Hợp tác KHCN Việt – Nga: Chuyển dịch sang năng lượng mới và công nghệ lõi

"Diễn đàn Khoa học Việt - Nga về Thúc đẩy Công nghiệp, Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo" hôm 20/11 được tổ chức tại Hà Nội, với sự tham dự của Thứ trưởng Công thương Nga Alexsey Gruzdev và Thứ trưởng Công Thương Việt Nam Trương Thanh Hoài, cùng các nhà nghiên cứu Viện nghiên cứu Chiến lược và Chính sách Công Thương, đại diện các doanh nghiệp và tập đoàn lớn của Nga.

Thứ trưởng Trương Thanh Hoài khẳng định công nghiệp hóa, hiện đại hóa là nhiệm vụ cốt lõi, trong đó khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là ưu tiên hàng đầu. Ông nhấn mạnh vị thế của Nga là một thành trì với nền tảng khoa học công nghệ cơ bản vững chắc và là nguồn công nghệ hàng đầu thế giới.

Các đại biểu tham dự Diễn đàn.

Thứ trưởng Aleksey Gruzdev, ghi nhận mối quan hệ chiến lược đã được kiểm chứng qua thời gian và sự hợp tác công nghiệp thành công trong lịch sử. Ông cho rằng mặc dù thương mại song phương tăng trưởng 20%, đạt gần 6 tỷ USD trong năm 2024, "đây không phải là con số mà tất cả chúng ta đều hướng tới", đồng thời kêu gọi diễn đàn xác định "những điểm tăng trưởng mới".

Diễn đàn nhấn mạnh sự chuyển dịch then chốt từ hợp tác truyền thống sang một chương trình nghị sự hướng tới tương lai, tập trung vào công nghệ cao, năng lượng tái tạo và đổi mới sáng tạo do doanh nghiệp dẫn dắt.

Nhiều chủ đề trọng tâm được nêu ra, bao gồm định vị nguồn nhân lực là nền tảng thiết yếu cho tăng trưởng, ưu tiên chuyển đổi năng lượng và sản xuất tiên tiến, và kêu gọi hợp tác cụ thể để biến đối thoại chiến lược thành kết quả kinh tế hữu hình.

Thứ trưởng Công thương Trương Thanh Hoài phát biểu.

Các cuộc thảo luận cho thấy sự đồng thuận rằng việc phát triển lực lượng lao động khoa học và công nghệ (KH&CN) chất lượng cao là điều kiện tiên quyết cho sự thành công của chuyển giao công nghệ và các dự án công nghiệp, dựa trên di sản 70 năm hợp tác giáo dục đã đào tạo hơn 50.000 chuyên gia Việt Nam.

Đồng thời, trọng tâm chiến lược đang chuyển dịch mạnh mẽ sang hợp tác để phù hợp với các mục tiêu quốc gia đầy tham vọng của Việt Nam, bao gồm đạt được mục tiêu Phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 và thực hiện chiến lược hiện đại hóa công nghiệp. Một số trọng tâm cụ thể được đặt vào điện gió ngoài khơi, vật liệu mới, trí tuệ nhân tạo và số hóa.

Các đại biểu kêu gọi mạnh mẽ hướng tới các dự án thực chất do các tập đoàn lớn như Rosatom, Rusal, EVN và PVN dẫn đầu. Các đề xuất chính được đưa ra bao gồm việc thành lập các tổ chức chung như "Trung tâm Công nghệ và Đổi mới Việt Nam-Nga" và "Quỹ Thúc đẩy Công nghệ Xanh", việc thành lập các chương trình đại học song bằng, cũng như nỗ lực chung nhằm nội địa hóa sản xuất các linh kiện công nghệ cao tại Việt Nam.

Thứ trưởng Công thương Nga Aleksey Gruzdev phát biểu.

Phát triển nguồn nhân lực: Nền tảng của Hợp tác

Một chủ đề trọng tâm của diễn đàn là vai trò không thể thiếu của lực lượng lao động KHCN có tay nghề cao trong việc thúc đẩy chuyển giao công nghệ và đổi mới sáng tạo. Theo TS. Hoàng Trường, sự hợp tác này được xây dựng trên nền tảng lịch sử sâu sắc nhưng đang phải đối mặt với những thách thức hiện đại đòi hỏi các giải pháp chiến lược mới.

Các chương trình đào tạo vẫn tập trung nhiều vào các lĩnh vực kỹ thuật truyền thống (cơ khí, dầu khí), với việc sinh viên Việt Nam còn hạn chế tiếp cận với các thế mạnh hiện đại của Nga về AI, robot công nghiệp, vật liệu mới và công nghệ hàng không vũ trụ.

