Hoạt chất thanh nhiệt, giải độc từ cây Lưỡi mèo tai chuột
Phân lập các hợp chất flavonoid từ cây Lưỡi mèo tai chuột có tác dụng thanh nhiệt, giải độc là nghiên cứu của TS Mã Chí Thành và cộng sự.
Hình thái bên ngoài của loài Lưỡi mèo tai chuột.
Xác định thành phần hóa học, tác dụng dược lý
Theo nhóm nghiên cứu Trường Đại học Y Dược TPHCM, Việt Nam là quốc gia nằm trong vùng nhiệt đới ẩm gió mùa, do đó nguồn tài nguyên động thực vật phát triển rất phong phú và đa dạng. Việc sử dụng thảo dược để phòng và điều trị bệnh đã được người dân sử dụng từ lâu đời, được ghi chép trong nhiều tài liệu cũng như những kinh nghiệm dân gian.
TS Mã Chí Thành cho biết, dương xỉ (Polypodiophyta) là một ngành lớn, đa dạng và phong phú, thích hợp phát triển ở những nơi có khí hậu nóng ẩm như Việt Nam. Mặc dù vậy, trong nước vẫn chưa có nhiều nghiên cứu về cả thành phần hóa học cũng như tác dụng dược lý của các loài thuộc ngành dương xỉ. Trong đó, các tác dụng đáng chú ý của một số loài dương xỉ như chống oxy hóa, kháng khuẩn, kháng viêm,…
Một số loài thuộc chi Pyrrosia (như P. lingua, P. petiolosa, P. serpens, P. linearifolia) đã được nghiên cứu nhiều nhưng loài Pyrrosisa lanceolata (Lưỡi mèo tai chuột) chưa có nhiều tài liệu nghiên cứu, cả về thành phần hóa học cũng như tác dụng dược lý.
Nhóm nghiên cứu thực hiện đề tài nhằm bước đầu tìm hiểu thêm về thành phần hóa học, tạo tiền đề cho các nghiên cứu về tác dụng dược lý của dược liệu này, góp phần phát triển cây thuốc sẵn có của dân tộc.
Mục tiêu chính của đề tài là xác định một số đặc điểm thực vật học của cây Lưỡi mèo tai chuột; phân tích sơ bộ thành phần hóa thực vật; chiết xuất dược liệu; phân lập các hợp chất từ dược liệu; xác định cấu trúc hóa học các hợp chất phân lập được.
Theo đó, nhóm nghiên cứu đã xác định được một số đặc điểm thực vật học của dược liệu Lưỡi mèo tai chuột bằng phương pháp quan sát hình thái, vi phẫu, soi bột dược liệu dưới kính hiển vi quang học; phân tích sơ bộ thành phần hóa thực vật bằng phương pháp Ciuley cải tiến: Xác định nhóm hợp chất polyphenol là thành phần chủ yếu trong dược liệu này.
Lưỡi mèo tai chuột còn được gọi là Ráng hỏa mạc thon, cây mọc phổ biến ở các miền núi trung du và đồng bằng, thường bám trên các cây gỗ hay bất kỳ cây gì có bề mặt ẩm ướt, trên các vách đá, bờ mương, mái nhà hay tường.
Ở Việt Nam, cây phân bố rất rộng, từ các vùng đồng bằng, đồi đến núi thấp trong khắp cả nước (Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Hòa Bình, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Bà Rịa - Vũng Tàu - Côn Đảo).
Kháng viêm, thanh nhiệt, giải độc
Về tác dụng dược lý (tác dụng kháng viêm), phân tích sơ bộ thành phần hóa học của Lưỡi mèo tai chuột nhận thấy có sự xuất hiện các hợp chất terpenoid, flavonoid và tannin. Flavonoid ức chế trực tiếp con đường lipooxygenase trong quá trình viêm, từ đó ức chế quá trình sinh tổng hợp eicosanoids và quá trình kích hoạt các gốc tự do.
Trong y học cổ truyền, Lưỡi mèo tai chuột có vị chát, tính mát, tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, lợi tiểu, được dùng để chữa viêm tuyến mang tai (tuyến nước bọt), tràng nhạc, điều trị viêm đường tiết niệu, chữa trẻ em suy dinh dưỡng, bụng ỏng, lưng eo, thường đi ra phân xanh, chữa rắn cắn,...
TS Mã Chí Thành cho biết, nhóm đã tiến hành chiết xuất, phân tách cao phân đoạn: Chiết ngấm kiệt 2,4kg dược liệu khô Lưỡi mèo tai chuột với cồn 80% , cô quay dưới áp suất giảm, chiết phân bố lỏng – lỏng với các dung môi có độ phân cực tăng dần thu được lần lượt 66,3g cao n-hexan (PLH), 15,3g cao EtOAc (PLE), 64,9g cao n-BuOH (PLB) và 289,2g cao nước (PLW).
Các hợp chất từ dược liệu được phân lập bằng kỹ thuật sắc ký cột nhanh phân tách cao PLE thành 17 phân đoạn, bằng các kỹ thuật sắc ký cột cổ điển, sắc ký rây phân tử, kết tinh trong dung môi thích hợp.
Kết quả đã phân lập được 12 chất từ các phân đoạn của cao EtOAc. Các chất đã phân lập được kiểm tra độ tinh khiết bằng sắc ký lớp mỏng, kết quả cho thấy các chất này đều tinh khiết.
Nhóm nghiên cứu cũng xác định cấu trúc hóa học của các hợp chất phân lập được. Đây là các hợp chất lần đầu tiên được phân lập ở loài này. Kết quả của đề tài góp phần bổ sung tư liệu về đặc điểm thực vật, vi học và thành phần hóa học của loài Dương xỉ Lưỡi mèo tai chuột thu hái tại TPHCM.
Đồng thời xây dựng phương pháp chiết xuất và phân lập các hợp chất chính trong loài Lưỡi mèo tai chuột - một nguyên liệu phổ biến trong tự nhiên ở nước ta, làm tiền đề cho các nghiên cứu sâu hơn về dược liệu này. Qua đó giúp nâng cao chất lượng dược liệu, tránh nhầm lẫn trong sử dụng, khai thác nguồn nguyên liệu có sẵn để điều trị các bệnh liên quan.
