Hoàn thiện thể chế về quy hoạch phù hợp với chính quyền địa phương 2 cấp

Bên cạnh đó vẫn còn tồn tại không ít khó khăn, vướng mắc trong công tác lập quy hoạch, quản lý thực hiện quy hoạch và phát triển đô thị, nông thôn; quản lý đầu tư xây dựng, giải quyết các vấn đề về nhà ở, hạ tầng kỹ thuật và xã hội, môi trường, cũng như phát triển kinh tế - văn hóa gắn với đặc thù từng địa phương.

Tinh gọn, nâng cao hiệu quả

Tại Hội thảo với chủ đề "Quy hoạch và quản lý phát triển đô thị - nông thôn theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp" do Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam tổ chức mới đây, nhiều chuyên gia cho rằng, quá trình đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ và yêu cầu phát triển bền vững ngày càng trở nên cấp thiết, việc quy hoạch, xây dựng và quản lý đô thị, nông thôn và là nhiệm vụ không chỉ mang tính kỹ thuật mà còn là một nội dung quan trọng trong quản trị địa phương và tổ chức bộ máy hành chính Nhà nước.

Một góc thành phố Hà Nội. Ảnh: Thanh Hải

Hiện nay, công tác quy hoạch và quản lý phát triển không gian đô thị, nông thôn đang được triển khai thực hiện theo định hướng mới của Luật Quy hoạch và Luật Quy hoạch đô thị nông thôn, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, nâng cao chất lượng sống ở khu vực đô thị, nông thôn. Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp – gồm cấp tỉnh và cấp xã – là một cấu trúc tổ chức cho thấy những lợi thế về phân cấp, phân quyền, tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý trực tiếp và sát thực tế hơn, đồng thời bảo đảm tính linh hoạt trong điều hành và triển khai các chủ trương, chính sách phát triển đô thị.

Theo GS.TS Đỗ Hậu - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, việc chuyển đổi này đã làm thay đổi sâu sắc cấu trúc hành chính đô thị, thay đổi căn bản hệ thống quản lý quy hoạch và phát triển đô thị, theo đó có sự thay đổi về cách lập - thẩm định - phê duyệt - quản lý - giám sát quy hoạch xây dựng đô thị và nông thôn, cũng như cách điều phối quá trình phát triển đô thị. Việc loại bỏ cấp trung gian góp phần làm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước, phân câp, phân quyền mạnh mẽ hơn cho các địa phương, tiết kiệm thời gian và chi phí hành chính; nâng cao vai trò điều hành của cấp tỉnh. Các quyết sách quy hoạch được tập trung tại cấp tỉnh, từ đó bảo đảm tầm nhìn chiến lược và định hướng phát triển chung cho cả đô thị và nông thôn.

Sớm hoàn thiện thể chế

Theo các chuyên gia, thực tế triển khai cho thấy mô hình chính quyền địa phương 2 cấp còn tồn tại không ít khó khăn, vướng mắc. Theo Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam Trần Ngọc Chính, công tác phần quyền, phân cấp còn chưa rõ ràng. Cụ thể, các quy định pháp lý vẫn đang trong giai đoạn xây dựng bổ sung, chưa rõ phân định rõ vai trò giữa cấp tỉnh và cấp xã trong công tác quy hoạch, quy trình phối hợp - đặc biệt là về việc lập, phê duyệt, điều chỉnh và tổ chức thực hiện quy hoạch chi tiết tại địa phương. Cấp xã chưa có đủ năng lực pháp lý và tổ chức để lập quy hoạch hoặc điều chỉnh quy hoạch chi tiết xây dựng. Cấp tỉnh lại quá xa thực tiễn của địa phương. Mặc dù được phân cấp, phân quyền cho cấp xã, nhưng chưa có hướng dẫn chi tiết về thẩm quyền lập và điều chỉnh quy hoạch. Nhiệm vụ này vẫn chủ yếu thuộc thẩm quyền ở cấp tỉnh, gây mâu thuẫn và thiếu tính chủ động của cấp cơ sở. Việc thiếu cơ quan quản lý và phát triển đô thị khiến việc phê duyệt, kiểm tra, hướng dẫn quy hoạch ở xã bị gián đoạn hoặc chồng chéo.

Mặt khác, năng lực quản lý đô thị chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Theo đó, nguồn nhân lực chất lượng cao về quy hoạch, kiến trúc, hạ tầng... còn thiếu, đặc biệt ở cấp phường/xã; cơ chế tổ chức bộ máy của xã chưa được thiết kế để quản lý đô thị; thiếu công cụ quản lý hiện đại, dữ liệu quy hoạch chưa thống nhất và liên thông ví dụ như hệ thống cơ sở dữ liệu quy hoạch số, GIS, nền tảng quản lý đô thị thông minh... dẫn đến công tác quản lý thiếu hiệu quả.

Cũng theo ông Trần Ngọc Chính, việc thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đã và đang làm thay đổi lớn về cấu trúc của các đô thị hiện đang đóng vai trò là trung tâm cấp tỉnh, huyện nay trở thành đơn vị hành chính cấp cơ sở. Các tiêu chí phân loại đô thị và ranh giới phát triển đô thị theo các quy định hiện hành không còn phù hợp trong bối cảnh mới. Vai trò dẫn dắt, lan tỏa của đô thị chỉ tập trung vào các đô thị lớn, làm mất đi sự cân bằng trong toàn hệ thống đô thị đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 891/QĐ-TTg ngày 22/8/2024 “Quy hoạch hệ thống đô thị nông thôn quốc gia.

Vì vậy, cần xây dựng lại khái niệm về công tác quy hoạch, công tác quản lý quy hoạch, cán bộ làm công tác quy hoạch (phạm vi quyền hạn, trình độ), quy chuẩn bản đồ, kinh phí cho công tác lập quy hoạch… “Bên cạnh đó, cần nghiên cứu lập lại Quy hoạch tổng thể quốc gia, Quy hoạch vùng, sau đó đến các quy hoạch tỉnh. Đối với quy hoạch tỉnh, Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam cho rằng không nên có 2 quy hoạch, vừa quy hoạch kinh tế - xã hội, vừa quy hoạch đô thị và nông thôn, chỉ nên có 1 quy hoạch không gian nói chung. Các tỉnh không sáp nhập cũng cần lập lại quy hoạch do quan hệ đã thay đổi... Để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp thật sự phát huy hiệu quả trong lĩnh vực quy hoạch đô thị và nông thôn, đòi hỏi phải hoàn thiện thể chế, tăng cường năng lực chuyên môn và công cụ số – đồng thời đảm bảo cơ chế tham gia và minh bạch hóa quá trình lập và quản lý quy hoạch" - ông Trần Ngọc Chính cho hay.

Lại Tấn