Hệ giá trị Việt Nam là sức mạnh bền vững để dân tộc tự tin bước vào kỷ nguyên mới

Trong bối cảnh thế giới biến động nhanh, mạnh và phức tạp hơn bao giờ hết, câu chuyện về hệ giá trị quốc gia và chuẩn mực con người Việt Nam không còn là vấn đề mang tính lý luận xa xôi, mà trở thành yêu cầu sống còn cho sự phát triển bền vững của đất nước. Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, toàn cầu hóa, sự dịch chuyển của đời sống số, những biến động về văn hóa – xã hội đang đặt ra những thách thức trực diện đối với bản sắc, đạo lý và sức mạnh nội sinh của dân tộc. Chính vì vậy, việc Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV lần đầu tiên nêu rõ bốn nhóm giá trị gồm hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam đã thu hút sự quan tâm đặc biệt.

Khi văn hóa – con người được đặt trở lại trung tâm

Trong tiến trình phát triển quốc gia, vấn đề văn hóa và con người luôn được Đảng ta xác định là nền tảng tinh thần của xã hội. Tuy nhiên, ở mỗi giai đoạn lịch sử, cách tiếp cận lại khác nhau. Tại Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV lần này, lần đầu tiên hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam được nêu thành một chỉnh thể có tính cấu trúc, đồng bộ và có thể triển khai trong thực tiễn. PGS.TS Nguyễn Hữu Thức, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương đánh giá đây là “một điểm mới có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc”, bởi nó không chỉ kế thừa thành tựu tư duy trước đó, mà còn mở ra phương thức tiếp cận mới cho công cuộc xây dựng văn hóa – con người trong bối cảnh toàn cầu hóa sâu rộng.

Tại Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV, lần đầu tiên bốn nhóm giá trị - quốc gia, văn hóa, gia đình và con người Việt Nam - được xác lập đồng bộ như một chỉnh thể có cấu trúc, mang tính khả thi trong triển khai.

Ông dẫn lại nguyên văn đoạn quan trọng trong Dự thảo: “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đồng bộ trên nền tảng hệ giá trị quốc gia; hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam”. Điều này theo ông cho thấy sự phát triển tư duy lý luận của Đảng về vai trò của văn hóa trong chiến lược phát triển đất nước nhanh và bền vững.

Để chứng minh tính kế thừa, ông nhắc lại bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021. Trong bài phát biểu đó, Tổng Bí thư chỉ rõ nhiệm vụ: “Xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hóa, giá trị của quốc gia - dân tộc; kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo”.

PGS.TS Nguyễn Hữu Thức cho rằng đây là lần đầu tiên hệ giá trị được xác lập rõ ràng đến vậy, tạo nền tảng để triển khai đồng bộ ở cấp chính sách, giáo dục, truyền thông và đời sống.

PGS.TS Nguyễn Tất Đạt, Viện Triết học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh cũng đồng tình rằng đây là thời điểm cấp thiết để xác định chuẩn mực con người Việt Nam trong bối cảnh nhiều biến động. Ông phân tích: “Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế không chỉ mang lại cơ hội phát triển mà còn kéo theo sự xâm nhập của nhiều hệ giá trị, lối sống và chuẩn mực đạo đức khác nhau”. Khi “chủ nghĩa tôn thờ vật chất, kinh tế thị trường đã và đang đẩy con người vào vòng xoáy của lợi nhuận”, nhiều giá trị truyền thống bị xói mòn, dẫn tới nguy cơ mất phương hướng về đạo lý. Do đó, việc xác định chuẩn mực con người Việt Nam thời đại mới là yêu cầu khách quan, không thể trì hoãn.

Những lớp giá trị đan cài tạo nên bản sắc và sức mạnh dân tộc

Hệ giá trị quốc gia được PGS.TS Nguyễn Hữu Thức trình bày rất rõ ràng với tám giá trị cốt lõi: hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh và hạnh phúc. Ông lý giải từng giá trị dựa trên tiến trình lịch sử và bối cảnh quốc tế. Chẳng hạn, khi nói về hòa bình, ông viết: “Việt Nam đã từng trải qua các cuộc chiến tranh ác liệt… Nhân dân ta hiểu hơn hết cái giá xương máu và của cải để có hòa bình của đất nước hôm nay. Do vậy, hòa bình là khát vọng và là điều kiện, môi trường đảm bảo cho đất nước phát triển”.

Tương tự, khi phân tích giá trị độc lập, ông trích dẫn lời Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”. Điều này theo ông không chỉ là khẩu hiệu mà là nguyên tắc sinh tồn của quốc gia trong bối cảnh thế giới đầy cạnh tranh, xung đột lợi ích và tác động từ các cường quốc.

Song song đó, hệ giá trị văn hóa - gồm dân tộc, dân chủ, nhân văn và khoa học - được ông xem như bộ lọc tinh thần giúp văn hóa Việt Nam tự cường trong hội nhập. Ông nhắc lại quan điểm của Tổng Bí thư Trường Chinh trong Đề cương văn hóa năm 1943: văn hóa phải “dân tộc hóa, khoa học hóa, đại chúng hóa”, và đến nay nguyên tắc đó chưa từng lỗi thời.

Một nội dung quan trọng khác là hệ giá trị gia đình. PGS.TS Nguyễn Hữu Thức trích dẫn nguyên văn lời Bác Hồ: “Hạt nhân của xã hội là gia đình. Gia đình tốt thì xã hội mới tốt”. Ông khẳng định rằng trong bối cảnh lối sống hiện đại khiến mối quan hệ gia đình lỏng lẻo hơn, việc xác lập các giá trị tiến bộ, văn minh, ấm no và hạnh phúc càng mang ý nghĩa nền tảng.

