Hiện thực hóa chính sách với người khuyết tật: Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu tạo bước chuyển mới, không để ai bị bỏ lại phía sau

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại cuộc làm việc.

Tham dự cuộc làm việc có các đồng chí Ủy viên Trung ương Đảng: Lê Thành Long, Phó Thủ tướng Chính phủ; Phạm Gia Túc, Chánh Văn phòng Trung ương Đảng; Lâm Thị Phương Thanh, Phó Chánh Văn phòng thường trực Văn phòng Trung ương Đảng; Nguyễn Đắc Vinh, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội; Đào Hồng Lan, Bộ trưởng Bộ Y tế; cùng lãnh đạo các bộ, ban, ngành, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức đoàn thể và tổ chức của người khuyết tật.

Cuộc làm việc diễn ra trong không khí nghiêm túc nhưng cũng rất cụ thể, thẳng thắn. Mục tiêu được Tổng Bí thư nêu rõ: xác định chính xác khó khăn, bất cập hiện nay; từ đó thống nhất các giải pháp thiết thực, khả thi để bảo đảm mọi người khuyết tật “được sống an toàn, được chăm sóc, được học tập, làm việc, hòa nhập và phát triển một cách bình đẳng”.

Bức tranh toàn cảnh: Hơn 8 triệu người khuyết tật, nguồn lực lớn nhưng còn nhiều khoảng trống

Báo cáo của Ban Thường vụ Đảng ủy Bộ Y tế cho thấy, Việt Nam hiện có hơn 8 triệu người khuyết tật, chiếm 7,2% dân số từ 2 tuổi trở lên. Trong đó, 28,3% là trẻ em, khoảng 58% là nữ; 21,4% là người khuyết tật nặng và đặc biệt nặng; trên 3 triệu người đã được cấp giấy xác nhận khuyết tật.

Thời gian qua, hệ thống chính sách trợ giúp xã hội đã hình thành mạng lưới hỗ trợ tương đối toàn diện. Người khuyết tật nặng và đặc biệt nặng được hưởng trợ cấp hằng tháng, được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí, hỗ trợ chi phí học tập trong các cấp học phổ thông, học nghề, trung cấp chuyên nghiệp, cao đẳng, đại học theo quy định. Mức trợ cấp hằng tháng tại cộng đồng với người khuyết tật đặc biệt nặng hiện dao động từ 1.250.000 đến 1.400.000 đồng; người khuyết tật được nuôi dưỡng tại các cơ sở trợ giúp xã hội được bảo đảm mức từ 1.440.000 đến 2.500.000 đồng/tháng, tùy mức độ và loại hình chăm sóc.

Tính riêng công tác trợ giúp xã hội, mỗi năm ngân sách nhà nước chi khoảng 45.000 tỷ đồng cho trợ cấp xã hội và cấp thẻ bảo hiểm y tế cho các đối tượng bảo trợ, trong đó hơn 20.533 tỷ đồng dành cho người khuyết tật nặng và đặc biệt nặng. Bên cạnh đó, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, các tổ chức xã hội và tổ chức của người khuyết tật đã huy động hàng trăm tỷ đồng mỗi năm để hỗ trợ chăm sóc sức khỏe, phục hồi chức năng, học tập, học nghề, việc làm, sinh kế.

Theo đánh giá tại cuộc làm việc, các chính sách hiện nay đã tạo hệ thống hỗ trợ trải rộng trên ba trụ cột chính: sinh kế (trợ cấp tiền mặt), y tế (bảo hiểm y tế) và giáo dục (hỗ trợ chi phí học tập). Tuy nhiên, bức tranh thực tiễn vẫn còn nhiều khoảng trống và chênh lệch.

Những con số biết nói: Tiếp cận dịch vụ còn thấp, phân biệt đối xử vẫn tồn tại

Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, đằng sau các con số thống kê là “những mảnh đời, những gia đình đang nỗ lực từng ngày đối mặt với rất nhiều khó khăn trong cuộc sống”. Báo cáo cho thấy hiện mới chỉ khoảng 38% người khuyết tật có khả năng tiếp cận đầy đủ các dịch vụ y tế và phục hồi chức năng. Chỉ khoảng một phần ba trẻ khuyết tật được phát hiện và can thiệp sớm. Chưa đến 30% người khuyết tật trong độ tuổi lao động có việc làm ổn định.

