Hiểu biết về chính mình để bớt khổ

Bài viết “Đau khổ do thiếu hiểu biết về chính mình” đăng trên website Tạp chí Nghiên cứu Phật học ngày 21/01/2025 thể hiện một góc nhìn của tác giả về Khổ đau.

(https://tapchinghiencuuphathoc.vn/dau-kho-la-do-thieu-hieu-biet-ve-chinh-minh.html)

Trước hết, cảm ơn những ý kiến đóng góp của bạn đọc, đã chia sẻ những suy nghĩ chân thành về bài viết. Những phản hồi của bạn đọc giúp tôi nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau và làm phong phú thêm cuộc thảo luận.

Bài viết "Đau khổ là do thiếu hiểu biết về chính mình" trình bày quan điểm rằng sự thiếu hiểu biết về bản thân là nguyên nhân chính dẫn đến đau khổ. Bạn đọc đã phản hồi:

Để làm rõ vấn đề này, chúng ta xem xét quan điểm của Phật giáo về nguồn gốc của khổ đau.

Theo giáo lý Tứ Diệu Đế trong Phật giáo, khổ đau (Khổ đế) là một phần không thể tránh khỏi của cuộc sống. Nguyên nhân của khổ đau (Tập đế) được xác định là do vô minh và tham ái. Vô minh ở đây được hiểu là sự thiếu hiểu biết về bản chất thực sự của chính mình và thế giới xung quanh. Khi con người không nhận thức rõ ràng về bản chất vô thường và vô ngã của vạn vật, họ dễ dàng bị dính mắc vào những cảm xúc tiêu cực như tham lam, sân hận và si mê, dẫn đến khổ đau. Như trong bài viết đã đề cập: "Khi chúng ta không hiểu mình, chúng ta dễ bị cuốn theo các vọng tưởng, ảo giác và những thói quen vô minh, dẫn đến đau khổ và khổ đau."

Một số ý kiến cho rằng việc khẳng định "đau khổ là do thiếu hiểu biết về chính mình" có thể mang tính quy chụp và đổ lỗi cho người khác, đặc biệt khi áp dụng với những người đang trải qua trầm cảm hoặc khủng hoảng tâm lý. Tuy nhiên, trong trường hợp một người đang muốn tìm hiểu, tu học giáo lý Phật giáo, nhận định này nhằm nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tự nhận thức và hiểu biết về bản thân như một phương pháp để giảm thiểu khổ đau.

Sự thiếu hiểu biết về chính mình khiến con người dễ dàng đồng nhất với những cảm xúc tiêu cực, dẫn đến mất bình an nội tâm và gia tăng mâu thuẫn trong tâm hồn. Để giảm thiểu khổ đau, Phật giáo khuyến khích thực hành quán chiếu nội tâm, nhận diện và buông bỏ những hiểu lầm, vô minh chi phối cuộc sống. Quá trình này giúp con người hiểu rõ hơn về bản chất của cảm xúc và suy nghĩ, từ đó đạt được sự bình an và giải thoát.

Tôi nhận thức rằng, việc bày tỏ quan điểm về giáo lý Phật giáo cần được thực hiện một cách linh hoạt, phù hợp với hoàn cảnh và trạng thái tâm lý của mỗi người. Mục đích của bài viết là chia sẻ một góc nhìn dựa trên giáo lý Phật giáo, nhằm giúp độc giả có thêm công cụ để tự quán chiếu và hiểu rõ hơn về nguyên nhân khổ đau của mình, dù nguyên nhân đó đến từ bên ngoài hay vốn dĩ ẩn sâu trong nội tâm đang bị màng vô minh che lấp. Tuy nhiên, tôi cũng hiểu rằng mỗi người có hoàn cảnh và trải nghiệm riêng, nên cách tiếp cận và áp dụng giáo lý cũng cần được điều chỉnh cho phù hợp.

Một vài ý kiến khác của bạn đọc:

Độc giả cho rằng ngay cả những người có hiểu biết, thậm chí là người tu hành, cũng phải trải qua khổ đau. Điều này đúng, bởi vì hiểu biết ở đây không chỉ dừng lại ở tri thức hay kiến thức, mà còn bao gồm sự thấu hiểu sâu sắc và thực hành trong cuộc sống hàng ngày. Sự hiểu biết chân chính trong Phật giáo không chỉ là nhận thức lý thuyết, mà còn là sự trải nghiệm và chuyển hóa nội tâm. Phật giáo nhấn mạnh rằng khổ đau không chỉ đến từ các yếu tố bên ngoài mà còn khởi lên từ chính tâm của mỗi người.

Kinh Pháp Cú (Dhammapada) chứa đựng nhiều lời dạy về tâm, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu và điều phục tâm trong hành trình tu tập. Dưới đây là một số trích dẫn tiêu biểu từ Phẩm Tâm:

Kệ 33:

"Tâm hoảng hốt dao động,
Khó hộ trì, khó nhiếp,
Người trí làm tâm thẳng,
Như thợ tên, làm tên."

