Kết nối thế hệ trẻ vươn tới đỉnh cao khoa học

Trong bối cảnh chuyển đổi số và yêu cầu ngày càng cao về tự chủ công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực trẻ cho các lĩnh vực công nghệ chiến lược trở thành nhiệm vụ cấp thiết.

Nhà khoa học hôm nay không chỉ dừng lại ở nghiên cứu mà còn mang sứ mệnh truyền cảm hứng, dẫn dắt thế hệ trẻ dấn thân vào khoa học-công nghệ với tinh thần sáng tạo và hội nhập quốc tế.

ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia nhấn mạnh, phát triển nhân lực chất lượng cao là then chốt để đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững. Với trách nhiệm trong giảng dạy, nhiều nhà khoa học đã và đang đóng vai trò là người dẫn đường, truyền cảm hứng tư duy phản biện và tinh thần nghiên cứu cho thế hệ kế tiếp.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Thị Mỹ Dung, Phó Viện trưởng Công nghệ nano (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) - một trong hai nhà khoa học nữ xuất sắc vừa được nhận Giải thưởng Kovalevskaia 2024 - không chỉ là một nhà khoa học tài năng mà còn là một nhà giáo tâm huyết.

Chị đã hướng dẫn nhiều sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh, nhất là các nữ nghiên cứu viên, khuyến khích họ dấn thân vào lĩnh vực khoa học, công nghệ. Không chỉ định hướng đề tài nghiên cứu, tìm nguồn học bổng, thầy hướng dẫn và phòng thí nghiệm cho các bạn trẻ, chị còn luôn phối hợp với các đơn vị tiếp nhận và gửi nhiều cán bộ, sinh viên học Thạc sĩ, Tiến sĩ tại Hàn Quốc và đưa hàng chục nghiên cứu sinh, thực tập sinh đến đào tạo tại trường đại học và đối tác nước ngoài ở Mỹ, Pháp, Hà Lan, Nhật Bản…

Tuy nhiên, để làm tốt vai trò truyền lửa, các nhà khoa học vẫn đối mặt nhiều rào cản: thiết bị thiếu, kinh phí hạn chế, môi trường nghiên cứu chưa đạt chuẩn quốc tế. Nhiều cơ sở nghiên cứu ở Việt Nam chưa đủ điều kiện để tạo ra không gian học thuật mở, sáng tạo và thực hành đủ sâu cho sinh viên.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Thị Mỹ Dung chia sẻ, công tác nghiên cứu khoa học đòi hỏi đầu tư lớn về thiết bị, cơ sở vật chất, tài chính và thời gian. Trong khi đó, nhiều cơ sở đào tạo và nghiên cứu tại Việt Nam điều kiện còn hạn chế, việc tạo ra môi trường học tập và nghiên cứu chuẩn quốc tế cho sinh viên và nghiên cứu viên trẻ còn nhiều trở ngại.

Nhiều nhà khoa học cũng cho rằng, chúng ta thiếu nguồn lực, đội ngũ chuyên gia sâu; lực lượng giảng viên, nhà khoa học còn mỏng, chưa bao phủ đầy đủ các lĩnh vực cần thiết, đặc biệt là lĩnh vực công nghệ chiến lược. Điều này khiến việc xây dựng chương trình đào tạo mang tính bài bản, cập nhật trình độ quốc tế gặp khó khăn.

Bên cạnh đó, thiếu định hướng và sự hỗ trợ để đưa sinh viên giỏi ra nước ngoài học tập, nghiên cứu; cơ chế tuyển chọn, hỗ trợ từ nhà nước hoặc nhà trường đôi khi chưa hiệu quả.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hải Đăng, Phó Hiệu trưởng Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội, hiện nay số lượng sinh viên của trường theo học nhóm ngành công nghệ chiến lược như công nghệ sinh học, y sinh, dược học chiếm khoảng 20% tổng số sinh viên toàn trường. Ngoài việc tham gia nghiên cứu với thầy, cô trong trường, hằng năm có khoảng hơn 20% số sinh viên được đi thực tập tại các cơ sở nghiên cứu đào tạo tại nước ngoài. Đây là một cơ hội lớn cho các em trong việc tiếp cận các nền khoa học tiên tiến, giao lưu, học hỏi và nâng cao kỹ năng quan hệ quốc tế. Tuy nhiên, nguồn lực đầu tư đào tạo nhân lực chất lượng cao còn hạn chế, nhất là ngân sách dành cho nghiên cứu ứng dụng và trang thiết bị hiện đại, khiến việc tiếp cận các công nghệ tiên tiến gặp nhiều trở ngại. Nhiều chương trình chưa tích hợp đủ các dự án nghiên cứu ứng dụng hoặc hợp tác với doanh nghiệp, khiến sinh viên thiếu kỹ năng giải quyết vấn đề thực tế. Trong lĩnh vực công nghệ sinh học tình trạng này càng rõ rệt do đòi hỏi cao về phòng thí nghiệm chuyên sâu, thiết bị đắt tiền và đội ngũ giảng viên có kinh nghiệm quốc tế.

