Hành trình giữ gìn bản sắc và khát vọng vươn xa

Văn hóa soi đường quốc dân đi

Ngay từ buổi đầu của nền độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thức sâu sắc về vai trò của văn hóa. Người từng nói: "Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi." Câu nói giản dị mà sâu sắc này đã trở thành kim chỉ nam cho sự phát triển văn hóa Việt Nam suốt nhiều thập kỷ qua. Nó không chỉ khẳng định vị trí quan trọng của văn hóa mà còn gợi mở về một tầm nhìn xa rộng: văn hóa không đơn thuần là sản phẩm của quá khứ cần được bảo tồn, mà phải là ngọn đuốc soi sáng con đường phát triển của dân tộc.

Kế thừa và phát triển tư tưởng của Bác, các thế hệ lãnh đạo tiếp theo của Đảng và Nhà nước Việt Nam đã không ngừng hoàn thiện đường lối về văn hóa. Từ việc xác định vai trò của văn hóa trong xây dựng chủ nghĩa xã hội (Đại hội III, 1960) đến việc đề ra nhiệm vụ xây dựng nền văn hóa mới (Đại hội IV, 1976), từ khởi xướng công cuộc đổi mới văn hóa (Đại hội VI, 1986) đến việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc (Đại hội IX, 2001), mỗi bước đi đều thể hiện sự thích ứng linh hoạt của chính sách văn hóa với bối cảnh lịch sử cụ thể của đất nước.

Việt Nam đang chú trọng phát triển công nghiệp văn hóa trong giai đoạn hiện nay.

Hội nghị Văn hóa toàn quốc diễn ra vào tháng 11/2021 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong hành trình phát triển văn hóa của Việt Nam. Tại đây, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đưa ra những nhận định sâu sắc về vai trò của văn hóa:"Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, nói lên bản sắc của dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn. Văn hóa mất thì dân tộc mất. Văn hóa suy thì dân tộc suy". Lời khẳng định này không chỉ tiếp nối mà còn làm sâu sắc thêm tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nó nhấn mạnh rằng văn hóa không chỉ là một khía cạnh của đời sống xã hội mà còn là yếu tố quyết định sự tồn vong của cả một dân tộc. Điều này đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, khi ranh giới giữa các nền văn hóa ngày càng trở nên mờ nhạt.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng đề ra 5 quan điểm chỉ đạo về phát triển văn hóa, trong đó nhấn mạnh vai trò của văn hóa như một nguồn lực nội sinh và động lực đột phá cho sự phát triển. Điều này cho thấy một cách tiếp cận toàn diện và hiện đại về văn hóa, không chỉ xem văn hóa là di sản cần bảo tồn mà còn là động lực để phát triển đất nước.

Nhìn lại chặng đường hơn 75 năm qua, Việt Nam có thể tự hào về nhiều thành tựu đáng kể trong lĩnh vực văn hóa. Từ việc bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa trên cả nước, đến việc phát triển đa dạng các loại hình nghệ thuật và nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Đặc biệt, hình ảnh đất nước và con người Việt Nam ngày càng được biết đến rộng rãi trên trường quốc tế, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ văn hóa thế giới.

Tiếp tục phát triển đáp ứng thời kỳ mới

Tuy nhiên, con đường phía trước vẫn còn nhiều thách thức. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0, việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc đối mặt với không ít khó khăn. Sự xâm nhập của các sản phẩm văn hóa ngoại lai, khoảng cách phát triển văn hóa giữa các vùng miền, và việc bảo tồn văn hóa các dân tộc thiểu số là những vấn đề cấp bách cần được giải quyết.

PGS. TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa và Giáo dục Quốc hội chia sẻ: "Chúng ta cần lưu ý rằng, trong văn hóa có cả yếu tố tích cực và tiêu cực. Chúng ta thường hay nhấn mạnh đến những yếu tố tích cực của văn hóa để cổ vũ, động viên mọi người, tuy vậy, trong văn hóa cũng có nhiều yếu tố tiêu cực, cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội. Lấy ví dụ những ngày Tết, nhiều phong tục Tết rất đáng quý, giúp chúng ta trải nghiệm, nhớ lại những giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc. Tuy nhiên, nhiều thói quen ngày Tết rất nên bỏ trong bối cảnh xã hội đã thay đổi như tụ tập rượu chè, tâm lý chây ì, nghỉ ngơi quá nhiều. Hay vẫn còn hiện tượng mê tín dị đoan, lễ hội phản cảm, tập quán lạc hậu…"

Ảnh minh họa

Cũng theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, trong bối cảnh xã hội hôm nay càng cần phát huy hơn nữa vai trò của văn hóa để hình thành nên hệ điều tiết cho sự phát triển kinh tế - xã hội, tạo ra hành trang, bản lĩnh và sự tự tin để đất nước hội nhập tốt hơn vào một thế giới toàn cầu hóa sâu rộng, ở đó, như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh trong bài phát biểu tại Hội nghị văn hóa toàn quốc năm 2021 “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc. Nói lên bản sắc của dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn”. Vì văn hóa liên quan đến toàn bộ xã hội, nên những nguyên tắc dân tộc hóa, khoa học hóa, đại chúng hóa cần phải được thẩm thấu vào trong toàn bộ hệ thống luật pháp, trong các chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của cả đất nước và từng địa phương.

Nhìn về phía trước, con đường phát triển văn hóa của Việt Nam hứa hẹn nhiều triển vọng nhưng cũng đầy thách thức. Việc tiếp tục giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời mở rộng giao lưu, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, sẽ là chìa khóa để Việt Nam xây dựng một nền văn hóa vừa đậm đà bản sắc dân tộc, vừa hiện đại và hội nhập. Quan điểm xem văn hóa như một nguồn lực nội sinh và động lực phát triển mở ra một hướng đi mới, trong đó văn hóa không chỉ là đối tượng cần được bảo vệ mà còn là công cụ để thúc đẩy sự phát triển toàn diện của đất nước. Điều này đòi hỏi một cách tiếp cận linh hoạt và sáng tạo, biết kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa bản sắc dân tộc và tinh hoa nhân loại.

Hành trình giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc của Việt Nam là một quá trình liên tục, đòi hỏi sự nỗ lực không ngừng của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân. Từ tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh đến quan điểm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, chúng ta thấy một sợi chỉ đỏ xuyên suốt: Văn hóa luôn được xem là nền tảng tinh thần của xã hội, là động lực cho sự phát triển bền vững của đất nước.Trong bức tranh tổng thể về văn hóa Việt Nam, mỗi nét vẽ đều mang trong mình dấu ấn của một dân tộc kiên cường, sáng tạo và giàu bản sắc.

Hành trình phía trước còn dài, nhưng với nền tảng vững chắc đã được xây dựng và tinh thần "văn hóa soi đường" của Bác Hồ, Việt Nam hoàn toàn có thể tin tưởng vào một tương lai văn hóa rực rỡ, nơi bản sắc dân tộc và tinh hoa nhân loại hòa quyện, tạo nên một Việt Nam vừa hiện đại vừa đậm đà bản sắc, vững bước trên con đường hội nhập và phát triển.

Phương Bùi