Hơn mê, nguy kịch tính mạng vì cơn hen không kiểm soát

Nhờ sự điều trị tích cực của khoa Nội hô hấp, Bệnh viện Nhân dân Gia Định, ông N.V.D (50 tuổi, ngụ tại TP HCM) đã rơi vào tình trạng hôn mê, nguy kịch tính mạng vì cơn hen không kiểm soát đã may mắn qua cơn nguy kịch và xuất viện an toàn.

Chỉ dùng thuốc giãn phế quản để cắt cơn, bỏ qua thuốc dự phòng. Trường hợp này một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về thói quen lạm dụng thuốc cắt cơn, coi nhẹ điều trị dự phòng ở nhiều người bệnh hen hiện nay.

Ông N.V.D nhập viện Bệnh viện Nhân dân Gia Định trong tình trạng hôn mê, tím tái. Ông phải đặt ống thở (ống nội khí quản) và hỗ trợ thở máy tại phòng Hồi sức tích cực, khoa Nội hô hấp. Với chẩn đoán cơn hen đe dọa tính mạng, ông D. được điều trị bằng thuốc kháng viêm, kháng sinh và giãn phế quản liều cao.

Tuy nhiên, do tình trạng co thắt đường thở kém đáp ứng với thuốc, ông D. có nguy cơ tử vong do phổi không thể trao đổi được khí. Rất may mắn, sau 7 ngày điều trị, tình trạng hô hấp của ông đã dần cải thiện, được rút ống thở, tập phục hồi hô hấp, vận động và sau đó xuất viện an toàn.

Về quá trình điều trị trước khi nhập viện, ông D. cho biết đã được chẩn đoán hen phế quản 5 năm nay nhưng do công việc bận rộn nên không tái khám và điều trị thường xuyên. Ông thường mua sẵn bình thuốc xịt cắt cơn và chỉ sử dụng khi khó thở.

Gần đây, do thường xuyên lên cơn ho, khò khè nên ông tăng số lần dùng thuốc cắt cơn, thậm chí sử dụng cả khi không khó thở. Không chỉ riêng ông D., tình trạng lạm dụng thuốc cắt cơn, coi nhẹ thuốc ngừa cơn vẫn còn phổ biến ở nhiều người bệnh hen hiện nay.

Nhiều người cho rằng việc dùng thuốc dự phòng hằng ngày khi đang khỏe mạnh là không cần thiết và tốn thời gian. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát hen tốt, người bệnh dễ rơi vào cơn hen nguy kịch, khiến quá trình điều trị tốn kém hơn cả về thời gian lẫn sức khỏe.

Bệnh nhân nguy kịch do lạm dụng thuốc cắt cơn hen - Ảnh BVCC

Hen phế quản (suyễn) tuy là một bệnh mạn tính nhưng nếu người bệnh tuân thủ tái khám, sử dụng thuốc đúng theo chỉ định của bác sĩ sẽ kiểm soát được bệnh và đạt được chất lượng cuộc sống tương tự người khỏe mạnh.

Cơ chế bệnh chính trong hen thường do tình trạng viêm mạn tính đường thở, dẫn đến đường thở dễ bị kích thích, co thắt khi tiếp xúc với các tác nhân môi trường. Từ đó, chúng ta có thể thấy điều trị quan trọng nhất trong hen là phải kiểm soát được tình trạng viêm này.

Có 2 loại thuốc hít/xịt chính trong điều trị hen là thuốc ngừa cơn và thuốc cắt cơn. Trong đó thuốc ngừa cơn là quan trọng nhất, việc lạm dụng thuốc cắt cơn sẽ chỉ làm nặng hơn bệnh.

Thuốc ngừa cơn là thuốc dùng hàng ngày, đều đặn. Thuốc chứa thành phần kháng viêm dạng hít giúp giảm viêm và làm giảm tính nhạy cảm của phế quản với các tác nhân gây kích thích như: bụi, khói, tác nhân gây dị ứng… Từ đó kiểm soát được triệu chứng bệnh và làm giảm nguy cơ xảy ra các cơn hen cấp, ngay cả khi người bệnh không có triệu chứng gì.

Người bệnh phải dùng thuốc ngừa cơn đều đặn theo chỉ dẫn của bác sĩ, không được tự ý ngừng dù có thể chưa thấy triệu chứng gì vì thuốc này không làm giảm triệu chứng ngay lập tức nhưng giúp kiểm soát bệnh hiệu quả về lâu dài.