Ông Tống Sĩ Sơn, Phó trưởng khoa Vũ trụ và Ứng dụng, Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội chia sẻ: Khoa học vũ trụ và công nghệ vệ tinh là khoa học liên ngành, đòi hỏi sự kết hợp giữa các chuyên gia về vật lý thiên văn, cơ khí, điện tử, tự động hóa, công nghệ thông tin,… nhưng trong thực tế, lực lượng giảng viên, nhà khoa học trong lĩnh vực này vẫn mỏng. Hơn nữa, các công nghệ lõi trong chế tạo vệ tinh và quan trắc không gian thường ít được chia sẻ từ các nước phát triển. Ngoài ra, công nghệ vũ trụ là lĩnh vực đòi hỏi thiết bị hiện đại, chi phí cao, từ các phòng thí nghiệm mô phỏng, thiết bị viễn thám, trạm mặt đất, mô hình vệ tinh cho đến phần mềm phân tích dữ liệu vệ tinh. Nhiều trường đại học và viện nghiên cứu trong nước vẫn chưa đủ điều kiện để trang bị đầy đủ, khiến việc giảng dạy bị thiếu thực tế và sinh động.

Trong bối cảnh mới, việc đào tạo nhân lực cho các lĩnh vực công nghệ chiến lược như công nghệ sinh học, vũ trụ, bán dẫn không chỉ là ưu tiên mà là yêu cầu sống còn để bắt kịp xu hướng toàn cầu. Đây là những ngành có thể thay đổi cục diện các lĩnh vực y tế, nông nghiệp, môi trường và quốc phòng. Bởi vậy, theo các chuyên gia, để xây dựng được đội ngũ nhân lực trẻ, chất lượng cao cần một chiến lược bài bản, dài hạn.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Minh Tân, Giám đốc Viện Nghiên cứu và Phát triển ứng dụng các hợp chất thiên nhiên (Đại học Bách khoa Hà Nội) cho biết, việc thu hút các bạn trẻ tham gia các nhóm nghiên cứu, thực hiện các đề tài ở nhiều cấp độ khác nhau không chỉ là cơ hội để các em trải nghiệm thực tế mà còn nhận diện được điểm mạnh, phát hiện đam mê và xác định mục tiêu nghề nghiệp rõ ràng; từ đó lựa chọn được những trường đại học, phòng thí nghiệm danh tiếng phù hợp với định hướng phát triển cá nhân. Trong hành trình đó, vai trò của các thầy cô, nhà khoa học là vô cùng quan trọng, phải trở thành những hình mẫu xuất sắc về nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Các nhà khoa học cần xây dựng những mạng lưới hợp tác nghiên cứu quốc tế vững mạnh để mở ra cánh cửa trao đổi, học tập và nghiên cứu trong môi trường quốc tế đỉnh cao cho sinh viên.

Để đưa các sinh viên giỏi ra nước ngoài học tập, nghiên cứu, cơ sở nghiên cứu cần tăng cường hợp tác với các đối tác trong khu vực và quốc tế thông qua các dự án hợp tác nghiên cứu, mời các chuyên gia nước ngoài tham gia thực hiện các đề tài, dự án tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, một trọng tâm không thể bỏ qua là đào tạo nhân lực cho các lĩnh vực công nghệ chiến lược, đặc biệt là công nghệ sinh học, công nghệ vũ trụ, bán dẫn... Đây là lĩnh vực có tiềm năng cách mạng hóa nhiều ngành kinh tế như nông nghiệp, y tế và bảo vệ môi trường, nhưng đòi hỏi sự đầu tư bài bản từ giáo dục đại học. Các trường cần chú trọng thiết kế chương trình đào tạo tích hợp giữa lý thuyết và thực hành.

Đồng thời, thúc đẩy đào tạo sau đại học để tạo ra các chuyên gia, những người có khả năng dẫn dắt các dự án công nghệ cao và truyền đạt kiến thức cho thế hệ kế cận. Cần có sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp từ điều chỉnh cơ chế tài chính, tăng đầu tư hạ tầng đến xây dựng tiêu chuẩn đào tạo gắn với nhu cầu ngành nghề.

BÍCH LIÊN