Hé lộ 'thế giới ngầm' sau cái chết của 1.300 người hành hương ở Mecca

Người hành hương ở Mecca trong thời gian Hajj. Ảnh: Flickr/Omar Chatriwala.

Chính phủ Saudi Arabia đã ban hành loại giấy phép đặc biệt, được gọi là "thị thực Hajj" do lượng người muốn hành hương tới thánh địa Mecca quá đông. Giấy phép này được phân bổ tới từng quốc gia theo hệ thống hạn ngạch và phân phối cho tín đồ bằng hình thức "xổ số".

Kết quả, những người không may mắn “trúng số" thường phải lựa chọn chờ đợi hoặc hoặc tìm cách hành hương “chui". Việc né đăng ký thị thực Hajj cũng giúp người hành hương tiết kiệm một khoản tiền, nhưng nó khiến họ gần như không được bảo vệ trước cái nóng tàn khốc.

Trong khi người hành hương có thị thực Hajj được đưa đến đền thờ bằng xe buýt trang bị máy lạnh và nghỉ ngơi trong lều gắn điều hòa không khí, người không giấy tờ thường phải đối mặt trực tiếp với nhiệt độ cực cao.

Một số người hành hương đã mô tả việc chứng kiến cảnh người xung quanh ngất xỉu hay đi ngang qua thi thể trên đường phố, khi nhiệt độ ngoài trời có lúc lên tới 48 độ C hoặc hơn.

Một tín đồ Hồi giáo bị say nắng. Ảnh: The News Tribe.

Hôm 23/6, trong cuộc phỏng vấn trên truyền hình nhà nước, Bộ trưởng Y tế Saudi Arabia - Fahd al-Jalajel - nói rằng hơn 1.300 người đã thiệt mạng trong cuộc hành hương năm nay tới thánh địa Mecca. Trong đó, 83% là người hành hương không có giấy phép.

“Nhiệt độ tăng cao trong mùa Hajj này là thách thức lớn”, ông nói. “Điều này thật không may và cũng thật đau đớn cho tất cả chúng ta - những người không có thị thực Hajj đã phải đi bộ rất xa dưới ánh Mặt Trời”.

Vạch trần vấn đề nhức nhối

Với gần 2 triệu người hành hương mỗi năm - nhiều người trong số đó đã già hoặc ốm yếu - việc có người thiệt mạng vì nắng nóng, bệnh tật hoặc bệnh mạn tính không phải là điều bất thường.

Một nghiên cứu cho thấy năm 2023, 774 người hành hương tử vong chỉ riêng ở Indonesia và vào năm 1985, hơn 1.700 người chết xung quanh các khu vực thánh địa. Hầu hết trong số đó là do sốc nhiệt.

Tuy nhiên, việc có quá nhiều người hành hương thiệt mạng trong năm nay không có giấy tờ chính thức còn vạch trần vấn đề nhức nhối khác. Đó là thế giới ngầm của những nhà điều hành tour du lịch bất hợp pháp, đối tượng buôn lậu và lừa đảo, kiếm lợi từ người Hồi giáo đang khao khát thực hiện nghĩa vụ tôn giáo thiêng liêng.

“Có quá nhiều lòng tham xung quanh hoạt động kinh doanh này”, man Ahmed, đồng sở hữu của El-Iman Tours ở Cairo, cho biết.

Ahmed chia sẻ bà từ chối nhận khách hành hương chưa có thị thực Hajj, nhưng các công ty điều hành tour du lịch Ai Cập và nhà môi giới Saudi Arabia khác đã kiếm được số tiền lớn khi làm điều ngược lại.

Hơn 1,8 triệu người hành hương đăng ký chính thức tham gia lễ Hajj năm nay.

Tuy nhiên, khoảng 400.000 người khác đã cố gắng thực hiện chuyến đi mà không có giấy tờ cần thiết, một quan chức cấp cao của Saudi nói với AFP.

