Hiện đại hóa cảng cá vì mục tiêu phát triển bền vững

Trong đó, Cảng cá Tam Quan được định hướng trở thành cảng thông minh, trung tâm logistics thủy sản, giải quyết quá tải, đảm bảo an toàn, vệ sinh cho hoạt động khai thác và thương mại.

Cảng Tam Quan quá tải, cần nâng cấp

Để thực hiện hiệu quả chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển, Gia Lai quyết định di dời hơn 2.500 tàu cá neo đậu ở khu vực Quy Nhơn và Đề Gi về Cảng cá Tam Quan. Theo đề án, tỉnh mở rộng cảng và khu neo đậu thêm 95 ha về phía biển, đồng thời xây dựng khu tái định cư rộng 30 ha cho các hộ dân bị ảnh hưởng. Cảng cá Tam Quan được định hướng xây dựng thành cảng cá chuyên dụng cấp vùng, thông minh, hiện đại, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Tỉnh sẽ mở rộng cảng và khu neo đậu tại Cảng cá Tam Quan. Ảnh: N.N

Ông Đặng Văn Dẫn, Quyền Giám đốc Cảng cá Tam Quan, cho biết: Hiện nay, hạ tầng cảng đã xuống cấp, đang rất cần đầu tư, nâng cấp. Khu neo đậu rộng khoảng 75 ha, quy hoạch chứa 1.200 tàu dài từ 15 m trở lên, nhưng thực tế số tàu ra vào cao hơn nhiều. Riêng tàu địa phương trên 15 m đã có 2.114 chiếc, thường xuyên neo đậu khoảng 1.900 chiếc; thêm hơn 200 tàu từ các tỉnh khác vào tránh trú. Nếu tính thêm tàu từ 6 - 15 m cũng thêm gần 480 chiếc nữa.

Không chỉ quá tải, tình trạng bồi lấp cửa biển Tam Quan ngày càng nghiêm trọng. Trong khoảng 75 ha khu neo đậu theo quy hoạch, chỉ khoảng 35 ha còn hoạt động được; phần còn lại bị bồi lấp khiến tàu thuyền khó tiếp cận. Nhiều tàu hư hỏng khi ra vào luồng cạn, trong khi địa phương không được bố trí kinh phí nạo vét thường xuyên. Điều này buộc nhiều tàu phải chuyển sang các cảng khác, làm giảm nguồn thu dịch vụ hậu cần và thương mại.

Trước tình hình này, Ban Quản lý cảng đã vận động xã hội hóa hơn 1 tỷ đồng để nạo vét khẩn cấp, vừa khai thông luồng tạm, vừa chống sạt lở bờ kè phía Nam. Dù nhu cầu năm 2025 cần 2,2 tỷ đồng để xử lý triệt để, bước nạo vét đầu tiên đã giúp tàu lưới vây trọng tải lớn có thể ra vào cảng trở lại. Từ tháng 8-2025 đến nay, hơn 2.200 tấn thủy sản trị giá trên 60 tỷ đồng đã được đưa về cảng, song một số tàu lớn vẫn e ngại do luồng chưa đủ rộng.

Hướng tới cảng thông minh, logistics

Theo định hướng của tỉnh, đến năm 2030, sẽ xây dựng Cảng cá Tam Quan trở thành cảng thông minh, hiện đại, trung tâm logistics thủy sản của tỉnh, tích hợp trung tâm đấu giá và sàn giao dịch cá ngừ, góp phần nâng cao giá trị sản xuất, thu hút DN và mở rộng thị trường xuất khẩu.

Cảng cá Tam Quan được định hướng thành cảng cá thông minh, hiện đại, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Ảnh: N.N

Tầm quan trọng của cảng thể hiện rõ qua sản lượng và dịch vụ. Mỗi tháng có khoảng 1.000 tàu dài trên 15 m xuất bến, mỗi tàu chi tiêu trung bình 80 triệu đồng cho nhiên liệu, lương thực, đá lạnh…, tổng cộng khoảng 80 tỷ đồng. Giá trị thủy sản giao dịch qua cảng hằng tháng đạt khoảng 200 tỷ đồng. Riêng nguồn hỗ trợ dầu của Nhà nước cho đội tàu xa bờ địa phương khoảng 500 tỷ đồng/năm. Do vậy, việc đầu tư hạ tầng, đặc biệt luồng lạch và dịch vụ phụ trợ tác động trực tiếp đến sản xuất kinh doanh của toàn vùng.

Để đáp ứng nhu cầu phát triển, Ban Quản lý cảng kiến nghị điều chỉnh cục bộ quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500; đầu tư hệ thống xử lý nước thải, nhà làm việc, trạm cân, camera, loa phát thanh, kho chứa rác… Đồng thời, đề xuất triển khai hệ thống nhận dạng tàu cá bằng AI để giám sát chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU) - yêu cầu cấp thiết khi tỉnh đẩy mạnh hội nhập thị trường EU.

Một số hạng mục còn thiếu và nguy cơ mất an toàn như hệ thống chữa cháy tại khu D vẫn dùng nước sông nhiễm mặn; nhà vệ sinh cho chợ cá với quy mô 600 - 1.000 người hoạt động mỗi ngày… cũng cần được đầu tư khẩn cấp để đảm bảo vệ sinh môi trường và mỹ quan đô thị.

Tình trạng tàu dưới 15 m hành nghề sai quy định, đặc biệt giã cào, vẫn diễn ra, gây suy giảm nguồn lợi và ảnh hưởng hệ sinh thái. Ban Quản lý cảng đề nghị lực lượng chức năng phối hợp xử lý mạnh tay. Về nhật ký khai thác điện tử, hiện thuyền trưởng phải dùng nhiều phần mềm khác nhau, gây khó khăn khi thao tác. Cảng kiến nghị xây dựng phần mềm thống nhất, dễ sử dụng và tích hợp giọng nói để phù hợp điều kiện lao động trên biển.

Ông Trần Quốc Khánh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết, sau khi rà soát hạ tầng Cảng cá Tam Quan theo chỉ đạo của UBND tỉnh, Sở đã tổng hợp nhu cầu đầu tư gồm: 16,65 tỷ đồng mua sắm, sửa chữa trang thiết bị; 75 tỷ đồng đầu tư xây dựng, cải tạo, nâng cấp, mở rộng và xây dựng mới các hạng mục công trình cảng cá và dịch vụ hậu cần nghề cá. Tổng kinh phí đề xuất cho giai đoạn 2026-2028 là 91,65 tỷ đồng, trong đó riêng năm 2026 dự kiến 31,25 tỷ đồng.

NGỌC NGA