Hướng tới bộ sách giáo khoa thống nhất phù hợp với mọi cấp học

Việc xây dựng bộ SGK thống nhất đang là thách thức lớn của giáo dục Việt Nam

Từ thực tế nhiều bộ SGK đến yêu cầu quản lý thống nhất

Chất lượng và sự thống nhất của bộ SGK là ưu tiên số một trong quá trình đổi mới giáo dục hiện nay. Sau khi Nghị quyết số 71-NQ/TW, ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (Nghị quyết 71) được ban hành, nhiều chuyên gia, nhà giáo đã đưa ra các phương án nhằm xây dựng một bộ SGK thống nhất, sử dụng chung trên toàn quốc. Trong đó, ba phương án được nhắc đến phổ biến là biên soạn bộ sách hoàn toàn mới, tách biệt với các bộ hiện hành; lựa chọn một trong ba bộ sách hiện hành làm cơ sở để nâng cấp, sửa đổi thành bộ sách thống nhất; hoặc chọn lọc những cuốn sách tốt nhất từ từng môn trong các bộ sách hiện hành để hợp thành một bộ sách mới.

Theo PGS-TS. Lê Huy Hoàng, Phó vụ trưởng Vụ Giáo dục (Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương), mỗi phương án đều có ưu điểm và nhược điểm riêng. Biên soạn một bộ sách hoàn toàn mới sẽ tạo sự đồng bộ và nhất quán ngay từ đầu, đồng thời phản ánh đầy đủ các định hướng đổi mới nêu trong Nghị quyết 71. Tuy nhiên, với khối lượng công việc khổng lồ và tính chất phức tạp, việc hoàn thành một bộ sách mới trong vòng một năm gần như không khả thi, tiềm ẩn rủi ro về chất lượng.

Phương án sử dụng một trong ba bộ sách hiện hành làm cơ sở để nâng cấp, sửa đổi có ưu điểm kế thừa trọn vẹn triết lý và cấu trúc của bộ sách gốc, tiết kiệm thời gian và chi phí. Song hạn chế của phương án này là không phải môn học nào cũng đạt chất lượng tốt, do đó có nguy cơ ảnh hưởng đến chất lượng chung của bộ sách.

Trường hợp chọn lọc những cuốn sách tốt nhất từ từng môn trong các bộ sách hiện hành nhằm hợp thành một bộ sách mới sẽ đảm bảo chất lượng từng môn học, nhưng lại khó đạt được sự nhất quán về triết lý giáo dục, phong cách sư phạm và tính xuyên suốt giữa các cấp học. Đây là một hạn chế không nhỏ đối với một bộ SGK thống nhất toàn quốc.

PGS-TS. Lê Huy Hoàng nhấn mạnh, dù lựa chọn phương án nào, quá trình biên soạn cũng cần bảo đảm tính khách quan, minh bạch và khoa học, đặc biệt khi kế thừa các bộ sách hiện hành. Chất lượng và sự thống nhất của bộ sách phải được đặt lên hàng đầu; đồng thời, chủ trương đổi mới của Nghị quyết số 71 phải được thể hiện đầy đủ trong tư tưởng, cấu trúc, nội dung, phương pháp sư phạm và học liệu của toàn bộ bộ sách.

Còn theo ông Đặng Tự Ân, Giám đốc Quỹ Đổi mới giáo dục Việt Nam, việc xây dựng một bộ SGK thống nhất là cơ hội để chỉnh sửa, hoàn thiện các bộ sách đã được sử dụng trong 5 năm qua, tiếp cận sát hơn với chuẩn chương trình, chuẩn môn học, đồng thời tạo thuận lợi cho quản lý, hoạt động chuyên môn của các nhà trường và thực hiện an sinh xã hội.

Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra khó khăn lớn nhất là giải quyết bài toán xung đột giữa mong muốn có bộ sách chuẩn, khoa học, hiện đại, cập nhật và yêu cầu hoàn thành trong thời gian rất ngắn. Ông đề xuất, cần tính đến phương án sử dụng một bộ sách mang tính tình thế trong 1-2 năm, để có thời gian xây dựng một bộ sách hoàn toàn mới, kế thừa các bộ sách giáo khoa hiện hành.

Từ yêu cầu thực tiễn đến bài toán quản lý

Tại phiên thảo luận của Quốc hội ngày 22/10 vừa qua về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, hầu hết đại biểu đều nhất trí với đề xuất Nhà nước tổ chức biên soạn và ban hành một bộ SGK thống nhất dùng chung trên phạm vi toàn quốc.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang khẩn trương xây dựng đề án biên soạn bộ SGK thống nhất, dự kiến trình Chính phủ xem xét trong tháng 11 tới và triển khai từ năm học 2026-2027. Bộ sách sẽ được xây dựng theo hướng kế thừa tinh hoa các bộ SGK hiện có, khắc phục hạn chế về tính phân tán, thiếu thống nhất và bất cập về chất lượng.

Bộ trưởng nhấn mạnh, quy trình biên soạn, thẩm định và phát hành sẽ được tiến hành một cách khoa học, khách quan và minh bạch, với sự tham gia của các chuyên gia, nhà giáo và cơ sở giáo dục trên cả nước. Mục tiêu là xây dựng một bộ SGK vừa bảo đảm tính chuẩn mực về học thuật, vừa có tính linh hoạt, phù hợp với thực tế dạy và học ở các vùng miền.

Một số ý kiến khác thì cho rằng, Việt Nam hiện có hơn 3.800 tác giả đã tham gia biên soạn ba bộ SGK trong giai đoạn vừa qua, một nguồn lực trí tuệ quý giá cần được kế thừa. Việc chắt lọc, tổng hợp và hoàn thiện trên nền tảng này sẽ giúp tiết kiệm đáng kể thời gian, công sức và chi phí xã hội.

Vậy nên chúng ta có thể xem xét đến việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong phân tích, tổng hợp ý kiến giáo viên cả nước, nhằm chọn lọc những nội dung phù hợp, tinh giản, hiện đại và khả thi nhất. Cách tiếp cận này không chỉ giúp rút ngắn tiến độ biên soạn, mà còn bảo đảm tính khoa học và khách quan.

Thiết nghĩ, việc thống nhất SGK cần gắn với cơ chế quản lý chặt chẽ, minh bạch và linh hoạt. Bộ Giáo dục và Đào tạo phải giữ vai trò chủ trì trong biên soạn, thẩm định và cập nhật nội dung, đồng thời xã hội hóa hợp lý ở khâu in ấn, phát hành và sử dụng tài liệu tham khảo.

Bên cạnh đó, cần thực hiện cơ chế SGK dùng nhiều năm, học sinh được mượn sách miễn phí hoặc luân chuyển qua các thế hệ, vừa tiết kiệm, vừa hình thành ý thức trân trọng tri thức. Các phần nội dung chưa được chọn trong bộ thống nhất có thể tận dụng làm tài liệu tham khảo, tạo hệ sinh thái học liệu phong phú, đa chiều.

Dương Ngân