Hoàng giáp Vũ Diệm - Người con núi Hồng làm rạng danh quê hương

Nằm dưới chân núi Hồng Lĩnh, làng Thổ Vượng (huyện Thiên Lộc) xưa, nay là thôn Đông Huề, xã Can Lộc trong những ngày cuối tháng 10 này trở nên rộn ràng.

Thời tiết se lạnh trong đợt gió mùa không ngăn nổi bước chân của người dân và con cháu dòng họ Vũ (Võ) khắp bốn phương tề tựu, mừng kỷ niệm 320 năm năm sinh Hoàng giáp Vũ Diệm - vị danh nhân có nhiều công lao đối với đất nước.

Một tiết mục khắc họa hình tượng Hoàng giáp Vũ Diệm, trong chương trình nghệ thuật kỷ niệm 320 năm năm sinh Hoàng giáp Vũ Diệm. Ảnh: tại lễ tổng duyệt chương trình vào chiều 23/10.

Theo các tư liệu lịch sử, Vũ Diệm (có tư liệu ghi là Võ Diệm, tên thuở nhỏ là Toại) sinh năm 1705, trong một gia đình có truyền thống khoa bảng. Cha ông là Vũ Tuyển, từng làm Tham nghị Hưng Hóa. Từ nhỏ, Vũ Diệm sớm bộc lộ tư chất thông minh, 13 tuổi đã nhiều lần tham gia và đỗ đầu các kỳ thi khảo hạch. Tuổi trẻ với tính cách phóng khoáng, ông nhiều lần tinh nghịch lẩn vào các trường thi làm bài hộ cho các sĩ tử. Sự việc bị phát giác, ông bị trách phạt cấm được đi thi. Về sau, ông ra kinh thành học.

Giai thoại kể lại, có ngày, ông làm luôn cả 12 bài luận đều đạt điểm cao nhất trong lớp sĩ tử, khiến tiếng đồn lan khắp kinh thành, ai cũng nể phục. Vì thế mới có câu “Bút Cấm Chỉ, sĩ Thiên Lộc”, hay câu “Tràng An tứ hổ” - Tràng An có 4 người học giỏi bậc nhất là Quỳnh, Tân, Lân, Toại (tức Vũ Diệm). Danh tiếng học giỏi của ông lan truyền vào triều đình, nhà vua đã xuống chỉ xóa lỗi cũ, cho phép Vũ Diệm tham gia các kỳ thi.

Năm 1729, ông đỗ Giải nguyên trong khoa thi Hương đầu tiên. 3 năm sau, ông lại đỗ đầu khoa Hoành Từ và được bổ chức Thị nội văn chức. Năm 1739, trong khoa thi Hội, ông trúng cả 3 trường, được xếp hạng Cập đệ, Đệ nhất giáp, Đệ Nhị danh (Bảng nhãn), song do vua phê nhầm, ông được phong Hoàng giáp. Sự nhầm lẫn đáng tiếc nhưng ông vẫn được sĩ phu đương thời kính phục.

Các quan giám khảo kì thi Hội cuối cùng thời phong kiến (1919). Ảnh: Tư liệu

Trên đường quan lộ, Vũ Diệm từng đảm nhiệm nhiều trọng trách như: Hàn Lâm thị thư, Đông các hiệu thư, Đông các đại học sĩ, Đốc đồng Kinh Bắc... Ông từng được triều đình sai cầm quân dẹp loạn ở Hải An, Quỳnh Lưu, lập công lớn, đồng thời nổi tiếng là vị quan liêm khiết, gần dân. Trong một lần trấn nhậm Nghệ An gặp bão lụt, ông ở lại huy động lực lượng ra sức giúp dân khơi kênh tháo úng, chống chọi với bão lụt suốt nhiều ngày đêm. Ghi nhớ công ơn của ông, Nhân dân tôn kính ca ngợi gọi là “Quan Hoàng”.

