Hoàn thiện thể chế để thúc đẩy công nghiệp văn hóa

Công nghiệp văn hóa không chỉ là lĩnh vực làm giàu cho quốc gia, mà còn là cách thức khẳng định vị thế và bản sắc dân tộc trong thế giới phẳng. Ảnh: Lê Minh.

Còn nhiều rào cản

Thực tế, thời gian gần qua, công nghiệp văn hóa (CNVH) ở nước ta đã có nhiều khởi sắc. Có thể kể đến những tín hiệu tích cực từ lĩnh vực điện ảnh. Với nhiều phim doanh thu trăm tỷ. Đặc biệt gần đây là phim “Mưa đỏ”. “Mưa đỏ” đã rời rạp sau khi vượt mốc hơn 700 tỷ đồng, đây là con số kỷ lục.

Hay trong lĩnh vực du lịch, đã thể hiện sự phục hồi mạnh mẽ sau đại dịch. Nhanh chóng quay trở lại tốc độ phát triển chỉ sau một vài năm; đối với lĩnh vực truyền hình và phát thanh, có nhiều chương trình ghi dấu ấn đậm nét trong đời sống xã hội…

Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng, dù có tiềm năng lớn, đã có những tín hiệu lạc quan nhưng CNVH Việt Nam vẫn chưa khai thác hết giá trị do hạn chế về môi trường thể chế. Việc thiếu các chính sách hỗ trợ, cơ chế bảo hộ bản quyền, quỹ đầu tư sáng tạo hay mô hình liên kết công - tư hiệu quả khiến cho nhiều sản phẩm văn hóa khó vươn ra thị trường rộng hơn.

PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương - Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam cho biết, Đảng và Nhà nước đã khẳng định rõ văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần, mà còn là sức mạnh nội sinh, là động lực và hệ điều tiết của xã hội, góp phần phát triển nhanh và bền vững đất nước. Song theo bà Phương, khung thể chế về CNVH còn phân tán, thiếu tính liên kết giữa các lĩnh vực quản lý; thiếu cơ chế điều phối đủ mạnh để kết nối các ngành như văn hóa, sáng tạo, khoa học công nghệ, du lịch, thương mại, đô thị; đồng thời còn hạn chế về cơ chế hợp tác công - tư và hành lang thử nghiệm chính sách cho mô hình mới. Bên cạnh đó, thiếu cơ chế vận hành linh hoạt ở cấp địa phương, nhất là tại các đô thị trung tâm sáng tạo, khiến tiềm năng của CNVH chưa được phát huy đầy đủ.

Tạo nền tảng cho hệ sinh thái sáng tạo

Thể chế chính là “xương sống” của phát triển CNVH. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, CNVH không chỉ dừng lại ở sáng tạo nghệ thuật mà còn là ngành kinh tế đặc thù. Bởi vậy, thể chế không thể bó hẹp trong tư duy quản lý văn hóa truyền thống mà cần được thiết kế theo hướng mở, năng động và phù hợp với cơ chế thị trường.

Việc hoàn thiện thể chế còn giúp thúc đẩy liên kết đa ngành, kết nối giữa văn hóa – du lịch – công nghệ – giáo dục. Chỉ khi có sự phối hợp đồng bộ giữa các lĩnh vực, CNVH mới có thể hình thành hệ sinh thái phát triển toàn diện, từ khâu sáng tạo, sản xuất, phân phối đến tiêu dùng sản phẩm văn hóa.

Đặc biệt, cần chú trọng nâng cao năng lực quản trị văn hóa, đào tạo nhân lực chuyên sâu và đẩy mạnh chuyển đổi số trong các hoạt động sáng tạo. Khi thể chế vận hành hiệu quả, sáng tạo sẽ được khơi thông và CNVH Việt Nam sẽ đủ sức cạnh tranh trên thị trường khu vực và quốc tế.

Theo ThS Lại Thị Thanh Bình – Viện Thông tin Khoa học xã hội Việt Nam (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), những thách thức lớn hiện nay xuất phát từ di sản thể chế còn nặng tính hành chính, sự phân tán trong quản lý và khả năng thích ứng hạn chế trước các xu hướng mới. Để CNVH trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn, thể chế cần được định hình lại theo hướng: minh bạch và ổn định để tạo niềm tin; tích hợp liên ngành để khai thác thế mạnh tổng hợp; đồng thời linh hoạt và mở để khuyến khích sáng tạo, huy động nguồn lực xã hội và bắt kịp chuyển đổi số.

“Một khung thể chế như vậy không chỉ hỗ trợ sự vận hành hiệu quả của CNVH, mà còn góp phần khẳng định bản sắc văn hóa, nâng cao sức cạnh tranh quốc gia và củng cố sức mạnh mềm của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập toàn cầu. Hoàn thiện thể chế CNVH vì thế không đơn thuần là cải cách kỹ thuật, mà là một yêu cầu chiến lược nhằm kiến tạo nền tảng phát triển bền vững cho văn hóa và xã hội Việt Nam trong thế kỷ XXI” - bà Bình nói.

Ở góc độ doanh nghiệp trong lĩnh vực phát triển CNVH, ông Nguyễn Quốc Hoàng Anh - nhà sáng lập tổ chức Lên Ngàn cho rằng, cần sớm ban hành Luật Công nghiệp Văn hóa, quy định cụ thể về phân ngành, cơ chế tài trợ, đầu tư công - tư, ưu đãi thuế và các chỉ số đánh giá tác động xã hội. Đồng thời, thành lập cơ quan điều phối quốc gia về CNVH với chức năng liên ngành, liên cấp, phối hợp giữa Bộ VHTTDL với các bộ, ngành liên quan.

Bên cạnh đó, phát triển Quỹ đầu tư sáng tạo và di sản theo mô hình công - tư kết hợp, hỗ trợ nghệ sĩ độc lập, tổ chức sáng tạo và doanh nghiệp xã hội văn hóa. Cần tích hợp chỉ tiêu văn hóa vào quy hoạch và bất động sản, quy định tỷ lệ không gian sáng tạo trong dự án đô thị và khuyến khích yếu tố văn hóa bản địa trong thiết kế khu vực. Cuối cùng, chú trọng đào tạo nhân lực sáng tạo, phát triển các chương trình giám tuyển, quản trị và chính sách văn hóa trong hệ thống đại học, viện nghiên cứu.

CNVH không chỉ là lĩnh vực làm giàu cho quốc gia, mà còn là cách thức khẳng định vị thế và bản sắc dân tộc trong thế giới phẳng. Việt Nam đang có cơ hội vàng để bứt phá, song chìa khóa quyết định vẫn nằm ở một thể chế cởi mở, linh hoạt và kết nối đa ngành. Đó chính là nền tảng để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh cho phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

Phạm Sỹ