Thuốc cắt cơn là thuốc dùng để giảm nhanh các triệu chứng của cơn hen khi nó xảy ra, như khó thở hay thở khò khè. Khác với thuốc ngừa cơn, thuốc cắt cơn thường không chứa kháng viêm, chỉ chứa thành phần giãn phế quản có tác dụng nhanh, giúp làm giãn cơ quanh đường thở, làm cho không khí đi qua dễ dàng hơn, người bệnh cảm thấy dễ thở hơn ngay lập tức. Thuốc thường dùng dưới dạng hít (xịt) và chỉ dùng khi có cơn hen xuất hiện.

Người bệnh chỉ nên dùng thuốc cắt cơn khi thật sự cần thiết và không dùng quá nhiều lần trong ngày. Nếu phải dùng thuốc cắt cơn nhiều hơn 2 lần 1 tuần hoặc phải dùng thuốc vào ban đêm thì cần báo cho bác sĩ vì đó là dấu hiệu bệnh hen chưa được kiểm soát tốt.

Người bệnh hen đôi khi sẽ được bác sĩ kê toa chỉ gồm 1 loại thuốc nhưng có tác dụng vừa làm thuốc ngừa, sử dụng hàng ngày, vừa làm thuốc cắt cơn, dùng thêm khi khó thở, đây được gọi là liệu pháp kết hợp 2 tác dụng trong một loại thuốc duy nhất, giúp người bệnh dễ sử dụng và tránh nhầm lẫn thuốc.

Thuốc cắt cơn tuy có thể làm giảm nhanh tình trạng co thắt đường thở, giúp người bệnh cảm giác dễ chịu ngay lập tức từ đó thường lầm tưởng đã kiểm soát được bệnh, nhưng thực chất tình trạng viêm mạn tính đường thở vẫn sẽ còn và gây co thắt đường thở lặp đi lặp lại nếu không được điều trị với các thuốc ngừa cơn.

Người bệnh hen được coi là lạm dụng thuốc cắt cơn khi sử dụng quá liều thuốc cắt cơn trong 1 ngày hoặc chỉ sử dụng thuốc cắt cơn, không dùng thuốc ngừa cơn. Việc này tiềm ẩn nhiều nguy cơ nguy hiểm do:

Hiệu quả thuốc giảm dần: Lạm dụng thuốc cắt cơn có thể làm giảm tác dụng của thuốc theo thời gian, khiến người bệnh phải tăng liều để có hiệu quả như trước, dẫn đến lệ thuộc thuốc.

Tăng nguy cơ cơn hen nghiêm trọng: Dùng thuốc quá thường xuyên không kiểm soát được tình trạng viêm đường hô hấp gây hen, làm bệnh tiến triển xấu đi và có thể dẫn đến các cơn hen dữ dội, nguy hiểm đến tính mạng.

Tác dụng phụ nghiêm trọng: Thuốc cắt cơn hen nếu dùng nhiều có thể gây run tay, tim đập nhanh, tăng huyết áp, đau ngực và các biến chứng về tim mạch.

Che giấu triệu chứng bệnh: Thuốc cắt cơn chỉ giúp giảm triệu chứng tạm thời, không điều trị nguyên nhân. Lạm dụng thuốc có thể che giấu dấu hiệu bệnh nặng, khiến người bệnh chủ quan, trì hoãn việc khám và điều trị đúng cách.

Lời khuyên của bác sĩ dành cho người bệnh hen

Chỉ sử dụng thuốc cắt cơn khi thật sự cần thiết theo hướng dẫn của bác sĩ.

Thường xuyên dùng thuốc phòng ngừa và kiểm soát hen theo kế hoạch điều trị.

Đến gặp bác sĩ ngay khi bạn phải dùng thuốc cắt cơn quá 2 lần/tuần hoặc cảm thấy khó thở tăng lên.

Hãy bảo vệ sức khỏe của bạn bằng việc sử dụng thuốc đúng cách và tuân thủ chỉ định của nhân viên y tế. Đừng để việc lạm dụng thuốc cắt cơn hen khiến bệnh thêm trầm trọng

BSNT.CKI Lại Minh Tuấn (khoa Nội hô hấp, Bệnh viện Nhân dân Gia Định)

BSNT.CKI Lại Minh Tuấn