Hoàn thiện cơ chế giám sát thực thi các điều ước quốc tế

Việt Nam đạt được nhiều thành tựu trong thực thi Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số quy định của Luật Điều ước quốc tế - sẽ được xem xét thông qua tại kỳ họp thứ 10 của Quốc hội - cơ bản khắc phục một số vướng mắc, khó khăn, “điểm nghẽn” đối với công tác ký kết điều ước quốc tế, đặc biệt đối với Điều ước quốc tế về vốn ODA, vốn vay ưu đãi, góp phần đơn giản hóa trình tự, thủ tục ký kết, sửa đổi, bổ sung, gia hạn và tổ chức thực hiện điều ước quốc tế…

Luật hóa thủ tục rút gọn

Theo đại biểu Thạch Phước Bình, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Vĩnh Long, một điểm mới rất đáng chú ý trong dự thảo sửa đổi bổ sung về Luật Điều ước quốc tế lần này đã luật hóa thủ tục rút gọn. Lần đầu tiên pháp luật cho phép cơ chế đồng thời đàm phán, ký, phê duyệt, ký rồi phê chuẩn đối với những điều ước đáp ứng điều kiện nhất định.

Tuy nhiên, theo đại biểu Thạch Phước Bình, để bảo đảm tính chặt chẽ cần bổ sung các tiêu chí cụ thể khi áp dụng thủ tục này. Thí dụ: chỉ áp dụng đối với các điều ước không ảnh hưởng đến chính trị, quốc phòng, an ninh hay các điều ước tài chính không làm phát sinh nghĩa vụ lớn đối với ngân sách nhà nước. Ngoài ra, cũng cần quy định rõ trách nhiệm hậu kiểm và báo cáo Quốc hội hoặc Chủ tịch nước nhằm tránh cơ chế rút gọn bị lạm dụng.

Đối với việc xử lý, bảo lưu và sửa đổi điều ước, dự thảo luật lần này đã bổ sung cơ chế để Bộ Ngoại giao kịp thời thông báo khi bên nước ngoài đưa ra bảo lưu.

Đại biểu Thạch Phước Bình đề nghị bổ sung nguyên tắc pháp lý để xác định rõ khi nào nước ta chấp nhận, khi nào phản đối, bảo lưu để tránh tình trạng áp dụng tùy tiện. Đồng thời, với các điều ước liên quan đến chủ quyền quốc gia hoặc nghĩa vụ tài chính lớn cần bắt buộc phải lấy ý kiến Quốc hội, bảo đảm quyết định được xem xét một cách thận trọng và hết sức toàn diện.

Thống nhất về thẩm quyền chịu trách nhiệm giám sát

Về cơ chế báo cáo Quốc hội và tăng cường kiểm tra giám sát của Quốc hội đối với điều ước quốc tế, Thứ trưởng Ngoại giao Lê Anh Tuấn cho rằng, hiện nay, Luật hiện hành 2016 đã có quy định về cơ chế Chính phủ báo cáo với Quốc hội về công tác ký kết và thực hiện điều ước quốc tế hằng năm. Nội dung này được quy định cụ thể tại Điều 81 của Luật 2016 và Luật hiện hành cũng đã khẳng định thẩm quyền giám sát của Quốc hội.

Theo Thứ trưởng Ngoại giao Lê Anh Tuấn trong thời gian vừa qua, về phía Quốc hội, về phía Ủy ban Thường vụ Quốc hội (trước đây là Ủy ban Đối ngoại Quốc hội) đã tiến hành rất nhiều các chuyên đề giám sát liên quan đến FTA, biến đổi khí hậu, biên giới lãnh thổ. Hằng năm, Quốc hội cũng đều tiến hành giám sát tối cao qua việc xét báo cáo này của Chính phủ.

Đánh giá về việc giám sát thực hiện các điều ước quốc tế của Quốc hội, theobà Nguyễn Khánh Linh, Vụ Pháp luật quốc tế, Bộ Tư pháp, vấn đề này còn tồn tại mộtsố bất cập như trình tự, thủ tục giám sát thực hiện điều ước quốc tế chưa được quy định đầy đủ, rõ ràng.

