'Hồi cố vọng lai' - cuộc đối thoại giữa truyền thống và đương đại

1. Triển lãm "Hồi cố vọng lai" không chỉ là một tập hợp các tác phẩm, mà là một "bản đồ thời gian" và "bản đồ không gian" của nghệ thuật Việt Nam đương đại. Nó cho thấy cách ba nghệ sĩ, mỗi người xuất phát từ một miền đất khác nhau, đã đồng thời tiếp nhận ảnh hưởng bên ngoài và khai thác ký ức, chất liệu, và biểu tượng bản địa.

Họ là ba họa sĩ đồng niên, cùng tốt nghiệp hệ Sơ Trung 7 năm và Đại học 5 năm của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam - mỗi người đến từ một vùng đất khác nhau, với những trải nghiệm khác nhau, lại cùng mang theo ký ức, chất liệu và những biểu tượng bản địa để kiến tạo nên những thế giới quan nghệ thuật độc đáo.

Các tác giả tại triển lãm “Hồi cố vọng lai”.

Họa sĩ Đào Minh Tri, lớn lên ở Hà Nội và định cư tại TP. Hồ Chí Minh từ năm 1976. Ông giới thiệu các tác phẩm lấy hình tượng người - cá làm trung tâm: vừa trữ tình, vừa siêu thực, vừa phản ánh mối quan hệ con người - thiên nhiên - vũ trụ. Các biểu tượng trong tranh ông vừa phản ánh lịch sử, vừa mở ra một vũ trụ quan, nơi thời gian và sự sống được cảm nhận xuyên suốt, đồng thời minh chứng cho khả năng hội nhập biểu tượng dân gian vào ngôn ngữ hiện đại mà không mất đi tính bản địa.

Một số tác phẩm của họa sĩ Đào Minh Tri tại triển lãm.

Kỹ thuật của Đào Minh Tri đa dạng: sơn dầu, bột màu, sơn mài, nơi các lớp màu và vết bút thể hiện tính biểu hiện, kết hợp quy ước hình học và trang trí dân gian, tạo ra một sự cân bằng giữa biểu hiện cá nhân và truyền thống.

Họa sĩ Lý Trực Sơn từ Huế phát triển một vũ trụ trừu tượng từ đất - chất liệu khởi nguyên vừa trần tục vừa thiêng liêng. Nhưng trước khi đến với đất, đá, cát, cỏ cây, ông đã có một hành trình sâu đậm với sơn mài truyền thống Việt Nam, đặc biệt là sơn ta.

Với ông, sơn mài không chỉ là kỹ thuật, mà là một chất liệu tư tưởng - nơi độ dày của thời gian, ánh sáng nội tại và quá trình mài - khảm - phủ trở thành công cụ khai mở một ngôn ngữ trừu tượng độc đáo. Những lớp sơn, vết mài, vết nứt và ánh kim trong tranh ông không còn là thủ pháp kỹ thuật, mà trở thành những ký hiệu thị giác của cảm xúc, tiềm thức và chiều sâu thời gian. Đây là sự tiếp nối tinh thần Việt, nhưng đồng thời mang dáng dấp của một ngôn ngữ toàn cầu - nơi truyền thống được chuyển hóa qua lăng kính cá nhân và tư duy hiện đại.

Còn Ca Lê Thắng, từ Bến Tre mang đến một mạch nguồn sáng tạo mang đậm dấu ấn Đồng bằng sông Cửu Long. Những dòng sông, mùa nước nổi và cảnh quan phù sa không chỉ là đề tài, mà trở thành một cơ thể sống, nơi nghệ thuật ghi nhận mối quan hệ giữa con người, thiên nhiên và thời gian. Chuỗi tranh “Mùa nước nổi 2025” mở rộng không gian ký ức và hiện tại, vừa ghi lại nhịp điệu thiên nhiên, vừa thể hiện tính thi ca và chất thơ của miền sông nước.

Trong tranh “Ca Lê Thắng”, dòng sông không chỉ là biểu tượng, mà là một ký hiệu chuyển động, một mạng lưới sinh thái - xã hội - tâm thức, nơi lịch sử địa phương hội nhập vào tri thức mỹ thuật hiện đại. Sự mềm mại, linh hoạt của màu sắc và bố cục trong tranh ông cũng phản ánh khả năng "dịch chuyển" của nghệ thuật Việt Nam, nơi trải nghiệm địa phương tiếp nhận ngôn ngữ toàn cầu mà vẫn giữ được chất bản địa.

Họa sĩ Lương Xuân Đoàn - Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam phát biểu tại Lễ khai mạc: "Ba ngôn ngữ hội họa, ba cá tính riêng biệt, nay đồng hiện trong một không gian để tạo nên một dấu mốc đầy ý nghĩa cho lịch sử mỹ thuật Việt Nam".

