Hệ thống y tế đang 'gồng gánh' hậu quả lớn từ đồ uống có đường

Người Việt tiêu thụ nước ngọt, đồ uống có đường đang ở mức cao. Ảnh: TTXVN

Gánh nặng bệnh tật quá lớn

Quốc hội đang thảo luận, xem xét sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, trong đó vấn đề áp thuế đối với đồ uống có đường là vấn đề được nhiều đại biểu và cử tri quan tâm.

Nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội đã thể hiện sự đồng thuận cao với việc đánh thuế đồ uống có đường. Đây không chỉ là giải pháp tài chính, mà còn là chiến lược quan trọng nhằm bảo vệ sức khỏe nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, là đối tượng đang chịu tác động nặng nề trước “cơn sóng” bệnh không lây nhiễm.

Báo cáo Quốc hội về tác hại của đồ uống có đường, Bộ Y tế cho biết: Việc tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng, gây ra những lo ngại lớn về sức khỏe cộng đồng.

Từ năm 2009 - 2023, lượng tiêu thụ đồ uống có đường đã tăng gấp 4 lần, với tổng lượng tiêu thụ tăng từ 3,44 tỷ lít năm 2013 lên 6,67 tỷ lít năm 2023, gần gấp đôi trong vòng một thập kỷ.

Tính theo bình quân đầu người, mức tiêu thụ đồ uống có đường đã tăng 350%; từ 18,5 lít/người/năm lên 66,5 lít/người/năm, tương đương khoảng 1,3 lít/người/tuần.

Đáng ngại, thực trạng tiêu thụ đồ uống có đường ở trẻ em và thanh thiếu niên đang đặc biệt đáng báo động. Theo Điều tra Toàn cầu về Sức khỏe học sinh Việt Nam năm 2019, khảo sát trên 7.796 học sinh từ 13 – 17 tuổi tại 20 tỉnh, thành phố, 33,96% học sinh uống nước ngọt có gas ít nhất một lần mỗi ngày. Tại các hộ gia đình, tỷ lệ tiêu thụ đồ uống có đường tăng từ 56,2% năm 2010 lên gần 70% vào năm 20163, cho thấy xu hướng tiêu thụ ngày càng phổ biến.

Trong khi đó, việc sử dụng đồ uống có đường được khẳng định có liên quan đến gia tăng các bệnh tim mạch, tiểu đường, thừa cân, béo phì và bệnh ung thư trong thời gian qua.

Theo kết quả của một khảo sát cắt ngang tại 31 trường THCS ở TP Hồ Chí Minh với 2.678 học sinh cho thấy, những trẻ thường xuyên uống nước ngọt có nguy cơ mắc thừa cân béo phì cao hơn 3 lần so với trẻ không uống thường xuyên.

Trong giai đoạn 10 năm gần đây, song song với mức độ tiêu thụ đồ uống có đường tăng gấp đôi tại Việt Nam, tỷ lệ thừa cân béo phì ở trẻ học đường từ 5 - 19 tuổi cũng tăng gấp đôi , ở người trưởng thành tỷ lệ thừa cân béo phì cũng đã tăng 30% trong 6 năm (từ năm 2015 - 2020).

Tổ chức Y tế thế giới đã kết luận, tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, bệnh tim mạch, sâu răng, loãng xương và gây thừa cân và béo phì, đồng thời tiềm ẩn nhiều khả năng dẫn đến tăng nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm khác trong đó có ung thư.

Thực tế tại Việt Nam, tỷ lệ hiện mắc tăng huyết áp ở người trưởng thành có xu hướng gia tăng đáng kể qua các năm. Năm 2010, tỷ lệ này là 15,3% và đã tăng lên 26,2% vào năm 2021. Ước tính hiện nay, có khoảng 17 triệu người trong cộng đồng đang sống chung với tăng huyết áp. Bên cạnh đó, các bệnh tim mạch cũng gia tăng là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam, với 287.200 ca tử vong được ghi nhận, chiếm 39,5% tổng số ca tử vong.

Theo Báo cáo điều tra các yếu tố nguy cơ bệnh không lây nhiễm năm 2021, tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường và tăng đường huyết ở người trưởng thành tại Việt Nam đã gia tăng đáng kể trong hơn 10 năm qua. Năm 2010 chỉ có khoảng 2,2% người trưởng thành mắc bệnh, thì đến năm 2021, tỷ lệ này ở nhóm tuổi 18–69 đã tăng lên 7,06%, tương đương với khoảng 4,6 triệu người hiện đang sống chung với bệnh đái tháo đường trong cộng đồng.

Chưa kể, các bệnh ung thư cũng đang là vấn đề nan giải khi Việt Nam ghi nhận khoảng 180.480 ca mắc ung thư mới mỗi năm với số ca tử vong ước tính là 120.184 ca hàng năm. Số ca mắc mới ung thư đã tăng gấp 2,6 lần vào năm 2022. Gánh nặng bệnh tật do tiểu đường, huyết áp, tim mạch ung thư đang là gánh nặng rất lớn lên vai hệ thống y tế.

Bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) nhấn mạnh: “Việc tiêu thụ đồ uống có đường trong thời thơ ấu của trẻ có liên quan đến nguy cơ thừa cân, béo phì. Cứ tiêu thụ thêm 100ml đồ uống có đường mỗi ngày sẽ tăng chỉ số khối cơ thể và tăng nguy cơ thừa cân, béo phì lên 1,2 lần ở trẻ độ tuổi lên 6. Không chỉ ở trẻ em, việc tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường là một trong những nguyên nhân gây ra thừa cân, béo phì và các rối loạn chuyển hóa cả ở người trưởng thành, làm gia tăng tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, tăng huyết áp cũng như các biến chứng về bệnh tim mạch, đột quỵ, tử vong và các bệnh liên quan đến đường tiêu hóa, bệnh răng miệng...”.

Với những tác hại rất lớn của của việc tiêu thụ đồ ngọt, theo bà Đinh Thị Thu Thủy, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường là biện pháp quan trọng trong các giải pháp can thiệp được Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị nhằm giảm tiêu thụ và tác hại đối với sức khỏe cộng đồng bởi nó mang lại 3 hiệu quả, bao gồm: Cải thiện sức khỏe cộng đồng; tăng thu cho ngân sách nhà nước; và giúp giảm chi phí chăm sóc sức khỏe với các bệnh có liên quan, giảm tổn thất về năng suất lao động trong tương lai.

Cần sớm đánh thuế

Tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, trong phần trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thuế Tiêu thụ đặc biệt sửa đổi, ông Phan Văn Mãi, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội đã nhấn mạnh, việc bổ sung đồ uống có đường vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt là bước đi đầu tiên trong tiến trình thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế việc sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có nhiều đường trong thực phẩm, đồ uống. Đây là cách thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước trong việc bảo vệ sức khỏe nhân dân, phù hợp với khuyến nghị của WHO, UNICEF và Bộ Y tế.

Về việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường, theo TS. Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam, hiện nay là thời điểm rất phù hợp để áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường. Nếu không có hành động can thiệp, xu hướng tiêu thụ loại đồ uống này sẽ còn tiếp tục tăng, kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực với sức khỏe đối với trẻ em, thanh thiếu niên, người trưởng thành.

TS. Angela Pratt cũng cho rằng: Hiện nay là cơ hội tuyệt vời Việt Nam để áp thuế với đồ uống có đường. Nếu năm 2027 mới bắt đầu áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường, nước giải khát có đường thì đã là quá muộn và không thể trì hoãn thêm được nữa.

Trước thực trạng tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam đang gia tăng đáng báo động, WHO cũng kêu gọi các Đại biểu Quốc hội và những nhà hoạch định chính sách ở Việt Nam cần ra quyết định hành động ngay bây giờ. Việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt để điều chỉnh hành vi tiêu dùng càng sớm càng tốt, nhất là với giới trẻ.

Theo đó, hiện áp mức thuế suất 8% với đồ uống có đường, nước giải khát có đường như dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) là rất thấp, chỉ bằng 1/5 so với khuyến nghị của WHO nên không thể điều chỉnh thấp hơn được nữa vì sẽ có ý nghĩa không đáng kể đối với việc kiểm soát, giảm tiêu dùng. Mức thuế suất 8% như dự thảo Luật mới chỉ có tác dụng cảnh tỉnh đối với người tiêu dùng đây là sản phẩm có hại cho sức khỏe, ít có tác dụng đối với việc giảm tiêu thụ.

Đại biểu Quốc hội Lê Hoàng Anh (Gia Lai) cho rằng: Phương án thuế suất đối với nước giải khát có đường tiêu chuẩn Việt Nam 5 gam/100 ml là 8% và 10% lùi tận đến năm 2027 và năm 2028 là quá chậm và quá thấp.

Theo Đại biểu, đây không chỉ là chính sách thuế mà là lựa chọn chiến lược của một quốc gia có trách nhiệm. Nếu hôm nay chúng ta không hành động ngày mai chúng ta sẽ trả giá bằng ngân sách y tế, bằng năng suất lao động và bằng chính sinh mệnh của người dân.

Một nghiên cứu của Trường Đại học Y tế công cộng cho thấy, nếu áp thuế để tăng giá bán lẻ đồ uống có đường lên 20% theo khuyến cáo của WHO thì tỷ lệ thừa cân, béo phì có thể giảm lần lượt 2,1% và 1,5%, phòng tránh được 80.000 ca đái tháo đường, tiết kiệm cho hệ thống y tế gần 800 tỷ đồng.

Theo Bộ Y tế, trên thế giới, hiện nay đã có ít nhất 108 quốc gia áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có dường, 6 nước trong khu vực Đông Nam Á cũng đã áp thuế với mặt hàng này như: Thái Lan, Malaysia, Philippines, Brunei, Campuchia và Lào. Điều này minh chứng việc áp thuế với đồ uống có đường là biện pháp khả thi với các nước đã phát triển và đang phát triển như Việt Nam.

Việc áp thuế không chỉ giúp giảm bớt việc sử dụng các sản phẩm này mà còn thúc đẩy các công ty sản xuất đồ uống tạo ra các sản phẩm lành mạnh hơn cho sức khỏe người tiêu dùng và người dân sẽ có xu hướng sử dụng các đồ uống lành mạnh hơn như nước lọc, nước trái cây nguyên chất, nước uống có ít đường.

Điều này sẽ góp phần phòng các bệnh không lây nhiễm đồng thời tăng nguồn thu thông qua thuế tiêu thụ đặc biệt, từ đó hiện thực hóa chỉ đạo của Tổng bí thư về việc tiến tới miễn viện phí vào năm 2030 – 2035.

Tạ Nguyên/Báo Tin tức và Dân tộc