Thẩm quyền chịu trách nhiệm giám sát việc thực hiện chưa thống nhất và cơ chế phối kết hợp giữa các cơ quan để thực hiện công tác này chưa được quy định rõ ràng, cụ thể. Quy định về phương thức giám sát thực hiện cũng chưa cụ thể, rõ ràng.

Do đó, khi đánh giá, xem xét tính hiệu quả, mức độ hoàn thành nhiệm vụ của các chủ thể trực tiếp tham gia công tác giám sát điều ước quốc tế rất khó để lượng hóa. Công tác giám sát cũng chưa thực hiện thường xuyên, mang nặng tính hình thức...

Để hoàn thiện các quy định Luật này, theo bà Linh, cần tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện khuôn khổ pháp luật về hoạt động giám sát thực hiện điều ước quốc tế; quy định rõ các chủ thể (cá nhân, cơ quan, tổ chức) có thẩm quyền giám sát; vai trò, trách nhiệm, cơ quan thuộc Quốc hội được giao chủ trì thực hiện công tác giám sát và các phương thức giám sát đồng thời, phát hiện kịp thời những vấn đề còn tồn tại, hạn chế trong quá trình thực hiện điều ước quốc tế.

Rõ ràng, để tăng cường giám sát việc thực thi các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và các quy định của pháp luật có liên quan, Quốc hội và các cơ quan liên quan phải xác định giá trị pháp lý của các nghị quyết sau giám sát; tăng cường vai trò, trách nhiệm trong hoạt động thẩm tra các dự thảo luật, nghị quyết, nghị định được ban hành để thực thi các cam kết quốc tế.

Xây dựng được kế hoạch giám sát theo lộ trình thực hiện các cam kết quốc tế; đặc biệt phát huy vai trò, trách nhiệm các Đoàn đại biểu Quốc hội trong việc giám sát thực thi các cam kết quốc tế tại địa phương

Đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số

Một trong những cải tiến đáng ghi nhận trong lần sửa đổi luật, dự thảo đã quy định công khai, lưu trữ và đăng tải điều ước quốc tế trên Công báo điện tử trừ trường hợp thuộc bí mật nhà nước.

Đại biểu Thạch Phước Bình đề nghị nên luật hóa việc xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về điều ước quốc tế để bảo đảm tính công khai, thống nhất, dễ tiếp cận, phục vụ cho công tác tra cứu, quản lý cũng như bảo đảm quyền tiếp cận thông tin của người dân và doanh nghiệp.

Bên cạnh đó cần nâng cao tính minh bạch trong toàn bộ quy trình, đặc biệt là ở khâu công bố và lưu trữ điều ước quốc tế; tăng cường vai trò giám sát của Quốc hội đối với các điều ước có tác động trực tiếp đến chủ quyền, quốc phòng, an ninh và tài chính quốc gia. Đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số trong quy trình lấy ý kiến, kiểm tra, thẩm định nhằm rút ngắn thời gian xử lý, giảm chi phí và phù hợp với xu hướng quản trị hiện đại mới.

Thứ trưởng Ngoại giao Lê Anh Tuấn cho biết, hiện nay, tại Điều 8 Khoản 3 dự thảo sửa đổi đã có quy định về công bố, lưu trữ hồ sơ, cũng như văn bản điều ước quốc tế, ngoài việc thực hiện lưu trữ theo Luật Điều ước quốc tế, còn phải thực hiện theo quy định tại Luật Lưu trữ hiện hành.

Bộ Ngoại giao đã xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về điều ước quốc tế, tới đây sẽ rà soát, nâng cấp để tăng tính tiếp cận và công khai, minh bạch.

Đối với việc đẩy mạnh chuyển đổi số, hiện nay, các cơ quan kết nối trục liên thông đều có thể gửi hồ sơ điện tử để lấy ý kiến các cơ quan liên quan. Dự thảo cũng đã bổ sung quy định về gửi hồ sơ điện tử và chuyển từ năm bộ giấy sang một bộ điện tử và một bộ giấy.

Thứ trưởng Ngoại giao Lê Anh Tuấn cho biết thêm, việc lưu trữ văn bản giấy là cần thiết bởi vì một số điều ước quốc tế có tính chất mật và cần được bảo mật. Điều này bảo đảm tính chính xác và bảo mật cho các thỏa thuận quốc tế quan trọng, ngay cả khi các hoạt động ngoại giao đang hướng tới việc số hóa.

H.NGUYÊN