Tỷ lệ trường học, bệnh viện, nhà ga, phương tiện giao thông đáp ứng tiêu chuẩn tiếp cận còn thấp. Nhiều tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa thiếu nghiêm trọng dịch vụ phục hồi chức năng, dịch vụ can thiệp sớm, giáo dục hòa nhập và đội ngũ nhân viên công tác xã hội. Khoảng cách trong cơ hội tiếp cận giữa đô thị và nông thôn, giữa vùng thuận lợi và vùng khó khăn còn rất lớn.

Bên cạnh khó khăn vật chất, người khuyết tật, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em khuyết tật, vẫn phải đối mặt với nguy cơ bị bạo lực, bị bỏ rơi, bị phân biệt đối xử. Nhiều trường hợp chưa được tiếp cận đầy đủ với các dịch vụ bảo vệ, hỗ trợ pháp lý hoặc cơ chế phản ánh thân thiện.

Tổng Bí thư chỉ rõ, cách thức hỗ trợ người khuyết tật hiện nay vẫn còn phân tán, thiếu sự phối hợp liên ngành; một số chính sách “trên giấy” chưa thực sự đi sâu vào đời sống. Thiết kế hạ tầng, giao thông, công trình công cộng, dịch vụ công trực tuyến nhiều nơi chưa thân thiện, chưa dễ tiếp cận. Công nghệ trợ giúp mới ở mức khởi đầu, chưa được ứng dụng rộng rãi. Một số chương trình, đề án còn chồng chéo, phân tán nguồn lực, thiếu tích hợp, dẫn đến hiệu quả chưa tương xứng với nguồn lực bỏ ra.

“Không để bất kỳ người khuyết tật nào bị bỏ lại phía sau”

Tại cuộc làm việc, sau khi lắng nghe ý kiến các đại biểu, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định, chăm lo cho người khuyết tật “không chỉ là trách nhiệm đạo lý, mà còn là thước đo của sự văn minh, hiện đại, là yêu cầu của phát triển bền vững và hội nhập quốc tế”. Tổng Bí thư yêu cầu phải đặt ra mục tiêu rất rõ ràng: không để bất kỳ người khuyết tật nào bị bỏ lại phía sau; mọi người khuyết tật đều phải có cơ hội sống tốt hơn mỗi ngày.

Trên tinh thần đó, Tổng Bí thư đề nghị hệ thống chính trị cần thay đổi căn bản cách tiếp cận trong xây dựng chính sách: từ cách tiếp cận thuần túy y tế, chăm sóc sang cách tiếp cận xã hội – hòa nhập, dựa trên quyền con người. Khuyết tật không chỉ là vấn đề sức khỏe hay khiếm khuyết chức năng, mà trước hết là vấn đề rào cản xã hội, rào cản môi trường khiến người khuyết tật bị hạn chế khả năng tham gia đời sống kinh tế, văn hóa, cộng đồng.

“Khi nhận thức đúng bản chất đó, chính sách phải hướng tới loại bỏ định kiến, giảm bất bình đẳng, mở rộng cơ hội, trao quyền cho người khuyết tật như những chủ thể phát triển, chứ không chỉ coi họ là đối tượng bị động của sự chăm sóc”, Tổng Bí thư nhấn mạnh. Từ góc nhìn này, hệ thống chính sách dành cho người khuyết tật phải mang tính liên ngành và toàn diện hơn, gắn kết giữa y tế, giáo dục, lao động – việc làm, xây dựng, giao thông, công nghệ thông tin và an sinh xã hội.

Tập trung vào giáo dục hòa nhập, việc làm, hạ tầng và chuyển đổi số

Bên cạnh các chính sách về y tế, phục hồi chức năng và bảo hiểm sức khỏe, Tổng Bí thư Tô Lâm đề nghị phải chú trọng nhiều hơn tới giáo dục hòa nhập và đào tạo nghề phù hợp, coi đó là “chìa khóa” giúp trẻ khuyết tật không bị bỏ lại phía sau.

Tổng Bí thư yêu cầu Bộ Giáo dục và Đào tạo rà soát lại hệ thống trung tâm hỗ trợ giáo dục hòa nhập trên toàn quốc, ưu tiên các địa phương còn thiếu hoặc chưa có, đặc biệt với các mô hình trường học, trung tâm phát triển học đường dành cho trẻ khiếm thị, khiếm thính. Công tác đào tạo giáo viên, cán bộ hỗ trợ phải được coi là khâu đột phá, bảo đảm người khuyết tật, nhất là trẻ em, được học tập trong môi trường phù hợp, an toàn, tôn trọng.

Về việc làm và sinh kế, Tổng Bí thư đề nghị các bộ, ngành nghiên cứu cơ chế ưu đãi tuyển dụng, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp sử dụng lao động là người khuyết tật, khuyến khích khu vực tư nhân, các tổ chức xã hội và cộng đồng tham gia tạo việc làm, phát triển sản phẩm, dịch vụ thân thiện. Đó là con đường để người khuyết tật có thể “bình đẳng, tự lực vươn lên, có cơ hội đóng góp cho xã hội”.

