Hoàn thiện chính sách điện gió: Chìa khóa để Việt Nam đạt mục tiêu Net Zero 2050

Tại Diễn đàn “Thực hiện kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam: Chính sách và kết nối hành động” diễn ra mới đây, TS. Dư Văn Toán - chuyên gia về môi trường, biển và hải đảo, Viện Khoa học Môi trường, Biển và Hải đảo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã khẳng định: Kinh nghiệm quốc tế đã chứng minh điện gió trên bờ và ngoài khơi nằm trong nhóm có phát thải carbon thấp nhất hiện nay. Ngay cả khi so sánh với điện mặt trời, điện hạt nhân, thủy điện hay nguồn điện từ dầu và khí, điện gió vẫn có ưu thế rõ rệt về mức độ phát thải.

TS. Dư Văn Toán - chuyên gia về môi trường, biển và hải đảo, Viện Khoa học Môi trường, Biển và Hải đảo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường).

Nhận định này hoàn toàn phù hợp với các báo cáo khoa học quốc tế uy tín. Theo nghiên cứu của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) và báo cáo lifecycle GHG emissions của IPCC (2022), mức phát thải carbon vòng đời của điện gió ngoài khơi chỉ khoảng 10–20 gCO₂eq/kWh, thấp hơn điện mặt trời (20–50 gCO₂eq/kWh), thủy điện (10–100 gCO₂eq/kWh) và đặc biệt thấp hơn rất nhiều so với than đá (800–1.000 gCO₂eq/kWh).

Quy hoạch điện VIII: Quyết tâm lớn nhưng cần lộ trình chi tiết hơn

Quy hoạch điện VIII (Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2050) đã xác định mục tiêu phát triển khoảng 21.000 MW điện gió trên bờ và gần bờ vào năm 2030, và tổng cộng hơn 70.000–90.000 MW điện gió (bao gồm ngoài khơi) vào năm 2050. Đây là con số đầy tham vọng, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Việt Nam trong việc giảm phát thải khí nhà kính.

Tuy nhiên, theo TS. Dư Văn Toán: “Để hiện thực hóa được quy mô phát triển như kế hoạch, Việt Nam cần xây dựng lộ trình triển khai cụ thể và chi tiết hơn ở từng giai đoạn.”

Ông lấy dẫn chứng từ giai đoạn cơ chế giá FIT 1 và FIT 2 (2017–2021): thời gian thí điểm quá ngắn (chỉ khoảng 1 năm mỗi đợt) khiến các dự án triển khai gấp rút, dẫn đến nhiều vướng mắc về thủ tục, lưới điện và công nhận ngày vận hành thương mại (COD). Đến nay, vẫn còn hơn 80 dự án điện gió với tổng công suất hàng nghìn MW đã hoàn thành xây dựng nhưng chưa được đưa vào vận hành do hết hạn cơ chế FIT từ ngày 31/10/2021.

Theo TS. Toán quá trình tháo gỡ cho các dự án này đang được triển khai và có thể hoàn tất trong vài tháng tới. Việc giải quyết sớm là rất quan trọng, đặc biệt khi miền Bắc thường xuyên thiếu điện vào mùa hè, trong khi nguồn điện gió tập trung chủ yếu ở Tây Nguyên và Nam Trung Bộ.

Ông cũng nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết phải đầu tư mạnh vào hệ thống truyền tải điện từ Nam ra Bắc, đồng thời áp dụng các giải pháp ngắn hạn như tiết kiệm điện, điều tiết sản xuất hoặc dịch chuyển một số ngành công nghiệp tiêu thụ điện lớn vào khu vực miền Nam.

Thị trường năng lượng tái tạo Việt Nam vẫn giữ sức hút mạnh mẽ.

Thị trường vẫn rất hấp dẫn với nhà đầu tư quốc tế

Bất chấp những vướng mắc còn tồn tại, thị trường năng lượng tái tạo Việt Nam vẫn giữ sức hút mạnh mẽ. Nhiều tập đoàn nước ngoài đang tích cực tìm cách mua lại hoặc tiếp nhận các dự án điện gió, điện mặt trời đã xây dựng nhưng chưa vận hành.

TS. Dư Văn Toán đánh giá các tập đoàn này nhìn thấy tương lai rõ ràng của điện gió Việt Nam, nhất là khi cơ chế trong Quy hoạch điện VIII đã mở ra những hướng đi mới cho thị trường.

Một trong những cơ chế được doanh nghiệp mong chờ nhất hiện nay là mua bán điện trực tiếp (Direct Power Purchase Agreement – DPPA). Đây là hình thức cho phép doanh nghiệp sản xuất ký hợp đồng mua điện trực tiếp từ nhà máy điện gió, điện mặt trời mà không qua EVN.

TS. Toán nhận định: “DPPA là giải pháp quan trọng, phù hợp xu thế toàn cầu khi các tập đoàn lớn chuyển sang sử dụng ‘điện xanh’ nhằm đáp ứng yêu cầu sản xuất xanh và tiêu chuẩn xuất khẩu sang châu Âu, Mỹ. Hàng hóa xuất khẩu buộc phải chứng minh lượng carbon tiêu thụ trong quá trình sản xuất, khiến nhu cầu tiếp cận nguồn điện tái tạo ngày càng lớn.”

Hiện Việt Nam đã có dự thảo Nghị định về DPPA, đang trong giai đoạn hoàn thiện pháp lý và thử nghiệm. TS. Toán dự báo cơ chế này có thể chính thức áp dụng rộng rãi trong vòng 1–2 năm tới, khi các bước điều chỉnh cuối cùng được hoàn tất.

Việc hoàn thiện khung pháp lý, xây dựng lộ trình rõ ràng và tháo gỡ kịp thời các điểm nghẽn cho điện gió không chỉ giúp tận dụng tối đa nguồn lực đã đầu tư mà còn củng cố niềm tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước. Đây chính là điều kiện tiên quyết để Việt Nam hiện thực hóa cam kết Net Zero vào năm 2050, đồng thời duy trì vị thế là điểm đến hấp dẫn của dòng vốn xanh toàn cầu.

Theo đó, TS. Dư Văn Toán đánh giá, hoàn thiện chính sách điện gió không chỉ là tối ưu nguồn lực, mà còn là bước đi chiến lược để Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050.

Bảo Loan