Lời dạy này so sánh việc điều chỉnh tâm với việc uốn nắn mũi tên của người thợ, nhấn mạnh sự cần thiết của việc rèn luyện tâm để đạt được sự ổn định và chính trực.

Kệ 35:

"Khó nắm giữ, khinh động,
Theo các dục quay cuồng.
Lành thay, điều phục tâm;
Tâm điều, an lạc đến."

Đức Phật chỉ ra rằng tâm thường bị lôi cuốn bởi các dục vọng, nhưng nếu được điều phục, sẽ mang lại sự an lạc.

Kệ 36:

"Tâm khó thấy, tế nhị,
Theo các dục quay cuồng.
Người trí phòng hộ tâm,
Tâm hộ, an lạc đến."

Sự tế nhị và khó nắm bắt của tâm được nhấn mạnh, khuyến khích người tu hành luôn cảnh giác và bảo vệ tâm khỏi những ảnh hưởng tiêu cực.

Kệ 42:

"Kẻ thù hại kẻ thù,
Oan gia hại oan gia,
Không bằng tâm hướng tà,
Gây ác cho tự thân."

Đức Phật cảnh báo rằng chính tâm hướng tà mới là nguyên nhân gây hại lớn nhất cho bản thân, hơn cả những kẻ thù bên ngoài.

Khi tâm trí bị chi phối bởi vô minh và tham ái, bởi những cảm xúc giận dữ, chúng ta dễ dàng phản ứng một cách tiêu cực trước ngoại cảnh, dẫn đến khổ đau. Những lời dạy trong Kinh Pháp Cú nhấn mạnh rằng việc hiểu rõ và điều phục tâm là cốt lõi trong quá trình tu tập. Do đó, việc rèn luyện tâm trí để nhận diện và chuyển hóa những cảm xúc tiêu cực là cần thiết để giảm thiểu khổ đau. Sự hiểu biết về chính mình trong Phật giáo không chỉ là việc nắm bắt kiến thức, mà còn là quá trình quán chiếu để nhận diện cảm xúc, trạng thái tốt/không tốt chỉ là tạm thời và nó sẽ qua đi, nó không tồn tại mãi và nó không phải là ta, nó chỉ là thứ được khởi lên từ tâm ta, và thực hành chuyển hóa những nguyên nhân gây ra khổ đau từ bên trong tâm thức trước, khi nhận dạng được rõ bản chất nội tâm của mình rồi mới tìm kiếm nguyên nhân từ bên ngoài.

Hoàn cảnh bên ngoài có thể ảnh hưởng đến trạng thái tâm lý, nhưng chính phản ứng và nhận thức của chúng ta mới quyết định mức độ khổ đau mà chúng ta trải nghiệm. Do đó, việc tu tập để hiểu rõ bản chất của chính mình và thế giới xung quanh là con đường dẫn đến sự giải thoát khỏi khổ đau.

Việc thấu hiểu bản thân để chuyển hóa khổ đau cũng là nền tảng để phát triển lòng từ bi chân chính. Khi chúng ta nhận diện và vượt qua những khổ đau nội tại, tâm hồn trở nên thanh tịnh, tạo điều kiện thuận lợi để lòng từ bi phát triển. Như trong bài viết "Thương yêu chính mình là nền tảng của từ bi" trên trang Phật giáo Việt Nam, có nhấn mạnh: "Khi đã hiểu rõ khổ đau của mình thì ta sẽ bớt khổ và có thể hiểu rõ hơn khổ đau của người khác." (VIETNAM BUDDHIST PORTAL)

Một ví dụ minh họa cho điều này là khi chúng ta đối diện với những cảm xúc tiêu cực như giận dữ hay ganh tỵ. Nếu không nhận biết trong tỉnh thức và chuyển hóa, những cảm xúc này sẽ chi phối hành động và lời nói của chúng ta, gây tổn thương cho bản thân và người khác. Tuy nhiên, khi chúng ta thực hành chính niệm, nhận diện và hiểu rõ nguồn gốc của những cảm xúc này, chúng ta có thể chuyển hóa chúng, từ đó phát triển lòng từ bi và cảm thông đối với người khác. Như vậy, chỉ khi không còn bị chi phối bởi khổ đau và hiểu rõ chính mình, chúng ta mới có thể an lạc, phát triển lòng từ bi một cách chân thật và sâu sắc.

Một lần nữa, xin cảm ơn các bạn đã dành thời gian quý giá chia sẻ ý kiến giúp tôi được mở mang hơn. Tôi luôn trân trọng và lắng nghe mọi phản hồi từ độc giả để không ngừng bổ sung kiến thức và mang đến những nội dung chất lượng hơn.

Liên Tịnh