Hiểu tác dụng phụ của thuốc để phòng ngừa đúng cách

1. Tác dụng phụ của thuốc là gì?

Tác dụng phụ của thuốc hay còn gọi là phản ứng có hại của thuốc là bất kỳ phản ứng không mong muốn nào xảy ra khi sử dụng một loại thuốc với liều lượng thông thường để phòng bệnh, chẩn đoán, điều trị bệnh hoặc phục hồi chức năng cơ thể.

Tác dụng phụ có thể xuất hiện ngay lập tức sau khi dùng thuốc hoặc sau một thời gian dùng thuốc. Nguyên nhân có thể do cơ địa của từng người, cách sử dụng thuốc không đúng, hoặc do tương tác với các loại thuốc hay thực phẩm khác.

Tác dụng phụ của thuốc được phân loại từ nhẹ đến nghiêm trọng để giúp người dùng và cán bộ y tế đánh giá mức độ nguy hiểm:

- Mức độ nhẹ: Các triệu chứng nhẹ, thường không cần can thiệp y tế và sẽ tự hết khi ngưng thuốc hoặc điều chỉnh liều. Ví dụ: Buồn nôn, tiêu chảy, chóng mặt, đau đầu nhẹ, mẩn ngứa...

- Mức độ trung bình: Các triệu chứng ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày nhưng không đe dọa đến tính mạng, có thể cần can thiệp y tế hoặc điều chỉnh liều. Ví dụ: Dị ứng da lan rộng hơn, rối loạn tiêu hóa nghiêm trọng, tăng men gan nhẹ...

- Mức độ nghiêm trọng: Đây là những tác dụng phụ nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng, gây tổn thương vĩnh viễn hoặc cần nhập viện cấp cứu. Ví dụ: Sốc phản vệ, suy gan cấp, suy thận cấp, chảy máu tiêu hóa.

Bất kỳ loại thuốc nào cũng có thể gây ra tác dụng phụ...

2. Dấu hiệu nhận biết tác dụng phụ nguy hiểm của thuốc

Khi dùng thuốc, nếu xuất hiện các dấu hiệu sau, cần ngừng thuốc ngay lập tức và đến cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám:

- Dấu hiệu phản ứng dị ứng nghiêm trọng (sốc phản vệ). Đây là một phản ứng khẩn cấp: Phát ban, ngứa toàn thân, sưng mặt, sưng họng, khó thở, thở khò khè, tim đập nhanh, chóng mặt, tụt huyết áp.

- Vấn đề về hô hấp: Khó thở đột ngột, tức ngực, thở dốc.

- Vấn đề về tim mạch: Đau ngực, tim đập nhanh bất thường hoặc không đều.

- Vấn đề về thần kinh: Mờ mắt, lú lẫn, mất ý thức, co giật, ảo giác.

- Vấn đề về tiêu hóa: Đau bụng dữ dội, nôn ra máu, đi ngoài phân đen.

- Vấn đề về da: Phát ban nặng toàn thân, da nổi bọng nước, da bong tróc.

- Các dấu hiệu khác: Sốt cao không rõ nguyên nhân, vàng da, vàng mắt (dấu hiệu của tổn thương gan).

3. Cách xử trí khi gặp phải tác dụng phụ của thuốc

Khi gặp phải tác dụng phụ của thuốc, việc xử lý tại nhà trước khi đến bệnh viện có thể giúp giảm thiểu nguy hiểm. Dưới đây là những điều nên làm, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tác dụng phụ:

Ngừng sử dụng thuốc ngay lập tức: Đây là nguyên tắc đầu tiên và quan trọng nhất. Khi nhận thấy các dấu hiệu bất thường sau khi dùng thuốc, hãy ngừng uống ngay. Việc này sẽ giúp ngăn chặn cơ thể tiếp tục hấp thụ chất gây hại.

Tác dụng phụ của thuốc có thể từ nhẹ đến nặng, cần nhận biết các dấu hiệu để có biện pháp xử trí phù hợp...

Bình tĩnh và đánh giá mức độ nghiêm trọng: Hãy cố gắng giữ bình tĩnh để đánh giá tình trạng của mình hoặc của người bệnh.

- Nếu tác dụng phụ ở mức độ nhẹ như: Buồn nôn, chóng mặt nhẹ, đau đầu, mẩn ngứa da không lan rộng... thì nên:

+ Nghỉ ngơi: Tìm một nơi yên tĩnh, thoáng mát để nằm hoặc ngồi nghỉ.

+ Uống đủ nước: Nếu có triệu chứng như buồn nôn hoặc tiêu chảy, hãy uống nước lọc hoặc dung dịch điện giải (oresol) để bù nước và tránh mất nước.

+ Không tự ý dùng thuốc khác: Không nên tự ý dùng các loại thuốc khác để "chữa" tác dụng phụ khi chưa có sự hướng dẫn của bác sĩ. Ví dụ, nếu bị dị ứng nhẹ, bạn có thể uống thuốc kháng histamin nếu đã được bác sĩ kê đơn từ trước và có sẵn, nhưng đây chỉ là biện pháp tạm thời.

+ Ngay cả những tác dụng phụ có vẻ nhẹ ban đầu cũng có thể trở nên nghiêm trọng hơn. Do đó, việc theo dõi và thăm khám y tế là rất cần thiết.

- Nếu tác dụng phụ ở mức độ nghiêm trọng như: Khó thở, tức ngực, sưng mặt/lưỡi/họng, ngất xỉu, co giật, nôn ra máu... nên:

+ Gọi cấp cứu ngay lập tức: Không chần chừ, hãy gọi ngay số cấp cứu 115 hoặc di chuyển đến cơ sở y tế gần nhất.

+ Giữ tư thế an toàn: Nếu người bệnh bất tỉnh nhưng còn thở, hãy đặt họ nằm nghiêng để tránh sặc nếu bị nôn.

+ Không gây nôn: Tuyệt đối không cố gắng gây nôn cho người bệnh, đặc biệt khi họ đang bất tỉnh. Việc này có thể gây sặc, tổn thương đường thở và nguy hiểm đến tính mạng.

+ Không cho ăn hoặc uống: Không cho người bệnh ăn hoặc uống bất cứ thứ gì khi họ đang trong tình trạng nguy hiểm.

+ Chuẩn bị thông tin cần thiết trước khi đến bệnh viện: Để bác sĩ có thể chẩn đoán và xử lý nhanh chóng, nên chuẩn bị những thông tin sau:

* Tên thuốc đã dùng: Hãy mang theo hộp thuốc hoặc ghi nhớ tên thuốc, liều lượng và thời gian đã uống.

* Các triệu chứng cụ thể: Mô tả chi tiết các triệu chứng đã xuất hiện (phát ban ở đâu, khó thở mức độ nào, có đau bụng không...).

* Tiền sử bệnh lý và dị ứng: Thông báo cho bác sĩ về các bệnh mãn tính đang mắc phải và tiền sử dị ứng với thuốc hoặc thực phẩm.

Sau khi đã được xử lý, hãy thông báo cho bác sĩ để cập nhật tiền sử dị ứng thuốc vào hồ sơ của bệnh. Điều này sẽ giúp họ tránh được những rủi ro tương tự trong tương lai.

4. Cần làm gì để sử dụng thuốc an toàn?

Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi dùng bất kỳ loại thuốc nào.
Thông báo cho bác sĩ về tiền sử dị ứng hoặc các bệnh lý đang mắc phải.
Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và tuân thủ đúng liều lượng.
Không tự ý tăng hoặc giảm liều khi chưa có chỉ định.
Không dùng chung thuốc với người khác.

DS.Hải Hà