Một lần thử - nhiều hệ lụy khó lường

Hãng thông tấn RiaNovosti của Nga ngày 6/11 cho biết, tại cuộc họp Hội đồng An ninh Liên bang Nga dưới sự chủ trì của Tổng thống Vladimir Putin, các quan chức cấp cao Nga đã đưa ra đánh giá về các phát biểu và hành động của Mỹ xung quanh việc thử nghiệm hạt nhân, cho rằng đây là vấn đề nghiêm trọng và Moscow cần lên phương án phản ứng tương xứng.

Theo Bộ trưởng Quốc phòng Nga Andrei Belousov, nếu Mỹ tiến hành thử hạt nhân, động thái đó có thể “phá hủy hệ thống ổn định chiến lược toàn cầu”. Ông đề xuất Nga cũng nên chuẩn bị cho các cuộc thử nghiệm hạt nhân quy mô lớn “ngay lập tức” và bãi thử nghiệm Novaya Zemlya ở Bắc Cực của Nga có thể tiến hành các cuộc thử nghiệm như vậy trong thời gian ngắn.

Đám mây hình nấm từ vụ thử hạt nhân Priscilla do Mỹ tiến hành năm 1957 ở bang Nevada. Ảnh: CNN

Đáp lại đề xuất của Bộ trưởng Belousov, Tổng thống Vladimir Putin tuyên bố: “Nga đã tuân thủ nghiêm ngặt Hiệp ước Cấm Thử Hạt nhân Toàn diện (CTBT) và không có kế hoạch từ bỏ các nghĩa vụ trong văn kiện. Nhưng như tôi đã phát biểu trước Quốc hội Liên bang năm 2023, nếu Mỹ hoặc các quốc gia khác tham gia hiệp ước mà tiến hành các cuộc thử nghiệm như vậy, thì Nga cũng sẽ phải thực hiện các biện pháp trả đũa tương xứng”.

Tổng thống Nga sau đó lệnh Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao Nga và các cơ quan chuyên trách khác “làm mọi thứ có thể để thu thập thêm thông tin về vấn đề này, phân tích tại Hội đồng An ninh và thống nhất đề xuất về khả năng bắt đầu quá trình chuẩn bị cho thử nghiệm vũ khí hạt nhân”.

Theo Điện Kremlin, Moscow “cần thêm thời gian để hiểu rõ ý định của Mỹ” trong việc tuyên bố thử nghiệm vũ khí hạt nhân, trước khi đưa ra quyết định chuẩn bị thử nghiệm. Hãng tin Interfax cho hay, Đại sứ quán Nga tại Mỹ đã gửi công hàm đề nghị Mỹ giải thích thêm, nhưng chưa nhận được phản hồi chính thức.

Mỹ và Nga đều kí kết CTBT. Hai nước những năm qua thường xuyên thử các khí tài trong “bộ ba răn đe hạt nhân”, nhưng chúng không có đầu đạn hoặc chỉ mang thiết bị mô phỏng. Lần gần nhất Washington thử nghiệm vũ khí hạt nhân là năm 1992, còn Nga chưa từng thử nổ hạt nhân từ sau khi Liên Xô tan rã.

Trong bối cảnh căng thẳng leo thang sau vụ việc Nga công bố hai vũ khí thế hệ mới là Burevestnik và Poseidon, Tổng thống Donald Trump hôm 30/10 viết trên Truth Social rằng ông “đã chỉ thị cho Bộ Quốc phòng nối lại việc thử nghiệm vũ khí hạt nhân” với cáo buộc các cường quốc khác cũng tiến hành các vụ thử hạt nhân. Ông Trump sau đó khẳng định Mỹ sở hữu kho vũ khí hạt nhân khổng lồ.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Năng lượng Mỹ Chris Wright cuối tuần vừa qua giải thích rằng, quyết định mới của ông Trump “không đồng nghĩa Mỹ sẽ tiến hành các vụ nổ hạt nhân”, mà chỉ một số thử nghiệm nhằm đánh giá độ tin cậy của các thành tố hiện có trong kho vũ khí.

Sáng 6/11, truyền thông Mỹ cho hay, Washington đã vừa tiến hành một vụ phóng thử tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) có khả năng mang vũ khí hạt nhân Minuteman III từ Căn cứ Không gian Vandenberg ở bang California. Tên lửa bay qua quãng đường 6.700km và rơi xuống bãi thử trên quần đảo Marshall.

Theo Newsweek, quả đạn Minuteman III trên không mang đầu đạn và hoàn tất mục tiêu thử nghiệm. Giới chức Mỹ sau đó khẳng định vụ phóng Minuteman III được lên kế hoạch từ nhiều tháng, không liên quan đến những diễn biến căng thẳng gần đây.

Mỹ là quốc gia mở màn kỷ nguyên hạt nhân, khi thử nghiệm bom nguyên tử có sức công phá 20 kiloton tại bang New Mexico tháng 7/1945. Sau đó, Liên Xô và một số quốc gia khác đã phát triển thành công loại vũ khí uy lực này. Đến khi hiệp ước CTBT được ký năm 1996, hơn 2.000 cuộc thử nghiệm hạt nhân đã diễn ra trên khắp thế giới.

Theo Reuters, CTBT gần ba thập kỷ qua là một trong những yếu tố then chốt giúp giảm căng thẳng giữa các cường quốc. Giới quan sát cảnh báo, việc Mỹ, Nga hoặc bất cứ quốc gia nào khác tiến hành một vụ thử hạt nhân ở thời điểm hiện tại sẽ phá vỡ các chuẩn mực toàn cầu về không phổ biến vũ khí hạt nhân, tạo tiền lệ xấu khiến các bên cũng cân nhắc tiến hành các vụ thử, thậm chí theo đuổi việc sở hữu vũ khí hạt nhân, gây mất ổn định chiến lược và làm tăng nguy cơ xảy ra cuộc chạy đua vũ trang mới, trong đó xung đột sẽ bùng phát nếu có tính toán sai lầm.

Bên cạnh đó, khả năng xảy ra các vụ thử hạt nhân cũng dấy lên nhiều lo ngại về ảnh hưởng của chúng đến môi trường và sức khỏe con người. ABCNews dẫn lời Phó Gáo sư Norman Kleiman tại Đại học Columbia, cho biết, thử nghiệm hạt nhân có thể khiến các hạt chứa vật liệu phóng xạ lan ra khu vực rộng lớn một cách khó kiểm soát, làm ô nhiễm môi trường nước, đất và không khí, sau đó tác động đến con người, động vật và cây cối.

Một báo cáo công bố năm 2019 của Geophysical Research Letters cho thấy các nhà khoa học đã tìm thấy dấu vết phóng xạ từ các cuộc thử nghiệm hạt nhân thời Chiến tranh Lạnh, tức là trước đó hàng chục năm. Nếu con người tiếp xúc với các thành phần phóng xạ của một vụ thử hạt nhân, họ có nguy cơ mắc các bệnh nặng trong thời gian ngắn. Chuyên gia Kleiman cảnh báo, bức xạ còn làm tổn thương DNA của con người và gây ra các đột biến có thể dẫn tới ung thư.

Thái An