Hệ lụy khi nhiều 'tay ngang' nhảy sang làm môi giới sầu riêng

Những câu chuyện nhức nhối trên được nhiều doanh nghiệp, HTX chia sẻ tại Diễn đàn “Nhận diện thực trạng liên kết tiêu thụ, xuất khẩu sầu riêng 2023 và giải pháp phát triển hiệu quả, bền vững ngành hàng sầu riêng Việt Nam” vừa diễn ra.

"Cò đất" ồ ạt xuống các vườn sầu riêng để chốt cọc

Với hệ thống cơ sở đóng gói tại Đắk Lắk lên đến 30.000m2, công suất hoạt động khoảng 100.000 tấn/năm, khách hàng là các chuỗi - hệ thống siêu thị chợ đầu mối lớn nhất Trung Quốc, những tưởng Tập đoàn Vạn Hòa Holding sẽ thuận lợi trong việc xuất khẩu, nhưng khó khăn lại xuất phát từ chính việc liên kết với người nông dân.

Đằng sau "cơn sốt" giá sầu riêng là những nỗi lo lớn để ngành phát triển bền vững.

Đối với vụ mùa tại Đắk Lắk năm nay, Tập đoàn Vạn Hòa đã có cam kết sẽ cung ứng khoảng 20.000 tấn sầu riêng với các đối tác và khách hàng Trung Quốc. Tuy nhiên, việc giá sầu riêng tăng quá cao như hiện nay, một số đối tác, khách hàng đã có động thái muốn cắt giảm đơn hàng.

Nêu thực trạng của ngành hàng sầu riêng tại khu vực miền Đông và Tây Nguyên, ông Lê Anh Trung, Giám đốc đối ngoại của Vạn Hòa cho biết, Tập đoàn liên kết sản xuất với người nông dân, trong đó có chính sách đào tạo tập huấn, nâng cao năng lực sản xuất, xây dựng mã số vùng trồng, hỗ trợ vốn 50 triệu đồng/ha. Trải qua các vùng miền Tây, miền Đông lên Tây Nguyên, nhưng kế hoạch liên kết thất bại hoàn toàn và doanh nghiệp đang phải đi thu hồi vốn hỗ trợ cho người nông dân.

“Tập đoàn có hợp đồng bao tiêu liên kết, song trong hợp đồng thu mua trước khi thu hoạch là 15-20 ngày, nhưng trước đó 2 tháng, các thương lái, “cò đất" ồ ạt xuống các vườn để chốt cọc gây phân tâm cho người nông dân”, ông Trung nêu vấn đề.

Với khó khăn trên, ông Trung đề xuất các cơ quan chức năng, Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk tổ chức tuyên truyền để người dân biết giá trị thực sự của quả sầu riêng. Đồng thời, tổ chức hướng dẫn, tập huấn thêm kiến thức, kỹ thuật chăm sóc cây sầu riêng cho tất cả bà con nông dân. Từ đó, mới ổn định giá cả, chất lượng, giúp cho doanh nghiệp và người nông dân an tâm sản xuất, thu mua, như vậy thì ngành sầu riêng mới phát triển được bền vững và lâu dài.

Tương tự, nỗi khổ trên cũng được ông Nông Ngọc Trung, Chủ tịch HĐQT Công ty Cánh đồng Vàng (Lạng Sơn) chia sẻ. Theo đó, hiện nay, có thực trạng một số doanh nghiệp, tổ chức cá nhân không hiểu biết về sầu riêng thi nhau nhảy vào làm, nâng giá, làm xáo trộn ngành sầu riêng. Đây là sự cạnh tranh không lành mạnh.

Với tiềm năng về sầu riêng tại thị trường Trung Quốc, ông Trung cho rằng các doanh nghiệp cần có tư duy bắt tay đồng hành cùng đưa sản phẩm vào thị trường Trung Quốc thay vì đối đầu, cạnh tranh nhau về giá cả.

Đang đàm phán để mở thêm thị trường Ấn Độ

Trong khi đó, đại diện cho đơn vị sản xuất, ông Nguyễn Hữu Chiến, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Tân Lập Đông (Krông Búk, Đắk Lắk), cho biết có tình trạng rất nhiều thương lái đến hỏi mua sầu riêng mà không quan tâm đến mã số vùng trồng.

