Xây 'sandbox thể chế' cho TPHCM: Chìa khóa mở đường tăng trưởng đột phá

Vị thế mới - đòi hỏi vai trò mới của TPHCM

Xuyên suốt chiều dài lịch sử, TPHCM luôn là một cực tăng trưởng kinh tế quan trọng và là nơi quy tụ nhiều thành tựu về công nghiệp, thương mại, dịch vụ, cảng biển và hội nhập quốc tế của đất nước.

Sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, TPHCM tiếp nhận thêm nhiều yếu đổ đặc trưng của một vùng kinh tế mạnh, gồm: vị trí địa lý, kết nối giao thông thuận lợi với các địa phương, vùng và quốc tế theo tất cả các phương thức vận tải; sở hữu cửa biển, cảng biển quốc tế và hệ thống sông lớn, kết nối sâu vào nội địa, đến các khu vực tập trung sản xuất hàng hóa, dịch vụ.

Mô hình phát triển của TPHCM dựa hoàn toàn vào mặt đất đã chạm giới hạn. Ảnh: LÊ VŨ

Những yếu tố này, theo TS Nguyễn Đình Cung - nguyên Viện trưởng, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), giúp chính quyền thành phố gỡ các “rào cản” như: địa giới hành chính; tình trạng “quay lưng” hơn là hợp tác với nhau… để mở ra không gian và cơ hội phát triển mới, với quy mô lớn hơn bội phần hiện nay. “TPHCM có cơ hội phát huy hết tiềm năng, thay đổi cách thức và mô hình phát triển để tiếp tục là ‘đầu tàu’ của cả nền kinh tế, với ‘động cơ’ hiện đại và đầy ‘năng lượng’”, ông Cung kỳ vọng.

Tương tự, trong phiên thảo luận tại tổ chiều 3-12, về dự án Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị quyết 98/2023/QH15, đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn Hà Nội) nhấn mạnh TPHCM thể tính "đặc biệt" rất rõ nét. Cụ thể, từ vị thế là thành phố trung tâm của khu vực phía Nam, TPHCM dần hình thành một không gian phát triển đầy đủ, với các yếu tố như: công nghiệp, thương mại - dịch vụ, khả năng tiếp cận quốc tế qua cảng biển… sau khi sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu.

Đây là những cơ sở để kỳ vọng TPHCM sẽ trở thành một ‘cực tăng trưởng’ đúng nghĩa và thu hút nguồn lực đầu tư lớn. Nhưng điều còn thiếu là sự “cởi trói” về cơ chế.

Theo đại biểu Cường, nội dung dự thảo Nghị quyết 98 (sửa đổi) cho phép Hội đồng nhân dân TPHCM được thực hiện nhiều chính sách, nhưng phải thực hiện "theo quy định pháp luật" là không phù hợp. Bởi thực thế triển khai Nghị quyết 98 cho thấy, nhiều chính sách bị “vướng” khi tồn tại những quy định, đòi hỏi thành phố phải “xin” Trung ương".

Do đó, nếu nội dung Nghị quyết 98 (sửa đổi) tiếp tục yêu cầu phải "thực hiện theo quy định pháp luật" thì khó giữ được yếu tố đặc thù.

"Tôi hy vọng, Nghị quyết mới sẽ trao cho TPHCM ‘bầu trời riêng’, được hoạt động trên cơ sở có giám sát. Khi đó, TPHCM sẽ tạo ra được thể chế mới, thương hiệu tốt, phát huy tối đa tiềm năng", ông Cường nói và kỳ vọng cơ quan soạn thảo sẽ bỏ những cụm từ mang tính chất ràng buộc, để các cơ chế thực sự mang ý nghĩa đột phá.

Tương tự, đại biểu Đào Chí Nghĩa (đoàn Cần Thơ) cho rằng TPHCM đã có sự chủ động trong việc đề xuất tháo gỡ những vướng mắc, đặc biệt là đề xuất để lại 100% tiền sử dụng đất triển khai dự án đầu tư TOD, nhằm tái đầu tư cho hạ tầng. Điều này giúp tạo cơ chế để chính quyền thành phố chủ động hơn trong việc tái cấp vốn, qua đó tạo sự bứt phá.