Trong lĩnh vực hạ tầng và chuyển đổi số, Tổng Bí thư yêu cầu các cơ quan chức năng rà soát, điều chỉnh các quy chuẩn, tiêu chuẩn trong xây dựng giao thông, công trình công cộng, nhà ga, bến xe, phương tiện vận tải theo hướng thân thiện, dễ tiếp cận. Dịch vụ công trực tuyến, nền tảng số phải được thiết kế để người khuyết tật có thể sử dụng một cách thuận lợi, với sự hỗ trợ của công nghệ trợ giúp, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống và khả năng tham gia xã hội.

Chính sách an sinh xã hội cũng được nhấn mạnh với yêu cầu bảo đảm mức sống tối thiểu, hỗ trợ nhà ở, sinh kế, trợ giúp pháp lý để người khuyết tật có điều kiện hòa nhập một cách thực chất, không chỉ trên danh nghĩa.

Bảo vệ người khuyết tật trước bạo lực, phân biệt đối xử; đơn giản hóa thủ tục

Tổng Bí thư Tô Lâm lưu ý các bộ, ngành cần tiếp tục nghiên cứu giải pháp phòng ngừa, phát hiện sớm và xử lý kịp thời các hành vi bạo lực, bỏ rơi, phân biệt đối xử với người khuyết tật, nhất là phụ nữ và trẻ em – những nhóm dễ bị tổn thương nhất. Cần xây dựng các kênh phản ánh, báo cáo thân thiện, dễ tiếp cận tại cơ sở; tăng cường mạng lưới hỗ trợ xã hội, tư vấn tâm lý, bảo vệ trẻ em và bình đẳng giới trong cộng đồng.

Một nội dung quan trọng khác là đơn giản hóa thủ tục hành chính. Nhiều người khuyết tật hiện vẫn gặp khó khăn khi làm giấy xác nhận, hưởng trợ cấp, được tiếp cận các dịch vụ công. Tổng Bí thư yêu cầu rà soát, loại bỏ các rào cản không cần thiết, bảo đảm “người khuyết tật không bị khuyết tật thêm lần nữa bởi thủ tục”.

Cùng với đó, công tác truyền thông cần được đẩy mạnh để nâng cao nhận thức xã hội, lan tỏa tinh thần tôn trọng, sẻ chia, đồng hành với người khuyết tật; đấu tranh với định kiến, kỳ thị, những lời nói và hành vi xúc phạm nhân phẩm.

Đề nghị xây dựng đề án, kế hoạch hành động cụ thể, tác động rõ rệt

Kết luận cuộc làm việc, Tổng Bí thư Tô Lâm hoan nghênh Bộ Y tế và các cơ quan đã báo cáo, phân tích, đề xuất nhiều nội dung quan trọng; đồng thời đề nghị các cơ quan tiếp tục nghiên cứu sâu hơn, phân tích rõ những vướng mắc trong chính sách và thực tiễn, chỉ ra các nội dung chồng chéo giữa chương trình, đề án hiện nay; từ đó đề xuất các giải pháp mới, phù hợp với điều kiện đất nước và nhu cầu thực tế của người khuyết tật.

Tổng Bí thư giao Văn phòng Trung ương Đảng thông báo kết luận cuộc làm việc; giao Đảng ủy Chính phủ chỉ đạo Bộ Y tế và các bộ, ngành liên quan tiếp tục tham vấn rộng rãi, xây dựng, hoàn thiện đề án, kế hoạch, chương trình hành động cụ thể, trình Ban Bí thư xem xét, cho ý kiến.

“Quan điểm chung là phải tạo một bước chuyển mới, hành động mạnh mẽ hơn, quyết liệt hơn để nâng cao chất lượng cuộc sống của người khuyết tật trong cả nước; để mọi người khuyết tật đều có cơ hội sống an toàn, học tập, làm việc, hòa nhập và phát triển như mọi công dân khác”, Tổng Bí thư nhấn mạnh.

Cuộc làm việc kết thúc nhưng thông điệp để lại rất rõ: từ chủ trương đến chính sách, từ ngân sách đến tổ chức thực hiện, tất cả phải cùng hướng tới mục tiêu “không ai bị bỏ lại phía sau”, để hơn 8 triệu người khuyết tật ở Việt Nam thực sự được sống trong một xã hội văn minh, bao trùm và không rào cản.

Thái Phương