Liên minh cà phê Việt Nam - Thế giới: Dấu mốc hoạch định tương lai

Sự kiện đã thu hút nhiều tham luận của các nhà quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp, đại diện cộng đồng doanh nhân cà phê toàn cầu, cùng nhau nhìn nhận, kết nối và kiến tạo tương lai bền vững cho ngành cà phê Việt Nam và thế giới.

Viễn cảnh “nguy” và “cơ” đan xen

Thay mặt Hiệp hội cà phê và ca cao Việt Nam, ông Nguyễn Nam Hải – Chủ tịch Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam, đã đưa ra những dự báo ngành hàng cà phê Việt Nam và toàn cầu. Theo ông, tình hình chính trị thế giới ngày càng nhiều bất ổn với những căng thẳng về chính trị và xung đột lan rộng, nền kinh tế toàn cầu đang đối mặt với những áp lực lớn chưa từng có. Chiến tranh và cấm vận làm đảo lộn dòng chảy thương mại, chuỗi cung ứng và gây biến động nghiêm trọng đến thị trường năng lượng và tài chính.

Hoa Kỳ đã áp thuế đối ứng lên toàn bộ các nước có giao dịch thương mại, trong đó có mặt hàng cà phê của các nước sản xuất cà phê hàng đầu như: Brazil, Việt Nam, Columbia, Indonesia… Tình hình biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, niên vụ 2023-2024 nắng nóng, khô hạn kéo dài đã ảnh hưởng lớn đến năng suất sản lượng cà phê ở các vùng nguyên liệu toàn cầu như các vùng Arabica của Brazil, Robusta của Việt Nam.

Niên vụ 2024-2025 vừa qua, tuy thời tiết tương đối thuận lợi cho sự phát triển của cây cà phê nhưng trong thời điểm hiện tại Việt Nam vừa trải qua nhiều cơn bão liên tiếp kéo dài tạo ra mưa lũ gây thiệt hại rất lớn về người, tài sản. Nhiều vườn cây cà phê, cao su và cây công nghiệp dài ngày, gãy đổ, tiến độ thu hoạch chậm lại.

Quy định về chống phá rừng và gây suy thoái rừng (EUDR) của EU ban hành và có hiệu lực từ 6/2023 với mục tiêu chính là bảo vệ rừng, bảo vệ thiên nhiên, hạn chế tối đa sự ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đối với cây trồng trong đó có cây cà phê. Chỉ cho phép nhập khẩu và lưu thông các sản phẩm không gây ra nạn phá rừng hoặc suy thoái rừng. Sau ngày 31/12/2020. Quy định này tuy đã được hoãn 1 năm đến 31/12/2025 nhưng vẫn còn nhiều bất cập.

Ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội cà phê-ca cao Việt Nam

Ngày 25/11/2025 Nghị viện châu Âu đã bỏ phiếu thông qua nghị quyết hoãn triển khai EUDR cho doanh nghiệp lớn đến 30/12/2026 và doanh nghiệp vừa và nhỏ đến 30/06/2027 và đơn giản hóa thủ tục khai báo. Nghị viện và Hội đồng châu Âu đã đạt được thỏa thuận về việc sửa đổi và sẽ công bố chính thức trên công báo EU vào cuối tháng 12/2025. Ngay cả khi thời gian này bị trì hoãn, các nghĩa vụ cốt lõi vẫn được duy trì, sản phẩm phải không bị phá rừng, được sản xuất hợp pháp và có thể truy xuất nguôn gốc.

Theo ông Lương Văn Tự, Chủ tịch Hiệp hội Thông tin Tư vấn Kinh tế Thương mại Việt Nam, trong số các nước sản xuất và tiêu thụ hàng cầu thế giới hiện nay, Braxin dẫn đầu với 2,8 triệu tấn, Việt Nam: 1,8 triệu tấn. Trong các tỉnh canh tác cà phê, Lâm Đồng là tỉnh có diện tích trồng cà phê lớn nhất ước tính khoảng 327.000 ha, đạt sản lượng cà phê lớn nhất cả nước, đóng vai trò quan trọng trong kinh tế nông nghiệp tỉnh và xuất khẩu. Trong 25 năm tới, để Việt Nam giữ vị trí thứ 2, đưa kinh ngạch đạt hơn 10 tỷ USD; phải đẩy năng suất, tăng chế biến sâu, giảm xuất khẩu thô, chú trọng “năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng”. Từ cấp vĩ mô, Việt Nam cần đẩy mạnh ngoại giao về kinh tế, bàn thảo với các đối tác quốc tế, gỡ rào cản thương mại cho cà phê Việt.