Năm 1746, khi vừa tròn 41 tuổi, Hoàng giáp Vũ Diệm đột ngột qua đời, để lại niềm tiếc thương sâu sắc. Vua truy phong ông là “Trụ quốc thượng trật, đặc tiến Kim tử vinh lộc đại phu, Hồng Lĩnh bá” và ban đôi câu đối ca ngợi công danh rạng rỡ của ông cho đất nước: “Tam khoa thủ tuyển, khai tiền lộ/Nhị giáp cao đề, khải hậu tri”. Lúc còn sống, ông cũng là người dẫn dắt con đường khoa cử cho nhiều sĩ tử, về sau đỗ đạt cao như: Tiến sĩ Nguyễn Công Hằng (Bắc Ninh), Đoàn Nguyên Thục (Sơn Nam)…

Con cháu dòng họ Vũ (Võ) tề tựu, cùng ôn lại truyền thống đáng tự hào về dòng tộc và tiền nhân, nhân dịp kỷ niệm 320 năm năm sinh Hoàng giáp Vũ Diệm (1705-2025), tại nhà thờ ông, ở thôn Đông Huề (xã Can Lộc).

Sau khi Hoàng giáp Vũ Diệm mất, Nhân dân nhiều vùng quê nơi ông từng đến nhậm chức đã lập đền thờ. Tại quê nhà, ông được thờ ở 3 ngôi đền/nhà thờ, nay còn 1 nằm trong quần thể nhà thờ họ Vũ ở thôn Đông Huề (xã Can Lộc).

Thời gian qua, nhà thờ Hoàng giáp Vũ Diệm không ngừng được con cháu dòng họ tôn tạo ngày một khang trang. Năm 2005, UBND tỉnh đã xếp hạng Nhà thờ Vũ Diệm là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh, ghi nhận một nhân cách, một tài năng lỗi lạc - người con của quê hương núi Hồng, sông La.

Nhà thờ Vũ Diệm được UBND tỉnh xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2005.

Phát huy di sản Hoàng giáp Vũ Diệm để lại, các thế hệ đời sau của dòng họ Vũ không ngừng phấn đấu học tập, lao động cống hiến xây dựng và bảo vệ đất nước. Theo nhà nghiên cứu Võ Hồng Huy (trong bài viết in trong sách Danh nhân Hà Tĩnh, tập 1, NXB Đại học Vinh ấn hành năm 2013), thời phong kiến, dòng họ Vũ tại đây đã đóng góp 5 vị đỗ đại khoa, gồm: 1 Hoàng giáp, 2 Tiến sĩ và 2 Phó bảng; về võ có 15 vị đỗ Tạo sĩ, Đồng Tạo sĩ (tương đương Tiến sĩ và Phó bảng). Ngày nay, con cháu họ Vũ tại làng Thổ Vượng vươn ra mọi miền, phát triển, có nhiều người đỗ đạt cao, giữ nhiều vai trò quan trọng, không ngừng cống hiến, xây dựng đất nước.

Ông Vũ Đường (78 tuổi, hậu duệ đời thứ 16 dòng họ Vũ, tại thôn Đông Huề) bày tỏ: “Chúng tôi luôn tự hào về truyền thống của dòng tộc và các vị đã có nhiều công lao to lớn giúp nước, giúp dân. Ngày nay, các giá trị di sản ấy luôn được con cháu dòng họ kế thừa phát huy, lấy làm động lực để nỗ lực học tập, cống hiến cho đất nước”.

Các con đường từ trung tâm xã Can Lộc đến thôn Đông Huề rực rỡ sắc cờ chào mừng lễ kỷ niệm 320 năm năm sinh Hoàng giáp Vũ Diệm (1705-2025).

Trong không khí Nhân dân Hà Tĩnh đang tập trung thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XX, việc Tỉnh ủy, UBND tỉnh và UBND xã Can Lộc trang trọng tổ chức lễ kỷ niệm 320 năm năm sinh Hoàng giáp Vũ Diệm (1705-2025) càng trở nên ý nghĩa.

Lễ kỷ niệm không chỉ tôn vinh cuộc đời và công lao, sự nghiệp của Hoàng giáp Vũ Diệm mà còn khơi dậy lòng tự hào về truyền thống văn hóa quê hương, đất nước trong cán bộ, đảng viên và Nhân dân. Qua đó, tạo động lực thúc đẩy các phong trào thi đua yêu nước, ra sức xây dựng quê hương ngày càng phát triển.

Thiên Vỹ