn Khoa (NXB Hội Nhà văn, 2010), có thể thấy không khí khẩn trương, tích cực, lòng yêu nước nhiệt thành của những người tham gia xây dựng lễ đài: “Công việc tiến hành rất thuận lợi vì đến đâu người dân cũng sẵn sàng ủng hộ cách mạng. Xưởng gỗ muốn lấy thứ gì cũng có, ở phố Hàng Đào kể cả những hiệu vải người Ấn Độ cũng rất vui vẻ muốn lấy vải gì cũng có. Những con người yêu nước đã một lòng xây dựng lễ đài với tình thân đồng bào, đồng chí ruột thịt, giao hòa quý mến. Tôi dặn các anh em thợ mộc nên hết sức đắn đo, cái gì cần phải cưa cắt cùng lắm mới phải cưa cắt, đừng phá vụn gỗ của người ta”.

Cũng được trưng bày ở Bảo tàng Cách mạng Việt Nam là chiếc micro mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sử dụng trong buổi lễ ngày 2/9/1945. Chiếc micro này là của ông Nguyễn Dực, người được Ban tổ chức mời thiết kế, lắp đặt và phụ trách phần âm thanh cho buổi lễ. Ông Nguyễn Dực khi đó là chủ cửa hàng radio nổi tiếng nhất Hà Nội ở 43 phố Đồng Khánh (nay là Hàng Bài). Những thiết bị cần thiết phục vụ cho âm thanh ông đều lấy từ cửa hàng của mình mang lên Ba Đình lắp đặt. Ông Nguyễn Dực cùng anh em thợ làm liên tục không nghỉ trong 9 giờ thì hoàn thành. Và trong suốt buổi lễ, ông túc trực, kiểm tra để nếu có sự cố thì sẽ xử lý ngay.

Những tấm lòng vàng của thương nhân và tư sản Hà Nội

Ở Tuần lễ Vàng năm 1945 do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động, khuyến khích người dân đóng góp ngân sách Quốc gia nhằm tháo gỡ sự khó khăn về mặt tài chính của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã nhận được sự hưởng ứng nhiệt liệt của đông đảo tầng lớp Nhân dân, trong đó, rất nhiều thương nhân và tư sản Hà Nội.

Các tầng lớp công thương Hà Nội nô nức ủng hộ Quỹ Độc lập và Tuần lễ Vàng tổ chức tại Nhà hát Lớn, Hà Nội (tháng 9/1945). Ảnh tư liệu

Theo lời kể lại của bà Hoàng Thị Minh Hồ - vợ của nhà tư sản yêu nước Trịnh Văn Bô - chủ hiệu buôn tơ lụa nổi tiếng Phúc Lợi ở số 48 Hàng Ngang: “Vợ chồng tôi cảm kích trước bức thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào cả nước khi Cụ nói về trách nhiệm của người dân trước Quốc gia non trẻ nên ngay trong ngày đầu tiên vợ chồng tôi đã ủng hộ 117 lạng vàng”. Tổng cộng từ khi được giác ngộ, gia đình nhà tư sản yêu nước Trịnh Văn Bô đã ủng hộ Việt Minh, Chính phủ lâm thời 5.147 lạng vàng. Nhà tư sản Nguyễn Sơn Hà chuyên sản xuất sơn cũng rất tích cực đóng góp tiền vàng, ông còn vận động các nhà tư sản khác và Nhân dân mọi tầng lớp tham gia. Vợ ông Sơn Hà là bà Nguyễn Thị Ngọc Mùi và con gái Nguyễn Sơn Thạch đi cùng trong lần ủng hộ đầu tiên đã hiến tặng toàn bộ số nữ trang của gia đình (gồm vàng bạc, đá quý) cân được 10,5kg. Riêng ông Nguyễn Sơn Hà không ngần ngại tháo ngay chiếc nhẫn quý bằng platin cẩn kim cương bỏ vào thùng hiến tặng.

Ông Nguyễn Hữu Nhâm, chủ hiệu vải Tam Kỳ nổi tiếng Hà thành có hiệu vải ở số 48 Hàng Đào cũng là một trong những tư sản đã tham gia đóng góp tích cực, bà Nguyễn Thị Lãm (bà Tam Kỳ) đã xếp 300 lạng vàng vào hộp bánh đem ra đóng góp ủng hộ ngân khố Quốc gia. Một nhà tư sản khác là bà Vương Thị Lai, chủ hiệu buôn Lợi Quyền ở phố Hàng Ngang đã đóng góp 109 lạng vàng. Trân trọng tình cảm của bà Vương Thị Lai dành cho dân tộc, ngày 10/11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tặng bà chiếc huy chương hình ngôi sao bằng vàng. Tấm huy chương này là quà tặng của Việt kiều yêu nước ở Trung Quốc gửi biếu Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Một gia đình tiêu biểu khác là ông bà Đỗ Đình Thiện, khi được cử phụ trách Quỹ T.Ư ở Hà Nội trong Tuần lễ Vàng. Để vận động mọi người ủng hộ cách mạng, bản thân ông bà đã làm gương khi ủng hộ 10 vạn đồng (trị giá 4kg vàng) vào Quỹ Độc lập và 100 lạng trong Tuần lễ Vàng. Đặc biệt, ông bà Đỗ Đình Thiện còn bỏ ra 1 triệu đồng mua bức tranh của họa sĩ Nguyễn Sáng vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh rồi sau đó tặng lại TP Hà Nội. Ngoài ra còn rất nhiều nhà tư sản khác như: ông chủ nhà in Ngô Tử Hạ, ông Tống Minh Phương…

Thái Phương