Tuy nhiên, quỹ phát triển hạ tầng TPHCM vẫn cần cơ chế thuận lợi hơn. Chẳng hạn, xem xét mở rộng phạm vi áp dụng cơ chế để lại 100% nguồn thu từ đất đai hoặc cơ cấu tài sản công, để bổ sung nguồn lực cho các dự án hạ tầng, chống ngập, hướng giảm phụ thuộc của địa phương với trung ương.

Hơn nữa, cần mạnh dạn giao chính quyền thành phố tiến hành thử nghiệm với những mô hình kinh doanh chưa có tiền lệ, như: tài chính số ở khu thương mại tự do; các chính sách khác về tài chính, giúp thành phố thực sự trở thành ‘đầu tàu’ trong lĩnh vực tài chính và kinh tế số.

Đưa TPHCM trở thành “siêu đô thị sáng tạo”

Trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển đổi toàn diện mô hình phát triển sang kinh tế số, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn, thì TPHCM - từ vai trò “đầu tàu” kinh tế hiện tại - cần chủ động vươn lên, nắm giữ vai trò “đầu tàu” dẫn dắt đổi mới và phát triển quốc gia.

Quốc hội và Chính phủ đã có chủ trương đúng đắn trong việc xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp riêng biệt cho Trung tâm Tài chính quốc tế đã nhận thấy được tinh thần cởi mở và phát triển cụ thể của các thiết chế giải quyết tranh chấp. Ảnh: LÊ VŨ

Để hiện thực hóa mục tiêu này, TS Nguyễn Đình Cung cho rằng TPHCM cần một "sandbox thử nghiệm thể chế" đích thực, trong đó, chính quyền thành phố được phép thử nghiệm, điều chỉnh linh hoạt chính sách phát triển, gắn với cơ chế đánh giá, giám sát rủi ro định kỳ.

Chẳng hạn, cho phép Đảng bộ, chính quyền TPHCM toàn quyền quy định, quyết định cách thực thi chính sách, gồm: công cụ thực hiện; bộ máy tổ chức thực hiện; tuyển chọn, sử dụng và đãi ngộ nhân lực thực hiện...

“Tất cả đều có thể khác và ngoài hệ thống pháp luật hiện hành. Ngoài ra, chính quyền có quyền linh hoạt điều chỉnh, thay đổi cần thiết, nếu nhận thấy cách làm chưa hoặc có nguy cơ không đạt mục tiêu”, ông Cung kiến nghị.

Về cơ chế giám sát, ông Cung cho rằng cơ quản quản lý các cấp có thể quy định trước những việc Đảng bộ, chính quyền TPHCM không được làm. Đồng thời, phân công cơ quan chuyên trách ở Trung ương, cùng phối hợp với chính quyền TPHCM và các bên liên quan khác, để theo dõi thường xuyên.

“Cơ quan này chỉ theo dõi, giám sát, có đánh giá nhưng không can thiệp trực tiếp vào quá trình ra quyết định và thực thi thử nghiệm thể chế. Định kỳ 6 tháng, các bên cùng đánh giá, làm cơ sở để TP HCM có các điều chỉnh phù hợp. Định kỳ hàng năm, có rút ra các bài học kinh nghiệm về cải cách thể chế”, ông Cung chia sẻ.

Về định hướng thu hút nhà đầu tư, Ông Nguyễn Trung Chính, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn CMC, đề xuất bổ sung các lĩnh vực công nghệ trọng điểm, như: trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây, AI, IoT, an ninh mạng và hạ tầng cáp quang biển… vào danh mục ngành ưu tiên thu hút nhà đầu tư chiến lược.

Chẳng hạn, dự án xây dựng trung tâm dữ liệu, nền tảng số phục vụ đô thị thông minh có thể thực hiện theo hình thức đối tác công - tư. Trong đó, doanh nghiệp được phép tham gia xây dựng, vận hành, khai thác trung tâm dữ liệu và nền tảng số dùng chung cho thành phố. Ngoài ra, họ được phép sử dụng một phần năng lực để phát triển dịch vụ thương mại hợp pháp.

“Việc thử nghiệm hợp tác công tư cần gắn với cam kết hợp tác và chia sẻ dữ liệu. Đồng thời, xây dựng các tổ tư vấn – tổ công tác kết hợp giữa chính quyền và doanh nghiệp”, ông Chính lưu ý.

Vân Phong