Hương rẫy, vị rừng trong món ăn truyền đời của đồng bào DTTS

Dấu ấn núi rừng trong những bữa tiệc

Bữa tiệc có 100% món ăn truyền thống của đồng bào M’nông trong gia đình bà Thị Yrech ở bon Điêng Đu không chỉ là bữa cơm sum vầy, mà còn là hành trình trở về ký ức núi rừng, nơi mỗi món ăn lưu giữ một phần hồn cốt của dân tộc.

Các món ăn truyền thống của người M’nông tại bữa tiệc chiêu đãi khách của gia đình bà Thị Yrech

Trong căn nhà gỗ ấm lửa của bà Thị Yrech, bữa tiệc đãi khách trở thành một sự kiện đặc biệt của bon Điêng Đu. Điều khiến ai nấy trầm trồ là 100% món ăn trong bữa tiệc đều là món truyền thống của người M’nông, được bà và gia đình chuẩn bị kỳ công bằng nguyên liệu rừng và vật dụng tự nhiên.

Trên những quả bầu khô, ống tre chẻ đôi, lá chuối rừng, từng món ăn hiện lên mộc mạc mà đậm đà: lá nhíp già nấu bột gạo, lá bép với đọt mây ngọt, măng chua thịt gà (có ớt và không ớt), gà nấu bột gạo, cá suối nấu chua, thịt nướng, cơm lam, cơm lúa mới, cơm đựng trái bầu khô...

Hương thơm từ ống tre nướng, vị lá rừng ngai ngái, vị chua dịu của cá suối và độ ngọt của đọt mây hòa quyện, khiến gian bếp như bừng lại ký ức của bao mùa rẫy. Ai cũng vui mừng như tìm lại được món ăn mẹ từng nấu, bà từng làm. Không khí bữa tiệc trở nên ấm cúng khi những câu chuyện về món ăn, về cách nấu truyền đời được bà con truyền nhau nghe.

Bà Thị Yrech kể: “Để nấu được bữa tiệc cho 30 - 40 người, tôi phải chuẩn bị từ mấy tuần trước. Vào rừng lấy đọt mây, hái lá bép, xuống suối bắt cá tép... Tôi muốn mọi người được cảm nhận lại niềm tự hào của người M’nông và nhớ cách làm các món truyền thống”.

Bà cũng tâm sự thêm, điều khiến bà trăn trở nhất chính là nỗi sợ con cháu mai này không còn biết đến món ăn của dân tộc mình. “Giờ tụi nhỏ ăn đồ hiện đại nhiều quá, ít còn đụng tới món rừng. Tôi làm những bữa tiệc như vầy để tụi nó được nhìn, được nếm rồi học lại. Mai này đi đâu cũng nhớ mình là người M’nông; nhớ rằng ông bà mình sống nhờ rừng, nhờ những món ăn này. Món ăn còn thì văn hóa còn. Tôi già rồi nhưng còn sức là còn nấu để truyền lại cho con cháu”, bà cười hiền, ánh mắt đầy hi vọng.

Giữ lấy hồn cốt dân tộc

Không chỉ ngon, món ăn của người M’nông còn chứa đựng tri thức rừng núi và cách sống hài hòa với thiên nhiên. Bà Thị Hằng, người dân trong bon kể: “Lá bép hay còn gọi là lá nhíp là loại lá quý của rừng, nấu được nhiều món và món nào cũng có câu chuyện riêng”.

Như món lá nhíp nấu bột gạo trong bữa tiệc, bà Hằng miêu tả: “Lá phải giã thật nhuyễn, trộn với bột gạo rồi thêm nước, cho vào ống tre nướng khoảng 20 phút trên than hồng. Gia vị chỉ có muối và ớt. Đơn giản mà thơm, mà nhớ”. Ẩm thực M’nông gắn chặt với núi rừng; từ nguyên liệu đến vật dụng đều “đi cùng thiên nhiên”: tre, nứa, bầu khô, lá rừng... không chỉ tiện dụng mà còn chứa đựng triết lý sống tôn trọng rừng, lấy rừng làm nguồn nuôi dưỡng.

Câu chuyện của chị Thị Nguyên càng cho thấy nét đẹp văn hóa đó. Chị kể rằng ngày trước, con gái 14 - 15 tuổi đã phải biết nấu các món truyền thống. “Khi nhà trai đến tìm hiểu, họ thử tài nấu nướng: lá bép, măng chua, cá suối... Ai nấu khéo thì được khen là đảm đang, giữ được nếp nhà. Món ăn chính là thước đo của sự đảm đang và là niềm tự hào của mỗi người phụ nữ M’nông”.

Ngày nay, nhịp sống hiện đại khiến nhiều giá trị có nguy cơ phai nhạt. Nhưng chính những bữa tiệc như của bà Yrech đã trở thành “lớp học” đặc biệt, để con cháu biết rằng, mỗi món ăn không chỉ để no, mà còn là ký ức, tri thức, bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

Nguyễn Hiền .