Hành trình từ 'Bình dân học vụ' đến nền giáo dục hội nhập

Với tầm nhìn chiến lược của Chủ tịch Hồ Chí Minh và sự quan tâm của Đảng, Nhà nước qua các thời kỳ, giáo dục đã không ngừng đổi mới, góp phần quan trọng đưa đất nước phát triển bền vững, hội nhập quốc tế và hướng tới tương lai phồn vinh, hạnh phúc.

Cơ sở vật chất khang trang bảo đảm công tác dạy và học tại Trường Tiểu học Đại Thịnh A (xã Quang Minh). Ảnh: Đỗ Tâm

“Diệt giặc dốt”, xây nền giáo dục tiến bộ

Theo tư liệu ngành Giáo dục, sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời trong muôn vàn khó khăn, đặc biệt là hơn 95% dân số mù chữ. Trước thực trạng đó, tại phiên họp đầu tiên của Chính phủ ngày 3-9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh xác định xóa nạn mù chữ, “diệt giặc dốt” là một trong sáu nhiệm vụ cấp bách của chính quyền mới. Tư tưởng “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu” đã trở thành kim chỉ nam cho hành động cấp thiết, mở ra một thời kỳ sôi động của phong trào xóa mù chữ rộng khắp cả nước: Phong trào “Bình dân học vụ”.

Thư Bác Hồ gửi học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên (5-9-1945) không chỉ là lời động viên, mà còn là lời hiệu triệu khơi dậy khát vọng học tập, vươn lên bằng tri thức: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không... chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”. Với tinh thần đó, phong trào “Bình dân học vụ” nhanh chóng được triển khai rộng khắp trên cả nước, đặt trọng tâm vào việc phổ cập chữ Quốc ngữ như một nghĩa vụ bắt buộc và miễn phí cho toàn dân.

Ngay từ ngày đầu lập nước, việc thành lập Bộ Quốc gia Giáo dục - một trong những bộ đầu tiên của Chính phủ lâm thời là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp giáo dục. Đến ngày 2-3-1946, trong Kỳ họp thứ nhất Quốc hội khóa I, Bộ Quốc gia Giáo dục được đổi tên thành Bộ Giáo dục, đánh dấu sự khởi đầu của một nền giáo dục mới được xác lập trên ba nguyên tắc: Dân tộc hóa (lấy tiếng Việt làm ngôn ngữ chính), khoa học hóa (chống lối học giáo điều) và đại chúng hóa (phục vụ đông đảo nhân dân). Đây là ba trụ cột vững chắc đã dẫn dắt toàn bộ tiến trình phát triển giáo dục của đất nước trong những năm sau đó.

Phong trào “Bình dân học vụ” đã nhanh chóng lan rộng, trở thành một cuộc vận động xã hội sâu sắc. Lớp học được mở ở khắp nơi, từ đình làng, sân chùa đến gốc cây, góc bếp, lán chiến khu. Học cụ được người dân tự làm bằng mọi vật liệu có thể. Hàng triệu người tình nguyện làm thầy giáo, cô giáo, từ cán bộ kháng chiến, trí thức đến người dân biết chữ. Sau một năm phát động, tháng 9-1946, cả nước đã có hơn 2,5 triệu người biết đọc, biết viết. Đại hội Bình dân học vụ được tổ chức tại Hà Nội ngày 8-9-1946 đã tổng kết giai đoạn đầu đầy khí thế và khẳng định tính đúng đắn của chiến lược giáo dục đại chúng.

Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp, dù đất nước bị chia cắt, hệ thống giáo dục vẫn được duy trì và phát triển. Chính phủ đã thành lập các trường nội trú cho học sinh dân tộc thiểu số và con em miền Nam, thể hiện tầm nhìn xa trong đào tạo đội ngũ cán bộ cho tương lai. Hệ thống giáo dục phổ thông phát triển mạnh mẽ với sự gia tăng số lượng trường lớp, học sinh và giáo viên ở cả ba cấp học.

Đối với giáo dục đại học và chuyên nghiệp, các trường được khôi phục và tổ chức giảng dạy bằng tiếng Việt, nhiều cơ sở được sơ tán lên chiến khu để tiếp tục đào tạo theo phương châm “học đi đôi với hành”, gắn lý thuyết với thực tiễn. Từ sau năm 1950, chính sách cử lưu học sinh sang các nước xã hội chủ nghĩa học tập cũng được triển khai nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật cho công cuộc kiến quốc sau này.

Giai đoạn 1945-1954 đã đặt nền móng cho một nền giáo dục tiến bộ, mang đậm tinh thần dân tộc, tính khoa học và sự phục vụ đại chúng. Phong trào “Bình dân học vụ” được xem là một trong những phong trào giáo dục đại chúng tiêu biểu trong lịch sử Việt Nam.