PGS.TS Nguyễn Tất Đạt đào sâu hơn vào chiều sâu nhân cách – đạo lý người Việt. Ông dẫn lại đoạn phân tích về đạo hiếu: “Hiếu là cội nguồn của đạo làm người trong văn hóa Việt Nam, thể hiện lòng biết ơn, tôn kính và đền đáp công lao sinh thành dưỡng dục của cha mẹ, tổ tiên”. Ông cho rằng nếu đạo hiếu bị xem nhẹ, nền tảng đạo đức xã hội sẽ lung lay, và điều này tác động trực tiếp đến hệ giá trị quốc gia.

Về trí tuệ và sức sáng tạo, ông nhấn mạnh: “Việt Nam chiến thắng ngoại bang là do tinh thần yêu nước và trí tuệ Việt Nam”. Ông cho rằng trong kỷ nguyên 4.0, trí tuệ và năng lực sáng tạo phải trở thành chuẩn mực mới của con người Việt Nam, gắn với năng lực số, tư duy độc lập và tinh thần dám chịu trách nhiệm.

Một đóng góp quan trọng nữa là phần phân tích về thể lực – nội dung thường bị xem nhẹ trong các tài liệu lý luận trước đây. PGS.TS Nguyễn Tất Đạt trích lại câu nói của Bác Hồ: “Mỗi một người dân yếu ớt tức là cả nước yếu ớt, mỗi một người dân mạnh khỏe, tức là cả nước mạnh khỏe”. Từ đó ông lập luận rằng thể lực phải được xem là chuẩn mực cấu thành chất lượng nguồn nhân lực quốc gia, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu.

Có thể thấy, nếu như PGS.TS Nguyễn Hữu Thức hệ thống hóa các lớp giá trị mang tính cấu trúc, thì PGS.TS Nguyễn Tất Đạt bổ sung vào đó chiều sâu của nhân cách, đạo lý, sức mạnh tinh thần và nền tảng sinh thể của con người Việt Nam. Hai hướng tiếp cận song song tạo nên bức tranh hoàn chỉnh về hệ giá trị Việt Nam thời kỳ mới: vững về bản sắc, mạnh về nội lực và hài hòa giữa truyền thống – hiện đại.

Hệ giá trị chỉ có ý nghĩa khi “sống” trong đời sống hằng ngày

Điểm chung quan trọng nhất của hai chuyên gia là sự trăn trở về vấn đề thực thi. Một hệ giá trị, dù hoàn chỉnh đến đâu, cũng chỉ có giá trị khi được hiện thực hóa trong cuộc sống.

PGS.TS Nguyễn Hữu Thức đề nghị đưa các nội dung cốt lõi của hệ giá trị vào Nghị quyết Đại hội XIV để bảo đảm tính pháp lý và định hướng. Ông cho rằng cần đưa vào giáo dục các cấp, “từ phổ thông đến đại học”, đồng thời “các cơ quan báo chí truyền thông cần xây dựng kế hoạch tuyên truyền làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quan điểm của Đảng về các hệ giá trị”. Ông nhấn mạnh rằng chỉ khi được lặp lại liên tục, nhất quán và rộng khắp, hệ giá trị mới có thể “lan tỏa, thấm sâu vào mỗi người, mỗi cộng đồng”.

Ở góc nhìn thực tiễn đời sống, PGS.TS Nguyễn Tất Đạt bổ sung một thách thức mới: môi trường số. Theo ông, nếu hệ giá trị không đi vào hành vi trực tuyến của người Việt - đặc biệt là giới trẻ - thì rất khó gọi là lan tỏa thực chất. Con người Việt Nam thời đại mới phải biết “tôn trọng pháp luật”, “tham gia hoạt động cộng đồng”, “bảo vệ môi trường”, đồng thời có “tinh thần khởi nghiệp sáng tạo gắn với trách nhiệm xã hội”.

Cả hai chuyên gia đều gặp nhau ở điểm: xây dựng hệ giá trị chính là xây dựng năng lực cạnh tranh mềm của dân tộc. Bởi một xã hội văn minh, nhân văn, có tinh thần sáng tạo và trách nhiệm công dân sẽ tạo ra môi trường thuận lợi để kinh tế phát triển, chính trị ổn định và văn hóa thăng hoa.

Có thể thấy rõ rằng Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV không chỉ tổng kết một giai đoạn tư duy mà còn mở ra tầm nhìn mới về văn hóa – con người Việt Nam. Các hệ giá trị được xác lập không phải để treo trên văn bản, mà nhằm tạo nên một nền tảng tinh thần thống nhất, làm điểm tựa cho quá trình hiện đại hóa đất nước.

PGS.TS Nguyễn Hữu Thức khẳng định đây là “bước tiến trong tư duy lý luận của Đảng”. PGS.TS Nguyễn Tất Đạt xem đó là “nhiệm vụ mang tính chiến lược” để con người Việt Nam có thể hội nhập mà không hòa tan, tiếp thu mà không đánh mất bản sắc, hiện đại mà vẫn nhân văn.

Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu trở thành quốc gia phát triển, phồn vinh và hạnh phúc vào năm 2045, hệ giá trị quốc gia – văn hóa – gia đình – con người chính là động lực mềm, là sức mạnh bền vững để dân tộc tự tin bước vào tương lai.

Hà Phương/VOV.VN