Hành trình 10 năm tái cơ cấu Sacombank: Từ 'bóng đen' nợ xấu đến bước ngoặt tăng trưởng

Bước ngoặt sau sáp nhập

Trước năm 2011, Sacombank là một trong những ngân hàng thương mại cổ phần (TMCP) tư nhân có tốc độ tăng trưởng cao và mạng lưới rộng khắp. Tuy nhiên, cục diện bắt đầu thay đổi khi nhóm cổ đông liên quan đến Ngân hàng TMCP Phương Nam (Southern Bank) dần nắm quyền chi phối, mở đường cho thương vụ sáp nhập giữa hai ngân hàng vào cuối năm 2015.

Ngay sau sáp nhập, Sacombank lập tức ghi nhận khoản lỗ lớn trong quý IV/2015 – đánh dấu sự sụt giảm cả về lợi nhuận lẫn chất lượng tài sản. Đến cuối năm 2016, nợ xấu nội bảng của ngân hàng đã chiếm 6,9% tổng dư nợ, trong khi nợ xấu bán cho VAMC tăng vọt lên hơn 23.000 tỷ đồng. Kết quả kinh doanh cùng năm chỉ còn 89 tỷ đồng lợi nhuận sau thuế, giảm gần 90% so với hai năm trước đó.

Trong giai đoạn này, Sacombank rơi vào tình trạng "3 không" không cổ tức, không chia thưởng, không tăng trưởng, đồng thời đối mặt với áp lực pháp lý sau khi ông Trầm Bê - nhân vật gắn liền với thương vụ sáp nhập, bị khởi tố năm 2017.

Tái cơ cấu toàn diện

Tháng 6/2017, Sacombank bước vào giai đoạn tái cơ cấu theo đề án được Ngân hàng Nhà nước phê duyệt. Ông Dương Công Minh (khi đó là Chủ tịch Tập đoàn Him Lam), được bầu làm Chủ tịch HĐQT Sacombank tại đại hội đồng cổ đông năm đó, cam kết nếu không tái cơ cấu thành công sau 5 năm sẽ rút lui khỏi vị trí.

Song song đó, ngân hàng cũng kiện toàn bộ máy điều hành, bổ nhiệm bà Nguyễn Đức Thạch Diễm, nhân sự nội bộ giàu kinh nghiệm vào vị trí Tổng Giám đốc. Dưới sự điều hành của hai lãnh đạo chủ chốt, Sacombank bắt tay vào quá trình xử lý nợ xấu, phân loại tài sản tồn đọng và củng cố lại hệ thống kiểm soát nội bộ.

Một phần trọng tâm của quá trình tái cơ cấu là xử lý các khoản vay liên quan đến nhóm khách hàng cũ. Tổng dư nợ gốc của nhóm này tại thời điểm cuối năm 2016 là 35.400 tỷ đồng, với lãi dự thu khoanh theo đề án là 12.919 tỷ đồng. Lũy kế từ năm 2017 đến cuối năm 2024, Sacombank đã thu hồi được 25.612 tỷ đồng, bao gồm 23.363 tỷ đồng nợ gốc và 2.249 tỷ đồng tiền lãi.

Dư nợ còn lại là 12.037 tỷ đồng, trong đó nợ Sacombank bán cho VAMC là 10.538 tỷ đồng, các khoản repo và khoản phải thu là 1.454 tỷ đồng.

Tổng lãi còn phải trả theo hợp đồng đến ngày 31/12/2024 là 57.605 tỷ đồng (hiện tại hạch toán ngoại bảng). Trong đó, các khoản nợ của ông Trầm Bê và người có liên quan được đảm bảo bằng cổ phiếu Sacombank đang được VAMC nhận ủy quyền là 6.611 tỷ đồng (giá trị sổ sách) và lãi phải trả theo hợp đồng đến 31/12/2024 là 13.450 tỷ đồng.

Kết quả tích cực sau gần một thập kỷ

Đến cuối năm 2024, Sacombank đã hoàn thành 13 trong tổng số 14 nội dung trong Đề án tái cơ cấu. Dư nợ liên quan đến nhóm ông Trầm Bê còn lại khoảng 12.037 tỷ đồng, trong đó phần lớn đã được bán sang VAMC. Tổng giá trị trái phiếu đặc biệt do VAMC nắm giữ cũng giảm mạnh từ hơn 43.000 tỷ đồng vào năm 2017.

Không chỉ cải thiện chất lượng tài sản, hoạt động kinh doanh cốt lõi của ngân hàng cũng ghi nhận sự tăng trưởng ấn tượng. Thu nhập lãi thuần tăng gần 5 lần, từ hơn 5.000 tỷ đồng năm 2017 lên 24.532 tỷ đồng năm 2024. Lợi nhuận trước thuế vượt 10.000 tỷ đồng, trong khi tỷ lệ nợ xấu nội bảng giảm về 2,4%. Tổng tài sản đạt hơn 748.000 tỷ đồng, gần gấp đôi sau 7 năm.

Theo báo cáo tại đại hội đồng cổ đông 2025, tổng giá trị tài sản tồn đọng của Sacombank vào khoảng 93.000 tỷ đồng, gồm 35.000 tỷ đồng dư nợ gốc và 58.000 tỷ đồng lãi và các khoản phải thu. Ngân hàng đã trích lập dự phòng đầy đủ cho toàn bộ số dư này, nên công việc còn lại chủ yếu là thanh lý tài sản bảo đảm để thu hồi tiền.

Trong số này, hai khoản mục đáng chú ý bao gồm Khu công nghiệp Phong Phú – tài sản đảm bảo cho một khoản vay lớn đã được Sacombank đấu giá thành công với giá khoảng 8.000 tỷ đồng và đang trong quá trình thu tiền. Khi dòng tiền được thu hồi, ngân hàng sẽ ghi giảm dự phòng, xóa sổ nợ xấu, ghi nhận thu nhập khác, từ đó làm tăng lợi nhuận và giá trị sổ sách.