Giám tuyển Đỗ Tường Linh nhận định: "Không gian triển lãm đặt câu hỏi về di sản và sự tiếp nối: nghệ thuật Việt Nam hiện đại và đương đại không chỉ là bản sao của trào lưu quốc tế, mà là kết quả của quá trình "dịch chuyển, lai ghép và thích nghi".

2. Có thể nói, ba tác giả, bằng hành trình sáng tạo của mình đã góp phần định vị bức tranh mỹ thuật Việt đương đại. Cũng từ hành trình sáng tạo của ba họa sĩ đã soi chiếu và gợi mở một khung cảnh rộng hơn của Mỹ thuật Việt Nam hiện đại.

Tại cuộc trò chuyện nghệ thuật "Hồi cố vọng lai" nhân dịp triển lãm, các tác giả đã chia sẻ về hành trình sáng tạo của họ. Có thể nói, nền tảng đào tạo tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương - một môi trường hàn lâm với nhiều khuôn khổ và thách thức từ bối cảnh lịch sử, nhưng cũng chính từ đó đã khơi dậy khát vọng sáng tạo và nhu cầu khẳng định cá tính nghệ thuật riêng.

Từ mong mỏi của Victor Tardieu - Hiệu trưởng đầu tiên của trường - trong việc hướng nghệ sĩ Việt Nam tìm về giá trị thẩm mỹ truyền thống, mỗi người đã tìm cho mình một con đường: vừa kế thừa tinh thần hậu Đông Dương, vừa khẳng định bản sắc độc lập. Giám tuyển Vũ Huy Thông cũng đã khái quát định hướng này như một hành trình từ mô phỏng hiện thực, đến cách điệu và trang trí, rồi vượt thoát khuôn mẫu để kết tinh trong tính biểu tượng, tạo nên phong cách độc đáo của từng nghệ sĩ.

Hội họa sơn mài trừu tượng của họa sĩ Lý Trực Sơn.

Buổi trò chuyện cũng gợi mở về tác động của bối cảnh lịch sử và trải nghiệm cá nhân trong việc định hình căn tính nghệ thuật. Họa sĩ Ca Lê Thắng chia sẻ về thời niên thiếu khi có điều kiện tiếp cận sớm với nguồn tư liệu quý về nghệ thuật thế giới trong Thư viện Khoa học xã hội đã nuôi dưỡng trong ông một thẩm mỹ riêng. Thực hành của ông chịu ảnh hưởng từ 21 năm sinh sống và làm việc tại Hà Nội, là sự tổng hòa của chất phóng khoáng của miền Nam và sự tế nhị của miền Bắc.

Họa sĩ Lý Trực Sơn hồi tưởng về những bài học đúc kết từ nền tảng học thuật, kết hợp với những trải nghiệm thực tiễn trong quân ngũ cũng như thời gian sống ở nước ngoài, để dần hình thành nên phong cách trừu tượng riêng biệt với bảng màu tinh giản và những biểu tượng độc đáo. Họa sĩ Thành Chương, với cá tính mạnh mẽ và sự hậu thuẫn từ gia đình, đã sớm được khuyến khích đi theo lối riêng; ngôn ngữ tạo hình cách điệu, dứt khoát cùng bảng màu đậm chất dân gian đã trở thành dấu ấn đặc biệt của họa sĩ.

Nhà điêu khắc Đào Châu Hải, với hơn hai thập kỷ gắn bó trong công tác giảng dạy tại Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, nhấn mạnh rằng: để đi được đường dài, các nghệ sĩ cần chuẩn bị hành trang gồm nhiều yếu tố như tri thức thẩm mỹ, ý tưởng nghệ thuật, điều kiện vật chất…, nhưng quan trọng hơn nữa là một tâm thế dũng cảm, sẵn sàng đi đến cùng với lựa chọn của chính mình.

Các họa sĩ gạo cội chia sẻ rằng, những họa sĩ trẻ: hãy vẽ nhiều, kiên định với đề tài, khai thác đến tận cùng, và quan trọng nhất là chân thành với chính mình. Trên tinh thần "nhìn lại" để thấy "tương lai", cuộc hội ngộ của các nghệ sĩ gạo cội đã trở thành một dấu mốc quan trọng, để khán giả hiểu hơn về những bước đường nghệ thuật đã dẫn đến diện mạo mỹ thuật đương đại Việt Nam hôm nay, đồng thời gợi mở những khả thể cho ngày mai.

"Hồi cố vọng lai" không chỉ là lời tri ân hành trình sáng tạo của ba nghệ sĩ gạo cội, mà còn là một thử nghiệm thị giác và lý thuyết, đặt câu hỏi về bản sắc nghệ thuật Việt Nam trong đối thoại với toàn cầu: một sự "nhìn lại" để thấy "tương lai". Tinh thần lao động nghệ thuật nghiêm cẩn và sức sáng tạo bền bỉ của các họa sĩ chắc chắn sẽ là một nguồn động lực lớn cho thế hệ trẻ kế cận.

Mỹ Hiền