Điều đó có nghĩa gần 1/5 số người hành hương năm nay đã vi phạm quy định mà Arab Saudi đặt ra, trong đó có cả vành đai an ninh xung quanh Mecca mà chính phủ dựng lên nhiều tuần trước nghi lễ.

Hajj là một trong 5 trụ cột của đạo Hồi và cũng là bổn phận tôn giáo phải được thực hiện ít nhất một lần trong đời của tín đồ Hồi giáo. Ảnh: THX.

Hành động

Trong những ngày qua, một số quốc gia ghi nhận số lượng lớn người hành hương thiệt mạng đã nhanh chóng đưa ra hành động giải quyết.

Tại Ai Cập, chính quyền cho biết họ sẽ thu hồi giấy phép của 16 công ty cấp thị thực “không chính thức” cho người hành hương và truy tố quản lý vì hỗ trợ người hành hương đến Mecca bất hợp pháp, đồng thời áp dụng biện pháp phạt tiền để đền bù cho gia đình nạn nhân.

Tại Tunisia, nơi có hơn 50 người thiệt mạng, tổng thống nước này đã sa thải Bộ trưởng Các vấn đề tôn giáo.

Trong khi đó, ở Jordan - nước ghi nhận có ít nhất 99 người hành hương tử vong - công tố viên đã mở cuộc điều tra về các tuyến đường Hajj bất hợp pháp và đối tượng trục lợi từ chúng.

Trong cuộc phỏng vấn với New York Times, các nhà điều hành tour Hajj, người hành hương và thân nhân người thiệt mạng cho biết số lượng người hành hương không có giấy tờ dường như tăng lên do tình trạng suy thoái kinh tế ở các nước như Ai Cập và Jordan.

Một gói hành hương Hajj chính thức có thể có giá hơn 5.000 USD hoặc 10.000 USD, tùy thuộc vào quốc gia xuất phát của người hành hương. Con số này vượt xa khả năng chi trả của nhiều người hy vọng thực hiện chuyến đi.

Các tín đồ Hồi giáo tới dự một nghi thức trong lễ hành hương Hajj ở thung lũng Mina, Saudi Arabia, ngày 16/6. Ảnh: news.abs-cbn.com.

Họ cũng mô tả lỗ hổng dễ bị lợi dụng trong quy định của Saudi Arabia - cho phép người hành hương không giấy tờ đến nước này bằng thị thực du lịch vài tuần trước lễ Hajj.

Một số người chia sẻ khi đến nơi, họ tìm thấy một mạng lưới nhà môi giới và kẻ buôn lậu bất hợp pháp. Những người này hứa hẹn cung cấp dịch vụ cho họ và thu tiền, nhưng rồi đôi khi lại bỏ mặc họ tự xoay sở.

Trong số người rơi vào bẫy đó có Safaa al-Tawab (55 tuổi), đến từ thành phố Luxor của Ai Cập.

Bà al-Tawab không thể lấy được giấy phép Hajj nhưng tìm thấy một công ty du lịch Ai Cập đề nghị đưa bà đi với giá khoảng 3.000 USD, theo lời anh trai bà, Ahmed al-Tawab.

Ông cho biết al-Tawab không hiểu rằng bà đang vi phạm quy định khi đi đến Saudi Arabia vào tháng trước.

Sau khi đến nơi, bà kể lại người thân rằng bà bị đưa đến chỗ ở không đủ tiện nghị và bị công ty du lịch ngăn cản việc ra ngoài.

Trong khi công ty hứa hẹn cung cấp xe buýt có điều hòa để chở người hành hương quanh Mecca, bà lại phải đi bộ hàng dặm dưới nắng để đến các địa điểm linh thiêng.

Sau cùng, bà đã qua đời giữa chuyến hành hương, nhưng khi ông al-Tawab liên lạc với công ty du lịch, họ đảm bảo với ông rằng bà vẫn ổn.

“Những người hành hương đã bị lừa”, Mahmoud Qassem - thành viên Quốc hội Ai Cập - cho biết.

Các công ty lữ hành trái phép "đã bỏ mặc họ, để họ tự đối mặt với số phận", ông Qassem nói.

Minh An