Hiểm họa của 'bóng ma hạt nhân'

Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh doanh nghiệp APEC 2025 ở Gyeongju, Hàn Quốc ngày 29/10/2025. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Nguồn cơn bắt đầu từ tuyên bố bất ngờ của Tổng thống Mỹ Donald Trump chỉ ít phút trước cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hàn Quốc - rằng Washington sẽ “ngay lập tức tiến hành các vụ thử vũ khí hạt nhân”. Ông Trump nói: “Mỹ sở hữu kho vũ khí hạt nhân lớn nhất thế giới và đã dừng thử nghiệm nhiều năm qua, trong khi các nước khác vẫn tiếp tục. Đã đến lúc chúng ta làm điều tương tự".

Dù không nói rõ hình thức thử nghiệm, phát biểu này ngay lập tức gây chấn động toàn cầu, nhất là trong bối cảnh Nga vừa công bố thử thành công hai vũ khí chiến lược mới - tên lửa hành trình Burevestnik và ngư lôi hạt nhân Poseidon. Mỹ cũng cho rằng Trung Quốc đang âm thầm tiến hành thử hạt nhân mà không công bố.

Bắc Kinh lập tức bác bỏ cáo buộc, khẳng định luôn duy trì chiến lược hạt nhân mang tính phòng thủ, tuân thủ Hiệp ước Cấm thử hạt nhân toàn diện (CTBT) và kêu gọi Mỹ hành động có trách nhiệm để giữ gìn ổn định chiến lược toàn cầu. Điện Kremlin cũng khẳng định Nga chưa thay đổi chính sách hạt nhân và cảnh báo sẽ “hành động tương ứng” nếu nước khác vi phạm lệnh đình chỉ thử nghiệm. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov bày tỏ hy vọng Tổng thống Trump đã nhận được thông tin chính xác về các vụ thử tên lửa Burevestnik và ngư lôi Poseidon của Nga, bởi “chúng không thể bị coi là thử nghiệm hạt nhân dưới bất kỳ hình thức nào".

Liên hợp quốc cũng bày tỏ quan ngại. Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres cảnh báo thế giới không bao giờ được quên di sản tai hại của hơn 2.000 vụ thử hạt nhân trong 80 năm qua. Người đứng đầu LHQ nhiều lần khẳng định nguy cơ hạt nhân hiện nay đã ở mức báo động cao và mọi hành động có thể dẫn đến tính toán sai lầm hoặc leo thang, với hậu quả thảm khốc cần phải được ngăn chặn. Việc thử hạt nhân không thể được biện minh trong bất kỳ hoàn cảnh nào.

Giới phân tích cảnh báo, phát biểu của Tổng thống Trump có nguy cơ kích hoạt một vòng xoáy chạy đua hạt nhân mới. Bà Heather Williams, Giám đốc Dự án về các vấn đề hạt nhân thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nhận định với việc Mỹ và Nga sở hữu gần 90% số đầu đạn hạt nhân toàn cầu, mọi động thái của Washington đều có thể kéo theo phản ứng dây chuyền.

Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI), Nga hiện có 5.459 đầu đạn, Mỹ 5.177 và Trung Quốc khoảng 600. Với sức công phá ngày càng lớn - mỗi đầu đạn có thể mạnh gấp hàng chục lần quả bom Hiroshima - nguy cơ hủy diệt nếu chiến tranh hạt nhân bùng phát sẽ ở mức thảm họa chưa từng có. Ông Hans Kristensen, Giám đốc Dự án Thông tin hạt nhân thuộc Liên đoàn các nhà khoa học Mỹ, cho biết "vũ khí phá hủy thành phố Hiroshima của Nhật Bản năm 1945 có sức công phá khoảng 15 kiloton, song được coi là đầu đạn có sức công phá thấp theo tiêu chuẩn ngày nay.

Ngoài rủi ro chiến lược, thử nghiệm hạt nhân còn gây hậu quả môi trường nghiêm trọng. Dù được tiến hành dưới lòng đất, các vụ thử vẫn có thể làm rò rỉ chất phóng xạ, gây ô nhiễm nguồn nước và đất đai, ảnh hưởng đến sức khỏe con người trong nhiều thập niên.

Giữa làn sóng phản đối, giới chức Mỹ tìm cách trấn an dư luận. Bộ trưởng Năng lượng Mỹ Chris Wright cho biết, các thử nghiệm sắp tới “chỉ nhằm kiểm tra hệ thống, không bao gồm nổ hạt nhân.” Tuy nhiên, Hiệp hội Kiểm soát vũ khí Mỹ (ACA) khẳng định Mỹ “không có lý do kỹ thuật, quân sự hay chính trị nào để nối lại thử hạt nhân” vốn đã dừng từ năm 1992.

Sau Chiến tranh Lạnh, phần lớn các hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân đã suy yếu. Mỹ và Nga đều rút khỏi Hiệp ước Lực lượng hạt nhân tầm trung (INF); Moskva hủy phê chuẩn CTBT, còn Washington ký nhưng chưa từng thông qua. Hiện chỉ còn Hiệp ước Cắt giảm vũ khí chiến lược mới (New START) - ký năm 2010 - vẫn còn hiệu lực, nhưng sẽ hết hạn vào 5/2/2026 mà chưa có dấu hiệu được gia hạn. Tổng thống Vladimir Putin từng tuyên bố Nga sẵn sàng kéo dài hiệp ước thêm một năm nếu Mỹ đồng ý, song đến nay Washington vẫn im lặng. Việc Mỹ muốn đưa Trung Quốc vào khuôn khổ hiệp ước mới khiến tiến trình đàm phán càng thêm bế tắc.

Trong bối cảnh trật tự kiểm soát hạt nhân toàn cầu rạn nứt, việc Mỹ khôi phục thử nghiệm có thể trở thành “giọt nước tràn ly”, đẩy thế giới tiến gần hơn đến một cuộc Chiến tranh Lạnh mới. Chuyên gia Hans Kristensen thuộc Liên đoàn các nhà khoa học Mỹ cảnh báo: “Tất cả chỉ số đều cho thấy thế giới đang bước vào giai đoạn đầu của một cuộc Chiến tranh Lạnh hạt nhân. Chuẩn mực sụp đổ, các thỏa thuận tan vỡ và các chương trình hiện đại hóa vũ khí đang tăng tốc".

Từ tuyên bố của Tổng thống Trump đến các vụ thử nghiệm vũ khí của Nga, cùng căng thẳng ở bán đảo Triều Tiên, Iran hay Nam Á, bức tranh an ninh hạt nhân toàn cầu đang ngày càng u ám. Nếu các cường quốc hạt nhân, trước hết là Mỹ và Nga, không sớm trở lại bàn đàm phán để thiết lập khuôn khổ kiểm soát vũ khí mới, nhân loại có thể bước vào một kỷ nguyên hạt nhân bất định - nơi sai lầm nhỏ nhất cũng có thể dẫn đến thảm họa toàn cầu.

Phương Thịnh (TTXVN)