'Heart Lamp' của tác giả Ấn Độ giành giải Booker Quốc tế 2025

Lễ trao giải diễn ra tại Bảo tàng Tate Modern, London tối ngày 20/5 (rạng sáng 21/5 theo giờ Việt Nam). Cuốn sách trở thành tập truyện ngắn đầu tiên thắng giải, và cũng là tác phẩm đầu tiên dịch từ tiếng Kannada (ngôn ngữ hàng chục triệu người sử dụng, chủ yếu tại bang Karnataka ở miền nam Ấn Độ) được đề cử Giải thưởng Booker Quốc tế. Giải thưởng trị giá 50.000 bảng Anh sẽ được chia đều cho tác giả và dịch giả.

Tác giả Ấn Độ Banu Mushtaq và dịch giả Deepa Bhasthi giành giải Booker Quốc tế 2025 với tập truyện ngắn Heart Lamp. Ảnh: David Parry/The International Booker Prize.

12 truyện ngắn trong Heart Lamp được viết trong giai đoạn năm 1990 - 2023, khắc họa cuộc sống của nữ giới nhiều độ tuổi ở những cộng đồng miền nam Ấn Độ. Mushtaq là một luật sư, một tiếng nói nổi bật của văn học Kannada cấp tiến, một nhà hoạt động nữ quyền và người phản kháng hệ thống đẳng cấp và áp bức tôn giáo ở Ấn Độ. Từ trải nghiệm cá nhân của mình, bà viết về những người nữ tìm kiếm sự giúp đỡ. Mushtaq trở thành tác giả người Ấn thứ hai thắng giải Booker Quốc tế sau Geetanjali Shree hồi 2022 với tiểu thuyết Tomb of Sand.

Trưởng ban giám khảo Max Porter cho biết hội đồng đã dành 6 giờ cân nhắc, "tranh luận rất nhiều" trước khi "thống nhất" đưa ra quyết định người chiến thắng. Dẫu tiêu chí hàng đầu là chọn ra "cuốn sách hay nhất", song ông thừa nhận Heart Lamp là "một cuốn sách rất đặc biệt về mặt chính trị".

Các truyện ngắn "đầy yếu tố nữ quyền đã làm nên thương hiệu Mushtaq. Và chúng miêu tả xuất sắc hệ thống phụ quyền cũng như nỗ lực phản kháng lại hệ thống đó", ông nói. "Nhưng đó không phải những câu chuyện tuyên truyền vận động. Trên hết đó vẫn là những tường thuật nên thơ về cuộc sống thường nhật và nhất là cuộc đời của những người phụ nữ".

Hầu hết bản dịch đều nhắm đến sự "vô hình" để độc giả không cảm nhận rằng đang đọc một tác phẩm dịch. Song Heart Lamp thì ngược lại, đầy những lối diễn đạt và cách nói chuyện của người Ấn, khiến 12 câu chuyện có "sức sống phi thường". Porter ca ngợi tác phẩm của Bhasthi "tôn vinh sự chuyển dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Bản dịch bao gồm đa dạng sắc thái tiếng Anh. Một bản dịch lớp lang".

Trong cuộc phỏng vấn với Scroll.in hồi đầu năm, Bhasthi từng nói: "Khi dịch một tác phẩm, mục tiêu là giới thiệu đến độc giả ngôn từ mới… Tôi gọi đó là dịch thuật kèm theo phương ngữ, nhắc nhở người đọc rằng họ đang đọc một tác phẩm đặt trong bối cảnh một nền văn hóa khác, nhưng dĩ nhiên là không khiến cuốn sách trở thành một thứ ngoại lai xa lạ".

Danh sách chung khảo gồm 6 tác phẩm công bố hồi 8/4, chọn từ 13 tác phẩm ở sơ khảo. Một điểm đặc biệt là 6 tác phẩm này đều do các nhà xuất bản độc lập phát hành và đều là sách mỏng, 4/6 cuốn dưới 200 trang. 5 tác phẩm còn lại trong danh sách: On the Calculation of Volume I (Solvej Balle; Barbara J Haveland dịch từ tiếng Đan Mạch); Small Boat (Vincent Delecroix; Helen Stevenson dịch từ tiếng Pháp); Under the Eye of the Big Bird (Hiromi Kawakami; Asa Yoneda dịch từ tiếng Nhật); Perfection (Vincenzo Latronico; Sophie Hughes dịch từ tiếng Italy); A Leopard-Skin Hat (Anne Serre; Mark Hutchinson dịch từ tiếng Pháp).

Ra đời vào năm 2005, Giải thưởng Booker Quốc tế ban đầu được trao cho một tác giả nhằm tôn vinh toàn bộ văn nghiệp của họ. Nhưng kể từ năm 2016, giải thưởng trao cho cuốn sách dịch sang tiếng Anh và xuất bản tại Anh hoặc Ireland trong vòng 12 tháng trước đó. Han Kang thắng giải năm 2016 với Người ăn chay. Giải thưởng năm 2024 thuộc về Kairoscủa Jenny Erpenbeck, do Michael Hofmann dịch từ tiếng Đức.

Tâm Anh