Bên cạnh đó, hợp tác thiếu các cấu trúc học thuật tiên tiến như chương trình bằng kép và sự công nhận lẫn nhau về tiêu chuẩn đầu ra. Mối liên kết "viện-trường-doanh nghiệp" còn yếu, với sự tham gia hạn chế của doanh nghiệp vào việc phát triển chương trình giảng dạy, thực tập hoặc tài trợ.

Rào cản ngôn ngữ cũng được đề cập như một thách thức, khi các thế hệ trẻ ít có khả năng chọn tiếng Nga làm ngôn ngữ chuyên ngành, tạo ra tình trạng thiếu hụt kỹ sư và nhà khoa học có thể làm việc trực tiếp với các đối tác Nga.

Có một "khoảng trống dữ liệu" đáng kể liên quan đến nguồn nhân lực KH&CN. Không có số liệu thống kê toàn diện về sinh viên Việt Nam được phân loại theo các lĩnh vực công nghệ cao cụ thể, cũng như không có hệ thống theo dõi kết quả việc làm của họ khi trở về Việt Nam. Điều này cản trở việc hoạch định chiến lược nguồn nhân lực.

Để giải quyết những thách thức này, TS. Hoàng Trường đề xuất một chiến lược toàn diện, đa hướng nhằm hiện đại hóa hợp tác nguồn nhân lực, bao gồm các chương trình hợp tác trong các lĩnh vực ưu tiên, tích hợp học thuật và doanh nghiệp cũng như thúc đẩy hợp tác giữa các thế hệ.

Chuyển đổi năng lượng và điện gió ngoài khơi

Diễn đàn xác định năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió ngoài khơi là lĩnh vực trọng tâm cho hợp tác trong tương lai, kết nối trực tiếp nhu cầu phát triển của Việt Nam với thế mạnh công nghệ của Nga. Trong khi Việt Nam có những cam kết vững chắc đối với chuyển đổi năng lượng, tạo ra nhu cầu lớn về công nghệ và chuyên môn mới, Nga sở hữu một bộ năng lực công nghiệp và công nghệ có thể giải quyết trực tiếp các thách thức của Việt Nam.

TS. Trịnh Minh Anh đề xuất một số điểm để hiện thực hóa sự hợp tác này, bao gồm Chuyển giao và Phát triển Công nghệ; Đầu tư và Nội địa hóa Chuỗi Cung ứng; Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; cũng như thành lập các cơ chế tài chính phù hợp.

Mở rộng hợp tác trong các ngành công nghiệp giá trị cao khác

Ngoài năng lượng và nguồn nhân lực, các đại biểu nêu bật những cơ hội hợp tác đáng kể trong các lĩnh vực công nghệ tiên tiến khác.

Về vật liệu, Hiệp hội Nhôm Nga đã giới thiệu vị thế của Nga là một trong ba nhà sản xuất nhôm nguyên sinh hàng đầu thế giới. Các đại biểu nhấn mạnh các ứng dụng công nghệ cao liên quan đến phát triển cơ sở hạ tầng của Việt Nam, cũng như tiềm năng phát triển nhôm xanh, ứng dụng trong các ngành như bán dẫn...

Tập đoàn AlPharma, một công ty dược phẩm của Nga được thành lập năm 2004, đã trình bày năng lực của mình trong lĩnh vực R&D và sản xuất. Công ty hoạt động tích cực tại châu Á và liệt kê Việt Nam là quốc gia có sản phẩm đang trong giai đoạn đăng ký, cho thấy sự quan tâm cụ thể đến việc thâm nhập thị trường chăm sóc sức khỏe Việt Nam.

Các diễn giả từ cả hai bên cũng xác định thêm các lĩnh vực hợp tác tiềm năng, bao gồm kim loại đất hiếm, máy công cụ, hệ thống máy bay không người lái (UAV), công nghệ lưỡng dụng, trí tuệ nhân tạo và khoa học dữ liệu.

Các đại biểu cho rằng trong bối cảnh cả hai quốc gia đang theo đuổi sự tự chủ về công nghệ hơn nữa, các mục tiêu hai bên có thể bổ sung cho nhau: Nga cung cấp công nghệ tiên tiến và nền tảng đào tạo mạnh mẽ, trong khi Việt Nam cung cấp một thị trường đang phát triển nhanh chóng và một môi trường năng động cho ứng dụng công nghệ.