Nỗ lực nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài

Trải qua chiến tranh, tái thiết và hội nhập, ngành Giáo dục đã từng bước lớn mạnh, trở thành một trong những lĩnh vực ưu tiên hàng đầu của Đảng và Nhà nước trong mọi thời kỳ.

Thực hiện định hướng chiến lược mà Đại hội XIII của Đảng đề ra, giáo dục và đào tạo được xác định là một trong ba đột phá chiến lược để xây dựng đất nước phát triển nhanh, bền vững và hội nhập quốc tế. Trong bối cảnh mới, ngành Giáo dục có những bước chuyển mình mạnh mẽ. Hệ thống giáo dục quốc dân được hoàn thiện theo hướng mở, học tập suốt đời và bình đẳng tiếp cận cho mọi người dân. Việc phổ cập giáo dục tiểu học và trung học cơ sở được duy trì bền vững, phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 5 tuổi đã đạt gần như toàn quốc. Chương trình đổi mới giáo dục phổ thông, đổi mới sách giáo khoa và kiểm tra đánh giá đang được triển khai quyết liệt.

Chất lượng giáo dục phổ thông tiếp tục được cải thiện, đặc biệt là giáo dục mũi nhọn. Học sinh Việt Nam đạt thành tích cao tại các kỳ thi Olympic quốc tế. Hệ thống giáo dục đại học từng bước hội nhập sâu rộng, nhiều cơ sở giáo dục được xếp hạng khu vực và quốc tế. Giáo dục nghề nghiệp cũng có nhiều đổi mới, bám sát thực tiễn sản xuất và xu thế chuyển đổi số, từng bước khẳng định vai trò trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

Một điểm nhấn mang tính bước ngoặt là việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TƯ về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, trong đó nhấn mạnh vai trò trung tâm của giáo dục trong xây dựng thế hệ người Việt Nam mới - đủ bản lĩnh, trí tuệ, sức khỏe và nhân cách để hội nhập, sánh vai cùng bạn bè năm châu. Đây là sự kế thừa và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh trong bối cảnh mới, khi quốc gia muốn phát triển bền vững, nhất thiết phải phát triển giáo dục một cách căn cơ, bài bản, đột phá.

Cùng với sự chuyển mình mạnh mẽ của cả nước, giáo dục Thủ đô Hà Nội luôn đi đầu trong đổi mới, trở thành điểm sáng về nâng cao dân trí và đào tạo nhân tài. Với hơn 2,3 triệu học sinh, hơn 2.900 trường học và khoảng 128.000 giáo viên, Hà Nội luôn duy trì vị thế dẫn đầu về chất lượng. Năm học 2024-2025, có tới 200 trường phổ thông đạt tỉ lệ tốt nghiệp trung học phổ thông 100%, có số bài thi tốt nghiệp đạt điểm 10 nhiều nhất cả nước. Trong các kỳ thi học sinh giỏi quốc gia và quốc tế, học sinh Thủ đô luôn giành thứ hạng cao, thể hiện chiều sâu và sự bền vững trong công tác phát hiện, bồi dưỡng nhân tài.

Hà Nội cũng tiếp tục là địa phương dẫn đầu về chuyển đổi số trong giáo dục. Gần 100% trường học đã sử dụng sổ điểm và học bạ điện tử. Các phần mềm hỗ trợ dạy học trực tuyến, ngân hàng học liệu số, thư viện mở... được triển khai rộng rãi, từng bước xây dựng nền tảng cho một xã hội học tập hiện đại, linh hoạt, đáp ứng kỷ nguyên công nghệ.

Em Trần Thị Ngọc Anh, học sinh Trường Trung học phổ thông Đoàn Kết - Hai Bà Trưng bày tỏ: “Việc học tập của chúng em giờ thuận lợi hơn rất nhiều, điểm số hay kết quả học tập đều có thể tra cứu trên máy tính, điện thoại. Việc kiểm tra trực tuyến cũng giúp em tự tin và chủ động hơn. Em thấy vui và tự hào vì được học ở Thủ đô, nơi mọi thứ trong trường lớp ngày càng hiện đại. Năm nay lại được miễn học phí, em càng có thêm động lực để cố gắng học tốt”.

Ông Trần Thế Cương, Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội khẳng định: “Hà Nội xác định rõ trách nhiệm đi đầu trong việc thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 71-NQ/TƯ của Bộ Chính trị, đặc biệt là trong các mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài. Ngành Giáo dục Thủ đô quyết liệt đổi mới từ quy hoạch trường lớp, nâng cao chất lượng đội ngũ, đến chuyển đổi số toàn diện nhằm tạo ra môi trường học tập hiện đại, công bằng và nhân văn. Bước vào năm học mới, chúng tôi nỗ lực để Hà Nội tiếp tục là điểm sáng của cả nước, góp phần cùng ngành Giáo dục Việt Nam hiện thực hóa khát vọng mà Bác Hồ từng gửi gắm: Sánh vai với các cường quốc năm châu”.

Thống Nhất