Song song với xử lý nợ, Sacombank cũng cơ cấu lại tổ chức, tinh gọn bộ máy và đẩy mạnh số hóa. Tính đến quý I/2025, ngân hàng đã giảm gần 1.000 nhân sự so với cuối năm trước, một phần nhằm tối ưu chi phí trong chiến lược chuyển đổi hoạt động.

Những nút thắt cuối cùng

Một trong những rào cản lớn nhất còn lại là phần vốn góp của nhóm cổ đông cũ. Khoảng 32% cổ phần Sacombank hiện do VAMC đứng tên và chưa thể thoái vốn do vướng mắc pháp lý. Tuy vậy, ngân hàng đã trình Ngân hàng Nhà nước phương án cụ thể, đề xuất được chủ động tổ chức đấu giá cổ phần nhằm thu hồi nợ xấu.

Chia sẻ tại chương trình Data Talk | The Catalyst của VietnamBiz thực hiện ngày 21/5, chuyên gia Nguyễn Thanh Sơn – Wealth Manager, Công ty Chứng khoán HSC, nhận định rằng Sacombank sẽ cần ít nhất đến năm 2026 để hoàn tất quá trình xử lý tài sản tồn đọng. Khi đó, ngân hàng này mới có thể quay trở lại đúng bản chất là một nhà băng bán lẻ, như từng được biết đến trước khi sáp nhập với Ngân hàng Phương Nam.

Dẫn số liệu từ chuyên gia, dư nợ trái phiếu VAMC còn lại trên báo cáo tài chính Sacombank hiện chỉ khoảng 2.000 tỷ đồng. Nếu không có biến động lớn, ngân hàng có thể xử lý dứt điểm trái phiếu VAMC khi kết thúc quý II/2025.

Tuy nhiên, việc xử lý 32% cổ phần do NHNN nắm giữ là vấn đề phức tạp, do giá trị rất là lớn, đòi hỏi nhà đầu tư chiến lược có đủ năng lực tài chính, đồng thời đáp ứng yêu cầu pháp lý về sở hữu trong lĩnh vực ngân hàng. Bên cạnh đó, quy trình xét duyệt cũng cần thời gian do có yếu tố sở hữu chéo – hiện đang được NHNN đặc biệt quan tâm.

Ở góc độ phân tích của ông Sơn, nhiều khả năng phải bước sang 2026 mới có thể đo lường hoàn toàn tại Sacombank.

Đáng chú ý, tại ĐHĐCĐ năm 2025, Sacombank cũng hé lộ kế hoạch mua lại một công ty chứng khoán với tỷ lệ sở hữu trên 50%. Động thái này được giới phân tích đánh giá là bước đi chiến lược, chuẩn bị cho giai đoạn sau tái cơ cấu – khi ngân hàng cần một nền tảng đủ mạnh để triển khai các hoạt động tài chính đa dạng hơn.

Theo chia sẻ từ ông Lê Hoài Ân, CFA, Chuyên gia nghiên cứu chiến lược ngân hàng, suốt 15 năm qua, Sacombank hầu như không đặt vấn đề phát triển công ty chứng khoán như một phần trong hệ sinh thái tài chính.

Tuy nhiên, trong bối cảnh vừa hoàn tất phần lớn lộ trình tái cơ cấu, ngân hàng này được cho là đang tính toán lại chiến lược mở rộng – bao gồm cả việc sở hữu hoặc thành lập một công ty chứng khoán để bổ trợ hoạt động kinh doanh ngân hàng.

Song hành cùng nỗ lực xử lý nợ, Sacombank cũng lên kế hoạch phát hành cổ phiếu để chia cổ tức lần đầu tiên sau gần một thập kỷ. Lợi nhuận chưa phân phối hiện đạt hơn 25.352 tỷ đồng, là cơ sở tài chính cho việc chia cổ tức nếu được NHNN phê duyệt phương án tái cơ cấu cuối cùng.

Năm 2025, ngân hàng đặt mục tiêu lợi nhuận trước thuế hơn 14.650 tỷ đồng, mức cao nhất từ trước đến nay, cùng với tổng tài sản dự kiến đạt hơn 819.000 tỷ đồng. Chỉ trong quý I, Sacombank đã hoàn thành 25% kế hoạch lợi nhuận cả năm.

Ngày 20/5 vừa qua, bà Nguyễn Đức Thạch Diễm chính thức rời vị trí Tổng Giám đốc sau gần 8 năm điều hành, để chuyển sang vai trò Phó Chủ tịch thường trực HĐQT nhiệm kỳ 2022–2026. Việc chuyển giao nhân sự cấp cao diễn ra trong bối cảnh ngân hàng đang tiệm cận mốc hoàn tất tái cơ cấu.

Nếu được chấp thuận phương án cuối cùng trong năm nay, Sacombank có thể hoàn thiện hệ thống, hoàn tất tái cơ cấu sau sáp nhập. Đó không chỉ là mốc son riêng của ngân hàng này, mà còn là trường hợp điển hình về xử lý nợ xấu gắn với sở hữu chéo và di sản hậu sáp nhập.

Hành trình 10 năm tái cấu trúc Sacombank, khởi nguồn từ khủng hoảng nhân sự, thua lỗ và tài sản kém chất lượng, đã dần khép lại bằng một bảng cân đối lành mạnh hơn và kỳ vọng cổ tức trở lại. Sacombank đang tạo dư địa để bước vào chu kỳ phát triển mới, vững chắc hơn và bền vững hơn.

Việt Phương