Hài hòa lợi ích môi trường và an sinh xã hội trong kiểm định khí thải xe cơ giới

Số lượng lớn các phương tiện cơ giới tham gia giao thông là nguyên nhân chính được xác định gây phát sinh bụi và khí thải ô nhiễm môi trường

Phương tiện cơ giới - nguồn phát sinh bụi và khí thải ô nhiễm

Theo số liệu từ hệ thống quan trắc môi trường quốc gia và dự báo khí tượng thủy văn, trong 10 ngày tới, khu vực miền Bắc, đặc biệt là Hà Nội và vùng phụ cận, sẽ xuất hiện các hình thái thời tiết bất lợi như nghịch nhiệt, lặng gió và sương mù. Những điều kiện này khiến khả năng khuếch tán chất ô nhiễm giảm mạnh, có thể làm nồng độ bụi mịn PM2.5 tăng cao, đẩy chỉ số AQI vượt mức 150, ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe người dân và hoạt động kinh tế - xã hội. Do đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường vừa có văn bản gửi UBND TP. Hà Nội, Hải Phòng và các tỉnh Bắc Ninh, Hưng Yên, Phú Thọ, Thái Nguyên, Ninh Bình, yêu cầu triển khai các biện pháp cấp bách ứng phó với đợt ô nhiễm không khí được dự báo sẽ gia tăng mạnh vào cuối tháng 11 và đầu tháng 12/2025.

Một trong những nguyên nhân chính được xác định gây phát sinh bụi và khí thải ô nhiễm môi trường không khí là do số lượng lớn các phương tiện cơ giới tham gia giao thông, trong đó có nhiều phương tiện cũ không còn đảm bảo tiêu chuẩn khí thải để lưu thông. Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho biết, tại các đô thị lớn hiện nay, số lượng phương tiện giao thông cũ, không đạt tiêu chuẩn kỹ thuật rất lớn. Việt Nam là một trong những quốc gia hàng đầu về dân số cũng như sử dụng xe xăng, gồm xe gắn máy và xe ô tô (trên 70 triệu xe cơ giới trong tổng số hơn 100 triệu dân, thậm chí có gia đình 3 người là 3 xe gắn máy).

Điều này đặt ra yêu cầu giảm phát thải là cực kỳ quan trọng. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất không chỉ nằm ở khâu kiểm định mà còn ở chính sách đối với các phương tiện không đạt chuẩn. việc thu hồi hoặc cấm lưu hành hàng triệu phương tiện giao thông cũ - phần nhiều do những người có thu nhập thấp sử dụng hàng ngày cần phải đi kèm với các chính sách hỗ trợ chuyển đổi mang tính nhân văn và vĩ mô, ĐBQH Phạm Văn Hòa chia sẻ.

An sinh xã hội và môi trường không thể tách rời

Nắm bắt tình trạng này, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi bổ sung, tại Kỳ họp thứ 10 đang diễn ra, Quốc hội đã tiến hành phiên thảo luận kết quả giám sát chuyên đề về thực hiện chính sách pháp luật về bảo vệ môi trường từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 được thi hành. Kết quả giám sát cho thấy, một trong những vấn đề nổi cộm là ô nhiễm không khí, nhất là ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Sắp tới, Quốc hội sẽ biểu quyết thông qua Nghị quyết về kết quả giám sát chuyên đề, trong dự thảo Nghị quyết có một vấn đề cấp bách đặt ra là giải quyết ô nhiễm không khí.

“Việc ban hành lộ trình để kiểm soát ô nhiễm không khí do các phương tiện giao thông gây ra là rất cần thiết, trong đó có việc kiểm định đối với các phương tiện cơ giới bao gồm ô tô, xe mô tô, xe gắn máy”, Phó Chủ nhiệm Tạ Đình Thi nhấn mạnh.

Nhằm kiểm soát nguồn phát thải từ phương tiện giao thông, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng Dự thảo quy định lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe mô tô, xe gắn máy lưu hành ở Việt Nam. Lộ trình này tạo cơ sở pháp lý để từng bước loại bỏ phương tiện không đảm bảo tiêu chuẩn, thúc đẩy việc chuyển đổi sang phương tiện sạch, thân thiện với môi trường. Việc áp dụng các biện pháp kiểm soát khí thải cũng nhằm thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam về giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó với biến đổi khí hậu, đồng thời hỗ trợ phát triển giao thông đô thị bền vững, hiện đại theo định hướng chiến lược quốc gia, hướng đến giao thông xanh và xây dựng các thành phố thông minh, bền vững.

Tán thành với việc có lộ trình kiểm định, PGS.TS. Bùi Thị An lưu ý, cần phải có đánh giá tác động môi trường - xã hội thật kỹ về tất cả các đối tượng chịu ảnh hưởng; tiêu chuẩn, lộ trình kiểm định; thiết bị kiểm định; đồng thời cần làm rõ nếu các phương tiện sau khi kiểm định không đạt thì thay thế bằng xe gì, nếu thay 1 - 2 năm mà bị hỏng thì giải quyết thế nào. Tất cả dữ liệu cần được công khai; có tính toán đến các đối tượng dễ bị tổn thương (người nghèo, quanh năm chỉ gắn với xe máy để mưu sinh; các gia đình chính sách). Bởi vấn đề an sinh xã hội và môi trường bổ trợ cho nhau, không thể tách rời. Bên cạnh đó, .công tác truyền thông đúng, đủ, sâu, liên tục để cộng đồng hiểu là rất quan trọng.

Để lộ trình kiểm định thực sự khả thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi lưu ý, cần ban hành hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn bảo đảm tính khả thi cả về mặt kinh tế, bảo vệ môi trường, bảo đảm vấn đề an sinh, xã hội. Phải có lộ trình về hạ tầng để phục vụ công tác kiểm định chứ không phải hạ tầng giao thông. Bên cạnh đó, cả cơ quan kiểm định lẫn cơ quan quản lý cần quan tâm tới vấn đề về đội ngũ, kỹ thuật, công nghệ áp dụng tiên tiến.

Đồng thời, khi đưa ra lộ trình phải tính toán đầy đủ lợi ích của các bên liên quan; áp dụng có trọng tâm, trọng điểm và bảo đảm tính đồng bộ của chính sách. Thiết lập cơ chế giám sát, xử phạt một cách hiệu quả. Cơ chế giám sát cần ứng dụng công nghệ mới, nhất là trí tuệ nhân tạo (AI), chuyển đổi số. Các lực lượng liên quan cần phối hợp để bảo đảm thực thi công khai, minh bạch và hiệu quả.

Bên cạnh đó, một số chuyên gia đề xuất, Chính phủ cần có chính sách để chuyển đổi từ xe cơ giới có lượng phát thải lớn sang các xe phương tiện giao thông thân thiện với môi trường. Trong bối cảnh Việt Nam có mật độ phương tiện cá nhân cao, vấn đề này cần một lộ trình rõ ràng và dài hạn. Đồng thời, cần phải tăng cường phát triển hệ thống giao thông công cộng có chất lượng, tiện lợi, và bao phủ rộng khắp, tạo điều kiện cho người dân có lựa chọn thay thế hợp lý.

Hương Giang