“Tôi hỏi tại sao sản phẩm đi xuất khẩu mà không quan tâm đến mã số, thì họ vỗ vai nói là việc mua bán mã số vùng trồng giờ quá đơn giản”, ông Chiến bức xúc.

Vì vậy, Giám đốc HTX Tân Lập Đông đề nghị các cơ quan quản lý kiểm soát, giám sát chặt chẽ hơn nữa việc cấp, quản lý mã số vùng trồng. Theo ông Chiến, có những đơn vị “không cần làm gì” mà vẫn tham gia vào chuỗi cung ứng. Cụ thể, doanh nghiệp trả giá nào, họ sẵn sàng trả cao thêm 2 giá (2.000 đồng/kg) để mua từ người dân.

"Liên quan đến thông tin một số cơ quan báo chí đăng tải hàng trăm container chuối, mít, sầu riêng, thanh long bị dừng xuất khẩu đột ngột ở cửa khẩu, tôi xin khẳng định với Bộ trưởng NN&PTNT rằng không có 1 lô hàng nào ùn ứ ở các cửa khẩu trong phạm vi toàn quốc. Đồng thời, việc dừng đột ngột là không chính xác, đây là hoạt động thường kỳ thực hiện trong nhiều năm để khắc phục những lỗi vi phạm về mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói".

Bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật

Theo bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NN&PTNT), Trung Quốc là thị trường tiêu thụ tới 90% sản lượng sầu riêng Việt Nam. Tới đây, Cục Bảo vệ thực vật sẽ tiếp tục đàm phán để mở cửa thêm thị trường Ấn Độ. Điều này cho thấy sầu riêng là ngành hàng có dư địa phát triển tốt, miễn là đảm bảo tổ chức sản xuất, chất lượng sản phẩm.

Với thị trường Trung Quốc, bà Hương cho biết, những yêu cầu của thị trường này cũng giống với nhiều nước là vùng trồng phải được đăng ký, quản lý sinh vật gây hại, có sự giám sát của cơ quan quản lý nhà nước… Khi xuất khẩu, cơ quan kiểm dịch thực vật lấy mẫu 2% trong tổng lô hàng trong 2 năm đầu tiên. Nhưng trong tình hình vẫn phát hiện vi phạm, khả năng giảm xuống 1% là khó.

“Vì vậy, lộ trình theo đuổi phát triển thị trường Trung Quốc là lâu dài chứ không phải trong một năm qua, bởi con số tăng trưởng ấn tượng là so với thời điểm chưa bắt đầu xuất khẩu”, bà Hương nói.

Thống kê cho thấy, đến nay cả nước có hơn 112.000 ha sầu riêng, diện tích đã tăng nhanh trong những năm gần đây, bình quân mỗi năm tăng gần 25% trong 5 năm gần đây, với tổng sản lượng hiện nay khoảng 900 ngàn tấn; trong đó tập trung ở một số vùng chính như: Tây Nguyên hơn 52 ngàn ha (khoảng 47%), Vùng Đồng bằng sông Cửu Long 33 ngàn ha (khoảng 30%), Vùng Đông Nam bộ 21 ngàn ha (khoảng 19%) và một số địa phương khác. Riêng tỉnh Đắk Lắk hiện có khoảng 23 ngàn ha, trong đó có khoảng 50% diện tích đã cho thu hoạch với sản lượng năm 2023 ước tính trên 200 ngàn tấn.

Hai năm qua, giá sầu riêng đã tăng cao khi Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật xuất khẩu chính ngạch sầu riêng vào Trung Quốc được ký kết giữa Bộ NN&PTNT và Tổng cục Hải quan Trung Quốc. Dự kiến, năm 2023, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của cả nước sẽ đạt trên 1,6 tỷ USD, chiếm khoảng 30% kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam.

Theo Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan, chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn thể hiện qua “hợp tác - liên kết - thị trường”. Do đó, muốn ngành hàng sầu riêng nói riêng, các ngành hàng khác nói chung phát triển phải tổ chức lại cấu trúc ngành hàng bền vững. Trong đó, phải có sự hiện diện của cả sản xuất và tiêu thụ, nghĩa là có nông dân và doanh nghiệp. Tổ chức lại sản xuất không đơn thuần chỉ là cải tiến kỹ thuật gieo trồng mà là tạo ra không gian để nông dân, doanh nghiệp ngồi lại với nhau.

Thy Lê