Dự báo cà phê Việt Nam đến 2050 và những đột phá chiến lược

Theo số liệu của Tổng Cục thống kê 2025 thì diện tích cà phê Việt Nam khoảng trên 720.000 ha. Trong đó 93% diện tích trồng cà phê Robusta tập trung chủ yếu ở các tỉnh Tây Nguyên và một số tỉnh miền Đông Nam bộ, khoảng hơn 6% diện tích trồng cà phê Arabica tập trung ở các tỉnh miền núi phía Bắc (Sơn La, Điện Biên), Lâm Đồng, Quảng Trị. Một số diện tích trồng cà phê mít (Liberica hoặc Excelsa).

Tổng sản lượng cà phê của Việt Nam trong niên vụ 2024-2025 gần 30 triệu bao (tương đương gần 1,8 triệu tấn) hơn 9% so với mức 26,79 triệu bao trong niên vụ 2023-2024. Giá cà phê tăng cao trong gần 3 năm qua nên tăng thu nhập cho người nông dân, khuyến khích người nông dân tăng đầu tư, chăm sóc vườn cây, tái canh vườn cây với giống mới chịu hạn, cho năng suất và chất lượng cao.

Những chia sẻ của các chuyên gia

Xuất khẩu cà phê toàn niên vụ trên 1,5 triệu tấn và kim ngạch xuất khẩu trên 8,4 tỷ USD, tăng 1,8% về số lượng và tăng 55,5% về kim ngạch so với niên vụ 2023-2024. Đây là mức kim ngạch cao nhất trong các niên vụ từ trước đến nay. Tuy vậy, trong tổng số lượng cà phê xuất khẩu thì xuất khẩu cà phê nhân sống vẫn chiếm tỷ lệ chủ yếu 91%.

Số lượng cà phê để chế biến các sản phẩm chế biến sâu như cà phê hòa tan, cà phê rang xay xuất khẩu còn rất thấp nên giá trị gia tăng mang lại của ngành cà phê Việt Nam vẫn chưa cao. Nhiều thương hiệu như: Trung Nguyên, L’amant, K+, Intimex, Simexco, King Coffee…phát triển mạnh trong những năm gần đây nhưng vẫn chưa tương xứng với tiềm năng là nước có sản lượng và số lượng xuất khẩu đứng thứ 2 trên thế giới. Người tiêu dùng cà phê trên thế giới hầu như chưa biết nhiều đến cà phê Việt Nam. Tiêu thụ nội địa niên vụ vừa qua tăng cao nhưng chưa được như kỳ vọng.

Đến năm 2050, phát triển ngành cà phê Việt Nam cần có lộ trình theo hướng bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu. về sản xuất, bên cạnh ổn định diện tích cà phê khoảng 600.000 ha, cần nghiên cứu và phát triển giống cà phê chịu hạn, sâu bệnh để phù hợp với khí hậu thay đổi, duy trì tái canh thường xuyên. Các bộ ngành, địa phương doanh nghiệp phối hợp định hướng cho bà con thực hiện quy trình sản xuất theo hướng bền vững, có chứng nhận RA (Rainforest), 4C Organic. Phát triển hệ thống canh tác tái sinh để bảo tồn đất, giữ độ ẩm, thải carbon thấp. Vườn cây cà phê phải có cây che bóng.

Chuyển đổi từ mô hình sản xuất nâng cao năng suất, chất lượng cà phê, tập trung sản xuất cà phê Robusta đặc sản, chất lượng cao (Fine Quality Robusta). Số hóa chuỗi giá trị cà phê quốc gia, gắn mã định danh vùng sản xuất – GPS- nhật ký sản xuất nông hộ, truy suất nguồn gốc tuân thủ đầy đủ các yêu cầu của thị trường nhập khẩu.

Về chế biến, cần có chiến lược giảm xuất khẩu cà phê nhân thô, phối hợp với Công ty đối tác Xuyên thái Bình Dương (TPP) và Hiệp hội Cà phê đặc sản toàn cầu (SCA) xây dựng và quảng bá thương hiệu cà phê Robusta Việt Nam, xây dựng bộ tiêu chuẩn quốc gia cho Robusta chất lượng cao.

Mục tiêu hằng năm số lượng cà phê giành cho chế biến tạo ra các sản phẩm chế biến sâu như: cà phê hòa tan rang xay phải đạt trên 20% tổng sản lượng cà phê cả nước, để tạo giá trị gia tăng cao. Tăng xuất khẩu cà phê chế biến sâu với các thương hiệu gắn với vùng trồng và lịch sử của địa phương.

Để đa dạng hóa thị trường, ngoài xuất khẩu sang Châu Âu hiện là thị trường lớn nhất của cà phê Việt Nam, chiếm gần 50% tổng lượng cà phê xuất khẩu của cả nước, cần mở rộng các thị trường khác như: châu Á, Trung Quốc, Trung Đông để giảm sự phụ thuộc vào thị trường truyền thống.

Bà Lê Hoàng Diệp Thảo, CEO King Coffee

GCA - “những người bạn” đồng hành trách nhiệm

Ghi nhận nỗ lực của Ban tổ chức lễ hội trong việc công bố Liên minh Cà phê Việt Nam –-Thế giới (GCA), các đại biểu đã nhấn mạnh vai trò của GCA trong kết nối Việt Nam với mạng lưới cà phê toàn cầu, tham gia dẫn dắt, biến thách thức thành cơ hội.

Theo phân tích của bà Lê Hoàng Diệp Thảo, CEO King Coffee, đến năm 2025, nếu không hành động, thế giới có nguy cơ thiếu hụt nguồn cung lên đến 50 triệu bao cà phê mỗi năm vào thập kỷ 2030, theo báo cáo của Tổ chức Cà phê Quốc tế (ICO). Đây không chỉ là vấn đề kinh tế, mà còn là vấn đề xã hội và môi trường.

Bên bàn tròn hội thảo, bà Lê Hoàng Diệp Thảo, ông Phạm S. Nguyên Phó Chủ tịch tỉnh Lâm Đồng, ông Phan Nguyễn Hoàng Tân, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Lâm Đồng… cùng các chuyên gia đã thảo luận. Các bên đồng quan điểm cho rằng: cần có những giải pháp cho cam kết "Cà phê Xanh 2050" – một chương trình toàn cầu do GCA dẫn dắt, nhằm giảm phát thải carbon 50% trong chuỗi cung ứng vào năm 2030 và đạt trung lập carbon vào 2050.

Điều này bao gồm hỗ trợ nông dân chuyển đổi sang nông nghiệp hữu cơ, sử dụng giống cây kháng hạn hán và tưới tiêu thông minh. Việt Nam có thể dẫn đầu bằng cách mở rộng mô hình "Cà phê Bền vững Buôn Ma Thuột", hợp tác với các đối tác như Nestlé và Starbucks để chứng nhận Rainforest Alliance cho 100% sản lượng xuất khẩu.

Bên cạnh đó, cần phải tích hợp AI và blockchain để theo dõi nguồn gốc cà phê từ hạt giống đến tách cà phê, đảm bảo minh bạch và giảm lãng phí. Hãy tưởng tượng một nền tảng toàn cầu nơi nông dân Việt Nam có thể dự báo thời tiết qua app di động, tối ưu hóa thu hoạch và tiếp cận thị trường trực tiếp. Đến 2050, công nghệ sẽ giúp ngành cà phê trở thành mô hình kinh tế số, tăng giá trị gia tăng lên gấp đôi.

GCA cần xây dựng "Quỹ Hỗ trợ Nông dân Toàn cầu" với ngân sách 1 tỷ USD từ các doanh nghiệp lớn, nhằm nâng cao thu nhập cho nông dân lên ít nhất 50% so với hiện tại. GCA nên thúc đẩy các hiệp định thương mại công bằng, như mở rộng chương trình Fair Trade cho robusta Việt Nam, giúp giảm nghèo và thúc đẩy bình đẳng giới trong ngành.

Việt Nam, với lợi thế là "Vương quốc Cà phê Robusta", có vai trò then chốt trong chiến lược toàn cầu, cần xây dựng tầm nhìn 2050, hướng tới mục tiêu tăng kim ngạch từ 4 tỷ USD hiện nay lên 10 tỷ USD, xây dựng thương hiệu quốc gia "Vietnam Coffee Excellence", thúc đẩy du lịch cà phê và sản phẩm cao cấp như cà phê hòa tan, specialty coffee, đạt 20% sản lượng dành cho thị trường cao cấp, giảm phụ thuộc vào xuất khẩu thô và tạo việc làm cho 5 triệu lao động.

CTV An An/VOV.VN